OMSCHRIJVING COMPLEX.
Aan de westoever van de rivier de Vecht tussen de Vecht en het Amsterdam Rijnkanaal gelegen complex bestaande uit de volgende onderdelen:
HOOFDGEBOUW LANDHUIS OVER HOLLAND (1); HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG BESTAANDE UIT PARK OM HET HOOFDGEBOUW LANDHUIS OVER HOLLAND EN OVERPARK (2); ORANJERIE (3); CHINESE KOEPEL (4); TWEE INRIJHEKKEN LANGS DE RIJKSSTRAATWEG (5); AANLEGSTEIGER, TERRAS EN TERRASHEK OP KADEMUUR ACHTER HET HOOFDGEBOUW (6); TERRAS EN TERRASHEK BIJ DE KOEPEL (7); SCHUUR MET MOESTUINMUUR IN HET OVERPARK (8).
Het complex werd in 1707 door Matheus Chitty, koopman te Amsterdam en eigenaar van 37 morgen land met een boerenhuis, genaamd Over Holland, bij Nieuwersluis gesticht door op deze plaats een vierkant stenen huis te bouwen van vijf venstertraveeën breed en van twee bouwlagen op souterrain (dit laatste is enigszins twijfelachtig daar het vaststaat dat het huis later is opgevijzeld om een onderhuis te creëren of om het bestaande te verhogen, onder meer vanwege de alsmaar overstromende Vecht). Dit geheel werd gedekt door een schilddak met zakgoten als een Amsterdams grachtenhuis. De voorzijde van het huis was naar de Vecht gericht. Aangenomen kan worden dat min of meer gelijktijdig met de bouw van het landhuis of kort hierna ook de oranjerie werd gebouwd. Een aanleg van het park en overpark werd gerealiseerd en aan de Vecht werd de koepel opgetrokken. Zij het toen nog een koepel bestaande uit twee verdiepingen. Huis en koepel staan afgebeeld in De Zegenpraalende Vecht door Stoopendael uit 1719 en de aanleg is zichtbaar op de Nieuwe kaart van Loenen door C.C. van Bloemswaerdt uit 1726. Laatstgenoemde kaart geeft aan dat de huidige infrastructuur van rechte waterlopen van het huispark alsmede bijna de gehele indeling van de percelen van het overpark door een structuur van rechte waterlopen reeds toen al bestond. Ook de huidige rechte gezichtsbepalende lindenlaan, die het huispark naar de Rijksstraatweg afsluit en aan de zuidzijde van het huispark in een rechtlijn op de Vecht vertakt, bestond toen reeds. Bij de verlandschappelijking van het park in de tweede helft van de 18de eeuw is deze laan ter hoogte van de vijverpartij aan de westzijde van het huis deels gekapt. Ook de huidige verbinding tussen het vanouds door de Rijksstraatweg gescheiden huis- en overpark, door middel van een zichtas vormgegeven als een driedubbele laan met twee rijen bomen, was toen al aanwezig. Het huis werd tussen 1732 en 1755, toen de buitenplaats in bezit was van de zijdehandelaar Jan van Mekeren en zijn echtgenote Margaretha Rutgers, aan weerszijden voorzien van een rechthoekige één-venstertravee diepe en twee venstertraveeën brede vleugel onder schilddak. Deze eigenaar liet twee toegangshekken met een zeer rijk gesmede kuif aan de Straatweg en voorts twee zeer rijk in smeedijzer uitgevoerd hekwerken langs de Vecht plaatsen. Eén hek op spiegelboogvormige grondslag staat op de hoofdas van het huis aan de Vecht en het andere hek langs het terras van de koepel, met in het laatstgenoemde hek in het hart hun beider initialen in spiegelbeeld. Mogelijkerwijs was hij ook degene die het huis van een souterrain voorzag danwel het reeds bestaande souterrain liet opvijzelen met een hoogte van anderhalf à twee meter. In ieder geval vertonen de zijaanbouwen deze verhoging niet. Zij komen overeen met de nieuwe hoogte van het oude huis. Hoofdgebouw en park ondergingen een grote transformatie na 1755 toen de buitenplaats in bezit was van Mr. Willem Straalman. Het huis werd aan de achter(west-)zijde uitgebreid door een diepe rechthoekige aanbouw waarin een twee bouwlagen hoge koepelzaal. Het ongemeen rijke snijwerk van de vensteromlijsting van het centrale venster met bordes aan de achterzijde van de koepelzaal, de eveneens ongemeen rijke koof als gevelbeëindiging aan de achterzijde en de klokkentoren (met luidklok uit 1704) dateren tevens uit deze tijd. De koepelzaal, die tot één der gaafst bewaarde zalen in het land behoort, bevat een ensemble van zeven hoge, geschilderde behangsels in lijstwerk in een samenhangend beeldprogramma. Na de aankoop van de buitenplaats door Mr. Willem Straalman in 1755 vindt er tegelijkertijd met of kort na de verbouwing van het huis een algehele transformatie van het huispark in landschapsstijl plaats. De getransformeerde aanleg wordt beschreven door H. Numan in diens 'Vierentwintig printtekeningen met couleuren verbeeldende Hollandsche Buitenplaatzen met derzelver beschrijvingen uit 1797'. Bij deze transformatie werd de voorheen formele vijverpartij ten westen van het huis tot een ruime door een parkweide omgeven ovaalvormige vijverpartij in landschapsstijl vergraven. Hierbij kwam de westgevel van de koepelzaal in het water te staan. Tevens werd een slingervijver ten zuiden van het huis aangelegd. Met de uitgekomen aarde werd het gebied van glooiingen voorzien, ten zuiden van het terrein werden verschillende heuvelpartijen opgeworpen en werd een parkbosachtige beplanting aangebracht, doorsneden door slingerpaden. Het parkgedeelte rondom de vijver ten westen van het huis werd door aanplant van solitairen en enkele boomgroepen transparanter gehouden, waarschijnlijk ook in verband met het doorzicht vanuit het huis in het overpark. Op de heuvel pal ten zuiden van de slingervijver werd een ruïne gebouwd. Ook de Chinese koepel aan de Vecht was er toen al. Dit blijkt uit de advertentie in de Oprechter Haerlemmer Courant uit juni 1799 alsmede uit het veilingbiljet van datzelfde jaar in het huisarchief van Over Holland, waarin de Chinese koepel expliciet wordt genoemd. Deze gehele vroeg-landschappelijke aanleg van het huispark is tot op heden bewaard gebleven. In de periode van en na Straalman werd het overpark door grondaankoop een stuk vergroot. Voor het overige onderging het overpark in de periode Straalman een verlandschappelijking echter met behoud van de structuur van rechte waterlopen en het deels utilitaire karakter met even ten noorden van de hoofdas de boerderij. Hiermee kreeg het overpark, net zoals het overpark van de aangrenzende buitenplaats Sterreschans, het karakter van een 'ferme orneé', een motief uit de vroege landschapsstijl, waarin de boerderij ook als stoffage-object in een verlandschappelijkte omgeving een ornamentele rol vertegenwoordigde. De landschappelijke elementen werden in een L-vormige strook langs de Straatweg en de noordzijde van het overpark aangebracht. Onder andere een ronde kom, een slingerlaan en een patroon van kleine eilandjes. Door de latere aanleg van de spoorlijn Amsterdam-Utrecht en de Keulsevaart/Merwedekanaal is het overpark tot zijn huidige omvang teruggebracht. In 1928 werd de buitenplaats Over Holland door de toenmalige eigenaar de familie Doude van Troostwijk verkocht aan de Stichting Het Utrechts Landschap, die de overplaats als openbaar wandelpark openstelde. Deze stichting gaf de voorplaats in 1980 in erfpacht uit aan J.C. Braun, die op 25 november 1985 de opstallen van de voorplaats van Het Utrechts Landschap kocht om vervolgens de restauratie van de opstallen en het voorpark ter hand te nemen. Van de oudere bebouwing zijn de boerderij en dienstgebouwen in het overpark in de 20ste eeuw gesloopt. In het overpark zijn op één na alle bruggen verwijderd en de eilandstructuur is door de aanleg van dammen minder duidelijk geworden. Ook andere parkornamenten zoals een theekoepel en het toegangshek zijn verdwenen. De ruïne bij de slingervijver is gesloopt; de restanten daarvan liggen bij de moestuin in het overpark. De omgrenzing van het complex alsmede de onderdelen waaruit het complex is opgebouwd zijn aangegeven op de bij de bescherming behorende kaart.
Waardering
Het COMPLEX HISTORISCHE BUITENPLAATS OVER HOLLAND is van algemeen belang
-vanwege de cultuurhistorische waarde als gaaf bewaarde uiting van een sociaal-economische en recreatieve ontwikkeling en traditie uit de 17de en 18de eeuw, waarbij vermogende particulieren uit oogpunt van exploitatie en vermaak de gronden aan weerszijden van de Vecht tot buitenplaatsen-landschap hebben ontgonnen.
- vanwege architectuurhistorische waarde als zeer gaaf voorbeeld van een monumentaal landhuis van de Vecht, dat na de bouwcampagne uit het eind van de 17de eeuw en twee uitbreidingen omstreeks het midden van de 18de eeuw erna in- en uitwendig zo goed als ongemoeid is gelaten;
- vanwege de gaafheid, zeldzaamheids- en schoonheidswaarde van de koepelzaal in haar samenhangende architectuur met geschilderde behangsels in een iconografisch programma als integraal onderdeel;
- vanwege de zeer hoge beeldbepalende en schoonheidswaarde van het huis met in de vijver geplaatste gevel met lijstwerk, koof en klokkentoren in rijke Lodewijk XV-stijl gezien vanaf de Straatweg;
- vanwege de gaafheid van het 18de-eeuws park en overpark in vroege landschapsstijl en de zeldzaamheidswaarde hiervan;
- vanwege de aanwezigheid van de gaaf bewaarde 18de-eeuwse Chinese koepel en de hoge zeldzaamheidswaarde hiervan;
- vanwege de zeer hoge kwaliteit van het 18de-eeuwse siersmeedwerk van de twee toegangshekken aan de Straatweg en van de Vechthekken;
- vanwege de ensemblewaarde als één binnen de reeks buitenplaatsen langs de Vecht.
