Het hoofddoel van het cultuur- en erfgoedbeleid van de provincie Utrecht is: Bijdragen aan de toegankelijkheid van cultuur en de instandhouding van waardevol erfgoed, zodat bewoners en bezoekers van de provincie Utrecht hiervan kunnen leren en genieten. 

Cultuurhistorische waarden van de leefomgeving zijn belangrijke ‘Utrechtse kwaliteiten’. Via de Omgevingsverordening Provincie Utrecht beschermen wij de zogenaamde cultuurhistorische hoofdstructuur: historische buitenplaatszones, militair erfgoed, agrarisch cultuurlandschap, archeologisch waardevolle zones en historische wegen. In dit beleidsprogramma ligt de focus op het behouden, benutten en beleven van cultureel erfgoed. Dat vertaalt zich in drie doelen: het versterken van de kwaliteit van de leefomgeving, het restaureren en gebruiken van monumenten en het beheren en bekend maken van het Utrechtse erfgoed.

De provincie wil dat de Utrechtse (rijks)monumenten er zo goed bijstaan dat ze hun deel van het verhaal van Utrecht kunnen blijven vertellen. De focus ligt daarbij op de restauratie, verduurzaming en (her)bestemming van rijksmonumenten tot gebouwen met maatschappelijke functies. Daarin willen we investeren vanuit een circulair perspectief van waardebehoud en waardecreatie.

De provinciale cultuurhistorische atlas biedt een overzicht van cultuurhistorische data en het beleid dat de provincie hierop voert. Er zijn aparte kaarten voor de provinciale erfgoedthema’s militair erfgoed, kastelen en buitenplaatsen, agrarisch cultuurlandschap, historische infrastructuur en archeologie. 

Erfgoed maakt de provincie aantrekkelijk voor bewoners, bezoekers en bedrijven. Daarom levert de provincie graag een bijdrage aan de instandhouding van monumenten. Bij veel eigenaren en ondernemers leeft de vraag: hoe onderneem ik rendabel op mijn fort of landgoed? Daarbij spelen ook veel praktische vragen: hoe maak ik de horeca bij mijn fort goed en veilig toegankelijk? Hoe regel ik de juridische en de financiële kant van mijn onderneming? Kies ik voor een duurzame aanpak? En hoe krijg ik mijn buitenplaats eigenlijk goed op de kaart? Het Erfgoed Expert Team helpt bij deze vragen.

De provincie Utrecht is bovengemiddeld rijk aan gebouwde monumenten. Die lusten brengen ook lasten met zich mee. Dit omdat deze bijzondere objecten voor de lange termijn bewaard moeten blijven, het liefst toegankelijk voor een groot publiek. In 2007 is het Fonds Erfgoedparels, ook bekend als het Parelfonds, ingesteld door Provinciale Staten. Doel is om bij te dragen aan de restauratie van rijksmonumenten binnen onze provincie die geen woonhuis zijn.

De Utrechtse Erfgoedmonitor brengt de onderhouds- en restauratiebehoefte in kaart van de rijksmonumenten die geen woonhuis zijn. Daarnaast geeft de monitor ook inzicht in andere gegevens, zoals de oppervlakte, de leegstand, het huidige gebruik, de eventuele herbestemming en een globale kostenindicatie van het herstel van de geconstateerde gebreken. De uitkomsten van de monitor worden onder andere gebruikt om projecten te selecteren die in aanmerking komen voor subsidie uit het fonds Erfgoedparels.

Een oude monumentale kerk verwarmen kan veel energie - en dus geld - kosten. De provincie heeft daarom het programma Verduurzaming monumentale kerken ontwikkeld. Een programma speciaal voor historische monumentale kerkgebouwen die nog als kerk in gebruik zijn. Met dit programma willen wij kerkbesturen helpen om verantwoord om te gaan met energie. Zo kunnen zij hun exploitatiekosten verlagen en de kerk comfortabel houden, in hete zomers én in koude winters. Daarmee dragen zij ook bij aan een beter milieu.

Er zijn drie instrumenten om kerkbesturen te ondersteunen en te begeleiden:

1. Gratis stappenplan 'Handleiding verduurzamen Utrechtse kerken'
2. Gesprek met een energiecoach en een quickscan of maatwerkscan
3. Begeleiding door een energiecoach

Voor de verduurzaming van maatschappelijk vastgoed bestaan tal van initiatieven en programma’s zowel op lokaal als op landelijk niveau. RVO biedt via het Kennis- en Innovatieplatform Maatschappelijk Vastgoed informatie over verschillende programma’s in de sectoren zorg, sport, cultuur en onderwijs.

De provincie Utrecht heeft een ontzorgingsprogramma opgezet voor zorg, cultuur, onderwijs en gemeentelijk vastgoed en ondersteunt daarnaast andere lokale programma’s en initiatieven. Hierbij wordt gebruik gemaakt van duurzaamheidscoaches voor de verschillende sectoren.

Bent u eigenaar van maatschappelijk vastgoed? Of houdt u zich bezig met het verduurzamen van maatschappelijk vastgoed? Zoals scholen, overheidsgebouwen, zorginstellingen of rijksmonumenten? De nieuwe Subsidieregeling duurzaam maatschappelijk vastgoed (DUMAVA) komt eigenaren van bestaand maatschappelijk vastgoed tegemoet in de kosten om te verduurzamen. U krijgt subsidie voor energieadvies, een energielabel en verduurzamingsmaatregelen.

Het is op dit moment niet mogelijk DUMAVA aan te vragen. De regeling is eerder gesloten dan verwacht, omdat het budget overtekend is. Dit betekent dat er meer aanvragen zijn ingediend, dan er geld beschikbaar is. DUMAVA gaat begin januari 2024 nog een keer open.

De rijksmonumentale molens in Utrecht zijn iconen van het agrarisch cultuurlandschap en zijn belangrijk voor recreatie en toerisme. Molens zijn relatief kostbaar in onderhoud en ze brengen te weinig geld op om ze in goede staat te houden. Via het Rijk is subsidie beschikbaar voor onderhoud, de Subsidieregeling instandhouding monumenten.

Dit bedrag is echter niet voldoende voor het in stand houden van de molens op de lange termijn. Daarom heeft de provincie Utrecht een aanvullende subsidieregeling opgesteld in samenspraak met het Platform Utrechtse Molens om in de kosten voor onderhoud te ondersteunen.

Eigenaren van rijksmonumentale molens kunnen tot 31 december subsidie aanvragen voor de periode vanaf het daarop volgende jaar.

Gaat u aan de slag met uw rijksmonument? Dan kunnen de onderhouds-, restauratie- of verduurzamingskosten behoorlijk oplopen. 

Voor het financieren van instandhoudingkosten komt u mogelijk in aanmerking voor een Restauratiefonds-hypotheek. 

Als u aan de slag gaat met het verduurzamen van uw rijksmonument dan kunt u een Duurzame Monumenten-Lening aanvragen. 

Het Prins Bernhard Cultuurfonds, het Nationaal Restauratiefonds en negen provincies werken samen in de Cultuurfondsen voor Monumenten. 

Uit het fonds worden laagrentende leningen verstrekt voor de restauratie, verduurzaming en herbestemming van gemeentelijke en provinciale monumenten of karakteristieke panden. De Cultuurfondsen hebben daarmee een belangrijke rol in het versterken van lokaal erfgoed en daarmee het behoud van het unieke karakter en identiteit van regio’s. En wordt een bijdrage geleverd aan het versnellen van de energietransitie en worden monumenten klaar gemaakt voor de toekomst.

Er is veel belangstelling voor de Cultuurfonds-hypotheek. In een aantal provincies zijn er daardoor beperkt middelen beschikbaar om laagrentende leningen te kunnen verstrekken. Wilt u zekerheid voordat u een aanvraag doet? Neem dan contact met op met het Restauratiefonds via 088 - 2539020. 

De gemeente Utrecht vindt het belangrijk dat er ook in monumentale panden energiebesparende maatregelen worden genomen. Om dit te stimuleren is er de Utrechtse Restauratiefonds-hypotheek. Dit fonds is in te zetten: 

• Voor beeldbepalende panden, rijkmonumenten en gemeentelijke monumenten in de gemeente Utrecht;
• Voor stichtingen, verhuurders of andere zakelijk eigenaren;
• Om uw monument energiezuinig te maken.

Bent u eigenaar van een monument in de gemeente Utrecht en gaat u kosten maken voor het restaureren van uw pand zodat het behouden blijft? Dan kunt u mogelijk een lening aanvragen bij het Utrechts Restauratiefonds.​ De Utrechtse Restauratiefonds-hypotheek is een lening tegen een lage rente en kan worden ingezet voor:

• Gemeentelijke monumenten en beeldbepalende panden in gemeente Utrecht;
• Het financieren van restauratiewerkzaamheden.

De Monumentenwacht Utrecht voert onafhankelijke inspecties uit van monumentale panden met de bedoeling verval van monumenten te voorkomen. Van deze inspecties gaat een preventieve werking uit. Daardoor wordt de restauratiecyclus verlengd en is veel kostenbesparing mogelijk. De provincie subsidieert de Monumentenwacht Utrecht.

Vergoeding duurzaamheidsadvies
Naast onze duurzaamheidsleningen heeft het Restauratiefonds een budget beschikbaar voor financiële ondersteuning bij het kwalitatief verduurzamen van uw monument. Dit doen wij door een deel van de kosten van een duurzaamheidsadvies te vergoeden. Wilt u meer informatie? Bekijk de voorwaarden.

• Het Steunpunt Archeologie en Monumenten Utrecht biedt ondersteuning aan gemeenten bij de uitvoering van de gedecentraliseerde gebouwde en archeologische monumentenzorg. Daarnaast biedt ze een platform waarin de verschillende bij de monumentenzorg betrokken partijen informatie uitwisselen en de krachten bundelen.
• Het Utrechts Archief biedt u een overzicht van alle archieven en collecties die door de archiefinstellingen in de provincie Utrecht worden beheerd.
• Erfgoed Utrecht
• Landschap Erfgoed Utrecht wil mensen de waarde van het landschap en het erfgoed laten ervaren. Met de kennis en kunde van veel lokale en regionale partijen en vrijwilligers werken wij bij Landschap Erfgoed Utrecht samen. Om het landschap met haar historie te verbinden, en kinderen en volwassenen hun eigen omgeving en geschiedenis te laten ontdekken, beleven en waarderen.
• Boerderijen Stichting Utrecht streeft naar het behoud van de karakteristieke verschijningsvorm van de Utrechtse boerderijen en hun erven. Zij doet dit door het geven van voorlichting aan overheden, instellingen en particulieren. Boerderijbewoners kunnen bij de BSU terecht voor adviezen over verbouwing, restauratie, subsidiemogelijkheden of de inrichting van erf en tuin. Regionale adviseurs zijn aangesteld om de adviezen uit te brengen.
• Het Stadsherstel Droste Fonds ondersteund instellingen die actief zijn in het restaureren en instandhouden van monumentale panden in de provincie Utrecht.

• Het K.F. Hein Fonds Monumenten koopt monumenten en beeldbepalende panden in de regio Utrecht aan, restaureert deze panden en verhuurt deze (waar mogelijk) aan instellingen die werken binnen de aandachtsgebieden van het K.F. Hein Fonds.

• Het Prins Bernhard Cultuurfonds Utrecht ondersteunt elk jaar ruim 200 projecten op het gebied van cultuur en natuur in de regio Utrecht.