Wij hebben een top 3 gemaakt van de meest gestelde vragen over vergunningen en we gingen voor de antwoorden te rade bij de Utrechtse monumentenambtenaar Richard Rodenburg.

Heb ik een vergunning nodig voor energiebesparingsmaatregelen?
Veel eigenaren van monumenten willen hun pand verduurzamen. Dat kan gaan om isoleren of bijvoorbeeld zelf energie opwekken door middel van zonnepanelen. Hoe zit dat met vergunningen?

Regels voor zonnepanelen
Richard krijgt hierover ook vaak vragen. ‘Voor zonnepanelen gold tot voor kort: helemaal niet op een monument of binnen een beschermd stadsgezicht. Tegenwoordig geldt: het mag, wanneer de panelen maar zo geplaatst worden dat ze vanaf de openbare weg niet te zien zijn. Maar je ziet hierin wel verschillen tussen gemeenten en veel gemeenten zijn nu hun beleid ook aan het herijken. Dus ik kan ook hier niet anders zeggen dan: overleg het met de gemeente.’

Isolerende beglazing
Een ander thema wat vaak voorbijkomt bij verduurzaming is het plaatsen van isolerende beglazing. Richard: ‘Als het kan binnen het bestaande raamhout is het een vergunning-vrije activiteit. Dun isolatieglas past vaak prima, maar veel eigenaren willen naar HR++ glas, maar dat past niet in roederamen. Een alternatief kan dan zijn voorzetramen aan de binnenzijde plaatsen.’

Isoleren van het dak
En is er voor isoleren ook een vergunning nodig? ‘Hier is best veel mogelijk, maar er zijn ook beperkingen. Zo kan bij het isoleren van het dak de aansluiting van het dak op de gevel veranderen en dat kan het aanzicht van het monument behoorlijk aantasten. Het is dus nodig om hier goed naar te kijken.’

Richard benadrukt het opnieuw: ook hierover is overleg nodig met de gemeente. ‘Er zijn echt veel leuke oplossingen te bedenken en dat doen wij dan ook graag samen met eigenaren.’

Nog een laatste tip van de Utrechtse gemeenteambtenaar: ‘Wanneer u verduurzamingsplannen heeft: kijk ook naar financieringsmogelijkheden, zoals laagrentende leningen, duurzaamheidsleningen, subsidies etc.

Lees ook het interview met gemeenteambtenaar Anne van Rooij, met tips voor het vergunningentraject

Wij hebben een top 3 gemaakt van de meest gestelde vragen over vergunningen en we gingen voor de antwoorden te rade bij de Utrechtse monumentenambtenaar Richard Rodenburg.

Waarvoor heb ik een vergunning nodig? En hoelang duurt het voor ik die dan heb?
Voor bijna elke wijziging aan een beschermd monument heeft u een omgevingsvergunning nodig. Niet alleen voor een grote verbouwing, maar ook voor schilderklussen. Richard licht toe: ‘Zo’n beetje alles is vergunningplichtig, behalve het plegen van gewoon onderhoud en het wijzigen van het interieur wat geen monumentale waarde heeft. Voor schilderen geldt dat een eenvoudige schilderklus gewoon onderhoud is en dat is dus vergunningvrij. Een schilderklus waar de kleuren veranderen is dan weer wel vergunningplichtig. Het is wel even opletten: onder de omgevingswet vallen allerlei activiteiten. Dus het kan zijn dat het wijzigen van de indeling binnen niet vergunningplichtig is, maar het slopen van een muur waar asbest in zit, is dat weer wel…’

Is er iets te zeggen over hoelang het duurt voor mijn vergunning er dan ook is?
Richard: ‘Als het om een reguliere procedure gaat, dan moeten wij binnen acht weken een besluit nemen. Daarna ligt het nog zes weken ter inzage, dus het werk kan pas beginnen na veertien weken. Bij een aantal categorieën projecten is advies van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed nodig (bij functiewijziging, sloop, ingrijpende wijzigingen en reconstructie van het pand, red.). Dan duurt de procedure zomaar een half jaar.’ Het is altijd verstandig om, voor dat u een vergunning aanvraagt, contact op te nemen met de gemeente. Richard: ‘Wij maken een inschatting van hoe wij denken dat de commissie het plan zal beoordelen. Soms kunnen we in een voorgesprek al dingen ondervangen, dat kan later tijd opleveren.’

Weten of een vergunning nodig is? Doe de vergunningcheck!

Wij hebben een top 3 gemaakt van de meest gestelde vragen over vergunningen en we gingen voor de antwoorden te rade bij de Utrechtse monumentenambtenaar Richard Rodenburg.

Wat kan en mag ik met mijn pand?
Dit is waar iedere monumenteneigenaar mee puzzelt, ook Richard Rodenburg hoort deze vraag vaak. ‘Je kan dit niet zo simpel beantwoorden. Het hangt er vanaf wat de plannen zijn en hoe het monument in elkaar zit. Wij willen graag in een zo vroeg mogelijk stadium in gesprek met eigenaren over hun plannen voor hun monument. Wij kijken dan naar de monumentale waarde van het monument en daarnaast moeten we rekening houden met het gebruik van het monument. Het gaat om de balans tussen die twee. Je wilt die monumentale waarden behouden en tegelijkertijd wil je graag dat mensen met plezier gebruik kunnen maken van hun monument. Want gebruik betekent ook behoud.’

Voor restauratie, sloop, verbouwing of op een andere manier wijzigen van een beschermd rijksmonument is een omgevingsvergunning nodig. Die is voor alle gebouwde rijksmonumenten aan te vragen bij de gemeente. Voor de instandhouding van gebouwde rijksmonumenten bestaan financieringsregelingen.

De Erfgoedwet regelt dat door de start van de officiële aanwijzingsprocedure het onderdeel al beschermd is alsof het een rijksmonument is. Dit wordt voorbescherming genoemd. Het doel hiervan is om te voorkomen dat het onderdeel gedurende de procedure onherstelbaar beschadigd of ondeskundig gerestaureerd wordt. Het tussentijds veranderen van een object kan in principe. De eigenaar moet dan wel een omgevingsvergunning aanvragen bij het college van burgemeester en wethouders van de gemeente waarin het object ligt. De gemeente kan u hierover informeren.

Ook bij de keuze voor glas staat de monumentale waarde van uw monument voorop. Gelukkig komen er steeds meer technische oplossingen, die zorgen voor isolatie en tegelijkertijd de monumentale waarde niet aantasten. Maar simpel is het niet. We zijn hierover in gesprek gegaan met een aantal specialisten, lees hier het artikel.

Op monumenten.nl leest u hoe Rob Bloem glas vond met een HR++ isolatiewaarde en hij wist er ook nog een glas in lood look aan mee te geven. 

Welke oplossing heeft u gevonden voor het verduurzamen van glas in uw monument?

Vocht is in een pand waarin geleefd wordt onontkoombaar en het kan funest zijn voor een monument. Wij hebben wel eens van een expert gehoord dat er drie maatregelen te nemen zijn tegen vocht in het pand, namelijk: ventileren, ventileren, ventileren. Dat klinkt flauw, maar het is echt waar! Met voldoende ventilatie in uw pand houd u het vochtprobleem onder controle. u kunt hiervoor de kanalen gebruiken die al in het pand aanwezig zijn, zoals rookkanalen of schuiframen. Maar hoe zorgt u tegelijkertijd voor een aangenaam binnenklimaat? Want we hadden net die kieren gedicht, die zorgden voor tocht en energieverlies.

Behalve de ramen openzetten, kunt u ook voor een technische oplossing kiezen, zoals Dick Singerling bij zijn monument in Alkmaar deed. Hij koos voor een WTW-installatie.

Welke slimme oplossingen heeft u gevonden?

Het is maar hoe u verstandig opvat. Verstandig betekent in ieder geval bij een monument dat de ingreep geen negatieve gevolgen heeft voor de monumentale waarde. Daar heeft bijvoorbeeld uw gemeente wel een visie op. Verstandig betekent ook dat u niet in het ene deel van het pand een oplossing bedenkt, die elders problemen oplevert. Berucht zijn de koudebruggen, bijvoorbeeld bij balkenkoppen of bij vensterglas. Een open deur misschien, maar we zeggen het toch maar: isoleren begint bij de buitenkant, de schil van je gebouw. Zorg er eerst voor dat u de problemen van buiten ook buiten houdt. Pak dus muren en daken aan en kijk dan verder.

Lees hier meer over wat bouwfysicus Marc Stappers zegt over onder meer dampopen isoleren. 

Welke isolatiemaatregel werkt in uw pand goed?

Wij legden deze vraag voor aan Gerhard Kuijt (foto), Senior Adviseur Relaties bij Donatus Verzekeringen, de verzekeraar die gespecialiseerd is in het verzekeren van monumenten.

 

‘Een verbouwing of renovatie kan leiden tot een verhoogd risico voor het gebouw en voor de eigenaar. Schade aan het gebouw door de verbouwing is niet verzekerd via de opstalverzekering. Het is verstandig om voor de start van de werkzaamheden contact te zoeken met de verzekeraar. De verzekeraar kan dan gedurende de verbouwing de premie verhogen, preventieve maatregelen eisen en/of tijdelijk de dekking beperken. Donatus kan in zo’n geval advies geven over een passende Constructie All Risks verzekering, de CAR-verzekering. Die kan de schade dekken, die ontstaat als gevolg van de werkzaamheden. Veel aannemers hebben zo’n verzekering, maar wij vinden het vaak verstandig wanneer een eigenaar die verzekering zelf afsluit. Zeker wanneer die eigenaar ook zelf klussen gaat uitvoeren. Vergeet dan niet korting te vragen bij de aannemer, omdat de kosten voor de CAR-verzekering niet meegenomen hoeven te worden in de aanneemsom.’

Voorkomen is altijd beter

Een goede verzekering is belangrijk voor wanneer er onverhoopt schade ontstaat. Maar Donatus benadrukt ook op haar website dat voorkomen natuurlijk nog beter is. Een belangrijke tip is dan ook: lid worden van de Monumentenwacht. Een regelmatige inspectie van het monument kan voorkomen dat er schade ontstaat door bijvoorbeeld achterstallig onderhoud.

Kijk voor meer schadepreventie tips op de site van Donatus.

Extra korting voor klanten van het Restauratiefonds

Donatus heeft een samenwerkingsovereenkomst met het Nationaal Restauratiefonds (NRF). Leden van het NRF krijgen een extra instapkorting van 15% bij Donatus, waardoor de totale instapkorting 35% bedraagt. Voor leden die hun monument gaan restaureren, geldt een korting van 7,5% op de CAR-verzekering na vermelding van het financieringsnummer. Als u gebruik kunt maken van de RestauratieWijzer van het NRF, kunt u hiervoor uw klantnummer doorgeven.

Meer informatie

Wij legden deze vraag voor aan Gerhard Kuijt (foto), Senior Adviseur Relaties bij Donatus Verzekeringen, de verzekeraar die gespecialiseerd is in het verzekeren van monumenten.

 

‘De dekking is belangrijk, er kan snel sprake zijn van onderverzekering, maar soms ook van oververzekering. Monumentale gebouwen zijn uniek en zijn het waard om goed verzekerd te worden. Let hierbij op dat de dekking (verzekeringsvoorwaarden) afgestemd is op het pand.  Het verzekeren van ornamenten stucplafonds tegen waterschade is verstandig, terwijl voor eenvoudige objecten waar het risico van waterschade zich niet voordoet, met een brand- stormdekking kan worden volstaan. Bekijk ook goed de herbouwwaarde als basis voor de verzekering. Dit is het bedrag dat nodig is om het monument in dezelfde staat (constructie, bouwmateriaal en indeling) en op dezelfde plaats te herbouwen. De herbouwwaarde is de basis voor de verzekerde som. De herbouwwaarde van een monument is van heel andere orde en hoger dan van een nieuwbouwwoning. In Nederland baseren verzekeraars zich op de CBS-woningindex, maar die is gebaseerd op nieuwbouwwoningen. Voor monumenten geldt een heel ander verhaal. Daarom werken wij met onze eigen monumenten-index, waarin wij rekening houden met prijsstijgingen van de te gebruiken authentieke materialen en de loonkosten van de vakmensen. Donatus beschikt over een eigen technische buitendienst, die de gebouwen taxeert. Mede op basis van deze taxatie wordt de verzekerde som bepaald. Binnen deze verzekerde som doet Donatus geen beroep op onderverzekering. Bij de inspectie/taxatie kan Donatus preventie-adviezen geven of eisen stellen aan het te verzekeren gebouw. Dit taxatierapport met de herbouwwaardeverklaring is overigens ook te gebruiken ter ondersteuning van de aanvraag van een SIM subsidie.

Als laatste, maar zeker niet onbelangrijk, punt wil ik nog wijzen op de aansprakelijkheidsverzekering als eigenaar van een monument. Stel dat iemand letsel oploopt omdat er een dakpan van het dak valt, dan kan de eigenaar hiervoor aansprakelijk zijn. ‘

Wij legden deze vraag voor aan Gerhard Kuijt (foto), Senior Adviseur Relaties bij Donatus Verzekeringen, de verzekeraar die gespecialiseerd is in het verzekeren van monumenten.

‘Een monument bestaat vaak uit bijzondere materialen, die het onderscheidt van nieuw gebouwde panden. Hierbij is te denken aan een bijzondere kapconstructie, marmeren schouwen of vloeren, stucplafonds, trapgevels, paneeldeuren en glas in lood ramen.  Deze monumentale aspecten maken de panden uniek als Rijks-, Provinciaal- of Gemeentelijk monument. Dit betekent echter, dat bij schade het pand zoveel als mogelijk in de oorspronkelijke staat teruggebracht moet worden. Herstel dient dan volgens specifieke richtlijnen uit de Monumentenzorg te geschieden. Dat betekent: met authentieke bouwmaterialen en uitgevoerd door gespecialiseerde vaklieden. Het gevolg daarvan is, dat de restauratiekosten na een schade aan een monumentaal pand aanzienlijk hoger liggen dan bij het herstel van normale woonhuizen.’

Nee. De Monumentenwacht geeft alleen advies over wat er wanneer moet gebeuren. Wel voeren zij tijdens een inspectie noodherstel uit. De doelstelling van de Monumentenwacht is namelijk om verval te voorkomen en daarvoor is het van belang dat een pand wind- en waterdicht blijft. Als er ter plekke via klein noodherstel een situatie geconsolideerd kan worden, dan doen zij dat. Bij omvangrijk werk, zullen zij u adviseren om zo snel mogelijk een aannemer in te schakelen.

Nee. U bent en blijft zelf verantwoordelijk voor het onderhoud van uw pand. U maakt uw eigen keuzes. Monumentenwacht geeft advies over welke werkzaamheden u binnen een bepaalde termijn zou moeten uitvoeren om uw pand in goede conditie te houden. 

Elke Monumentenwacht heeft zijn eigen tarieven. 
Neem contact op met Monumentenwacht in de provincie waar het monument staat.

We gingen hierover in gesprek met Wim Jakobsen, Monumentenwachter in Zeeland. Hij komt vrijwel dagelijks bij eigenaren over de vloer en geeft ze adviezen over hoe ze het best voor hun monument kunnen zorgen.

Ook de financiering is soms een puzzel voor eigenaren en vraagt om een planmatige aanpak. Wim hierover: ‘Het is belangrijk dat je, voor je begint met het werk, een overzicht hebt van alle ingrepen die nodig zijn. Aannemers kunnen op basis daarvan een kostenoverzicht maken, soms vragen zij daarbij de hulp van een architect. En je moet er altijd op bedacht zijn dat je tijdens de uitvoering nog wel eens een tegenvaller kan tegenkomen. Dat is de kostenkant van de restauratie. Als eigenaar van een monument kan je in aanmerking komen voor verschillende subsidies of laagrentende leningen. Het maakt daarbij soms wel uit of je een rijks of een gemeentelijk monument hebt. En ook welke functie je pand heeft: gaat het om een woonhuis of om bijvoorbeeld religieus erfgoed?’

Grietje Hofstede is accountmanager bij het Nationaal Restauratiefonds. Zij helpt eigenaren van monumenten bij financieringen. Zij vertelt: ‘Voor eigenaren die willen restaureren of onderhouden is een handige eerste stap om de postcode en huisnummercheck op onze site te doen. https://www.restauratiefonds.nl/financieren. Dan wordt er al snel veel duidelijk over financieringsmogelijkheden.’

Kijk ook altijd of subsidie mogelijk is. Dat kan via het rijk, provincie of de gemeente. Mocht er geen subsidie beschikbaar zijn, dan is er nog mogelijkheid van een laagrentende hypotheek. In veel provincies bestaan Cultuurfondsen voor Monumenten, waar eigenaren een laagrentende lening uit kunnen krijgen. Ook zo’n aanvraag verloopt via het Nationaal Restauratiefonds.

Kijk voor meer informatie:  

https://www.monumenten.nl/monumenten-onderhouden/leningen-en-hypotheken

https://www.monumenten.nl/monumenten-onderhouden/subsidies

De leidraad voor financiering van instandhoudingskosten is hier te vinden:

https://wetten.overheid.nl/BWBR0032075/2019-01-05/#Bijlage

We gingen hierover in gesprek met Wim Jakobsen, Monumentenwachter in Zeeland. Hij komt vrijwel dagelijks bij eigenaren over de vloer en geeft ze adviezen over hoe ze het best voor hun monument kunnen zorgen.

‘Vakmanschap is altijd belangrijk, of het nu om onderhoud gaat of om restaureren. Er is een aantal sites waar je vakmensen kan vinden. Landelijk is er de ERM, https://www.stichtingerm.nl/erkende-bedrijven. En op www.monumenten.nl/bedrijven is ook een mooi overzicht te vinden. Vakmensen in de provincies Friesland, Groningen, Drenthe, Overijssel en Gelderland staan ingeschreven bij het register Kennis en Kunde https://kennisenkunde.info/. Maar minstens zo’n goede route is: anderen vragen met wie ze goede ervaringen hebben. Dat kan via de community van eigenaren op het online platform van monumenten.nl. Maar je kan bijvoorbeeld ook de Monumentenwacht in je eigen provincie vragen.’

We gingen hierover in gesprek met Wim Jakobsen, Monumentenwachter in Zeeland. Hij komt vrijwel dagelijks bij eigenaren over de vloer en geeft ze adviezen over hoe ze het best voor hun monument kunnen zorgen.

‘Grofweg zou ik zeggen dat restauratie is: het in goede staat brengen wat door gebrek aan onderhoud schade heeft opgelopen. Maar ook al heeft een eigenaar altijd keurig onderhoud gepleegd, je ontkomt niet aan eens in de zoveel tijd restaureren. Om het verschil met onderhoud duidelijk te maken, kan ik iets vertellen over de restauratieladder van de stichting ERM.  (https://www.stichtingerm.nl/restauratieladder) De zorg voor monumenten is hier opgedeeld in drie stappen. De eerste is conserveren en onderhouden: dat is waar eigenaren eigenlijk continu mee bezig zijn. Hiervoor kunnen ze prima terecht bij hun Monumentenwacht. De tweede stap is repareren, daarvoor heb je bijvoorbeeld een aannemer nodig. En de derde stap is vernieuwen, hiervoor moet je specialisten gaan aantrekken. Deze derde fase is wat ik restaureren noem: dan ga je dus bepaalde onderdelen kopiëren, imiteren of verbeteren. Ongeveer eens per in de dertig tot vijftig   jaar moet er gerestaureerd worden, dan is er meer nodig dan gewoon onderhoud. Wij proberen die termijn op te rekken door eigenaren te adviseren over goed onderhoud. Een restauratie is immers kostbaar en bovendien kan je door goed onderhoud authentieke elementen bewaren, die anders verloren kunnen gaan. Dan moet je gaan imiteren of kopiëren, het pand verliest dan aan authenticiteit. Maar soms kan je dat niet voorkomen, ook al doe je als eigenaar nog zo je best. Soms is van een onderdeel het einde van de levensduur in zicht.’

Er is dus een verschil tussen restaureren en onderhoud. Zit er ook verschil in aanpak?

 ‘Restaureren is veel complexer dan onderhoud. Het is vaak omvangrijker en organisatorisch ingewikkelder, omdat je met meerdere vakmensen moet schakelen. Soms gaat een restauratie gelijk op met een herinrichting van een pand. En vaak vraagt de gemeente om een bouwhistorisch onderzoek. Voor de meeste eigenaren is het verstandig om een professional in te schakelen die een plan van aanpak maakt. Dat kan een architect zijn, maar hier in Zeeland hebben we de Bouwwinkel, die kan dat ook prima. Het gaat erom dat er iemand is die het overzicht kan houden over de verschillende stappen en over de betrokken specialismes die nodig zijn. In de planfase, maar ook bij de uitvoering. Bij de uitvoering heb je een kwaliteitsbewaker nodig. En vergeet niet het subsidie- en financieringstraject! Er zijn specialisten die ook hierbij kunnen ondersteunen.’

Op monumenten.nl staat een handige checklist, met alle stappen die van belang zijn bij een restauratie:  https://www.monumenten.nl/monumenten-onderhouden/restauratie-in-9-stappen

Dit vroegen wij aan de Zeeuwse Monumentenwachter Wim Jakobsen:

Zoek de WOZ-waarde op van je pand en reken uit wat 3 % van dit bedrag is. Dat bedrag moet je jaarlijks in ieder geval reserveren voor het onderhoud. Wim Jakobsen: ‘Dat is een richtlijn die je kan aanhouden. En let daarnaast op subsidiemogelijkheden. Eigenaren van een Rijksmonument kunnen een beroep doen op de woonhuissubsidieregeling, ze moeten er dan wel zelf in wonen. Via deze regeling kan je 38% van de kosten terugkrijgen. Je kan ook letten op besparingsmogelijkheden, door bijvoorbeeld werk te combineren. Als er toch een steiger gebouwd wordt voor het schilderwerk, dan kan je overwegen om het werk aan de goten naar voren te halen, ook al hoefde dat pas over een paar jaar. Dat scheelt in de kosten. En zelf de goot schoonmaken en bij het ramenlappen ook een doek over de kozijnen: dat is belangrijk voor het behoud van je pand en scheelt uiteindelijk geld.’

Wat doet de Monumentenwacht?

Wij stelden deze vraag aan de Zeeuwse Monumentenwachter Wim Jakobsen:

Als duidelijk is wat er moet gebeuren, hoe vind je dan iemand die dat werk ook naar behoren uitvoert? Dat kan op allerlei manieren. Landelijk is er de ERM, daar zijn zowel kleine als grotere restauratiebedrijven bij aangesloten. En op in de bedrijvengids op Monumenten.nl is ook een mooi overzicht te vinden. Vakmensen in de provincies Friesland, Groningen, Drenthe, Overijssel en Gelderland staan ingeschreven bij het register Kennis en Kunde. Of informeer bij collega- eigenaren op het online platform van Monumenten.nl. Zij kunnen ook vertellen met wie ze goede ervaringen hebben. Maar je kan bijvoorbeeld ook de Monumentenwacht in je eigen provincie vragen. Wim: ‘Wij hebben in Zeeland een lijst van vakmensen waar wij goede ervaringen mee hebben. Eigenaren die dat willen, leveren we een aantal namen aan.’ Overigens is een goede vakman niet alleen iemand met de juiste kwalificaties, maar ook iemand die snapt wat jij als opdrachtgever wil. Wim: ‘Een goede verstandhouding is belangrijk. En goed vakmanschap heeft goed opdrachtgeverschap nodig. Zorg dat je weet wat nodig is, dus wat je van die vakman wil.’

Cursus voor monumenteigenaren: ‘Ik kan een betere opdrachtgever zijn.’

Wij vroegen dit aan de Zeeuwse Monumentenwachter Wim Jakobsen:

Goed onderhouden betekent dat u weet op welk moment en waar uw monument extra aandacht nodig heeft. Daar kunt u op verschillende manieren achter komen. Bijvoorbeeld door er goed naar te kijken. Wim: ‘Je moet het zien. De blik van Monumentenwachters is getraind, wij doen niet anders. Maar het is goed te leren hoor. Een paar dingen daarover. Kijk geregeld omhoog om te zien of alle dakpannen er nog liggen. En ga na een regenbui even kijken of de goten niet overlopen. Want je moet bij een monument absoluut voorkomen dat er water naar binnen sijpelt. En verder is schilderwerk natuurlijk heel belangrijk, zowel binnen als buiten. Hoe vaak je dat moet aanpakken, hangt van de onderhoudsgevoeligheid van je pand af. Daar kijken wij bij een inspectie naar en we geven in een inspectierapport ook altijd aan welke klussen het eerst opgepakt moeten worden en welke nog even kunnen wachten.’