Inleiding complex

De gronden waarop de HISTORISCHE BUITENPLAATS Oostbroek ligt, kent een lange en voor de Bilt invloedrijke historie. Al in 1113 werd hier het Benedictijner klooster Oostbroek gesticht dat het gebied in ontginning nam. De naam Oostbroek is waarschijnlijk afgeleid van de drassige gronden ten oosten van de stad Utrecht. In 1580 werd het klooster opgeheven en alle rechten en bezittingen kwamen in handen van de Staten van Utrecht. De Staten verkochten in 1676 de voormalige bezittingen van het klooster, ter grootte van 35 morgen, aan Pieter Ruysch, die daarmee de eerste particuliere eigenaar werd. Op het terrein stond een oud en vervallen huis, dat op een niet nader bekende datum is afgebroken en vervangen door een nieuw huis. Dit huis staat afgebeeld op een tekening uit 1731 van Serrurier naar Pronk. De tekening laat een huis zien van twee bouwlagen onder een afgeplat schilddak op vermoedelijke vierkante plattegrond. Rechts naast het huis staat een boerderij met hooiberg, wat het aannemelijk maakt dat het gebied rond het huis een agrarische functie had. In dit verband is het uit 1778 stammende `Plan van de Campagnes Oostbroek in de Bildt, opgemeten en getekend door M.F. Armauer, tuinman ter plaatse aldaar' interessant omdat hieruit blijkt dat de agrarische functie nagenoeg verdwenen is. Op deze tekening, die in opdracht van de eigenaar G.W. Falck was gemaakt, is Oostbroek weergegeven als een omvangrijk geometrische park met vroeg-landschappelijke elementen. Een brede, met aan weerszijden drie rijen bomen beplante zichtlaan, op de zuidgevel van het landhuis, deelt het park in twee gelijke helften. Daarnaast komen een sterrenbos, een moestuin met dienstwoning en een grote boomgaard ten oosten van het huis op de tekening voor. Het plan van Armauer geeft aan dat de agrarische functie van Oostbroek aan het eind van de achttiende eeuw meer op de achtergrond was geraakt en een volwaardige buitenplaats was geworden. Of de opmeting van Armauer ook werkelijk in zijn totaliteit heeft bestaan is niet met zekerheid te zeggen. De topografische kaart uit 1847, zeventig jaar na de opmeting van Armauer, staat Oostbroek (weer) als verkaveld terrein weergegeven, waarin sporen van een formele aanleg geheel ontbreken. Wel komen de zichtlaan (zij het in rudimentaire vorm), de boomgaard en moestuin op laatstgenoemde kaart voor. P.J. Lutgers maakte in 1862 een tekening van het huis Oostbroek. Dit huis heeft twee bouwlagen en een voorgevel met een symmetrische indeling van zeven vensterassen en is een ander huis dan op de tekening van Serrurier. In 1887 gaf de Utrechtse wethouder, mr W.J. Royaards van der Ham, toenmalige eigenaar van Oostbroek, de opdracht tot de bouw van het huidige huis en de realisatie van een landschappelijke tuin door (tuin)architect I.H.J. van Lunteren. In het ontwerp van Van Lunteren zijn elementen als de boomgaard en moestuin gehandhaafd. Rond het huis zien we een landschappelijke tuin met slingerpaden, vijverpartijen en een lange zichtas op de zuidgevel van het huis. Langs de grenzen van het landgoed maakte Van Lunteren een rondwandeling. Het huidige huis is naar ontwerp van Van Lunteren in 1887 gebouwd. Op de ontwerptekening van het park heeft Van Lunteren de plattegrond van dat huis gearceerd weergegeven. De verschillende soorten arceringen doen vermoeden dat het om een verbouwing van het oude huis zou gaan maar bouwhistorisch onderzoek heeft aangewezen dat dit niet het geval is. De biljartkamer aan de zuidoostzijde is tijdens of direct na de bouw gerealiseerd. In 1912 zijn door Jan van der Lip enkele verbouwingen gerealiseerd, waaronder de verwijdering van de haard in de hal en de verwijdering in de hal van de trap naar de kelder.

De tuinmanswoning is op de ontwerptekening zonder de oranjerie afgebeeld en is vermoedelijk vlak na 1887 gerealiseerd.

De buitenplaats is sinds 1978 in bezit van de Stichting Het Utrechts Landschap. In 1980 is door de firma Copijn Groenadviseurs het park heringericht en opgeknapt. Daarbij zijn de landschappelijke elementen van Van Lunteren grotendeels gerespecteerd.

Het landhuis en koetshuis doen tegenwoordig dienst als kantoren. De oranjerie fungeert als winkel voor natuurprodukten en woning.

Omschrijving

Het huidige terrein van de voormalige buitenplaats Oostbroek ligt ten zuiden van de A28 en is geheel door een kavelsloot omgeven die tevens de grens van het te beschermen complex markeert. De landschappelijke elementen en structuren vallen onder de bescherming. De aanleg van de A28 heeft de geografische verbondenheid, die de buitenplaats met het noordelijker gelegen Vollenhoven had, ingrijpend verstoord. Op het terrein van de historische buitenplaats Oostbroek bevinden zich de volgende complexonderdelen die onder de bescherming vallen:

1. park

2. landhuis

3. tuinmanswoning met oranjerie

Waardering

De historische buitenplaats Oostbroek is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische waarde als voorbeeld van een buitenplaats met negentiende eeuws hoofdgebouw en tuinaanleg, gerelateerd aan de middeleeuwse ontginning van het gebied door het klooster Oostbroek en de in de zeventiende eeuw ontstane particuliere buitenplaats onder dezelfde naam. Tevens vanwege de (tuin)architectuurhistorische waarde als voorbeeld van een relatief gaaf bewaarde eind negentiende eeuwse buitenplaats met landhuis, bijgebouwen en parkaanleg. Tenslotte vanwege de ensemblewaarde in relatie met de nabij gelegen buitenplaatsen Beerschoten, Houdringe en Vollenhoven.