COMPLEXBESCHRIJVING
Inleiding
De DAKPANNENFABRIEK "Nieuw Werklust" levert behalve dakpannen onder meer ook bloem- en schoorsteenpotten en vindt haar oorsprong waarschijnlijk in de 17e eeuw. De klei voor de pannen kwam van een terrein aan de overzijde van de Rijn en werd via een aanleverkanaal door middel van bootjes getransporteerd. Rond het midden van de vorige eeuw had de fabriek in ieder geval drie droogioodsen die westelijk van het aanleverkanaal gesitueerd waren. Bij het begin van het derde kwart van de vorige eeuw waren enkele bijgebouwen en de directeursvilla aan het complex toegevoegd. Tegenwoordig bestaat de fabriek uit diverse gebouwen die in meerdere fases tot stand zijn gekomen en in de loop der tijd aan het productieproces zijn aangepast. De volgende panden komen voor bescherming in aanmerking: het WOONHUIS (1), een cluster bestaande uit KANTOOR, OVENGEBOUW en 2 LOODSEN (2) een SCHAFTLOKAAL ANNEX OPSLAGGEBOUW uit ca.1930 (3), een LOODS voor het maken van potten voor schoorsatenen (4), een FABRIEKSHAL uit 1937 (5), een houten kolen- en turfLOODS (6), twee LOODSEN (7 en 8), een KLEIBEREIDINGSLOODS voor de voorbewerking van klei (9), een DROOGLOODS (10), twee OVENGEBOUWEN (11 en 12) en een tweede DROOGLOODS (13). De vijf WONINGEN voor de arbeiders (14) maken ook deel uit van het complex en komen eveneens voor bescherming in aanmerking.
Langs de Oude Rijn, van oudsher een belangrijke verkeersader, werd het beeld in de voorafgaande eeuwen beheerst door pannen- en steenfabrieken. De noodzakelijke grondstoffen zoals klei, zand en turf waren hier voldoende aanwezig. De steen- en pannenfabrieken waren vroeger seizoensbedrijven, het vormen van stenen en pannen speelde zich van omstreeks april tot oktober af. In herfst en winter werden de voorraden klei aangevoerd wat meestal per vlet gebeurde. De klei werd met zand voorgemengd. De klei voor dakpannen, die vetter moest zijn dan de steenklei, werd met water in een eenvoudige schoepmolen gemengd waarna klei ballen of koeken werden gevormd voor het vormen van een pan. Later werd dit proces gemechaniseerd. Na het persen van de pan volgt het drogen de pannen liggen daarbij op droogrekken uitgelegd in de lange open droogschuren die aan alle kanten voorzien zijn van jaloezieën, na een tweede droogperiode op de rekken van de bovenverdieping van de schuur volgt een derde droogperiode. Vervolgens worden de pannen gebakken in ovens die elk 16.000 pannen kunnen bevatten en met turf of steenkool worden gestookt tot een temperatuur van 1000 graden.
N. B. De vier geschakelde nieuwere loodsen westelijk van het toegangspad komen vanwege het bouwjaar niet voor bescherming in aanmerking.
Omschrijving
De dakpannen fabriek is zuidelijk van de Oude Rijn ten westen van Hazerswoude gesitueerd. Oostelijk van het terrein is een aanleverkanaal gegraven dat in verbinding staat met de Rijn en tevens de oostelijke en een deel van de zuidelijke begrenzing vormt. Het zuidelijke deel van het terrein, aan de straatzijde wordt voor het grootste deel in beslag genomen door een kleiberg. Rechts daarvan staat een smalle langgerekte droogloods (13) met daarachter twee ovens (11 en 12). De meest rechter werd in 1928 gerealiseerd. De haakvormige loods die zich daarachter bevindt reikt tot aan de noordelijke en oostelijke grens van het terrein (10). Noordelijk van de klei berg is een kleibewerkingsloods
gebouwd (9) met daarachter een loods (7) en een losstaande opslagloods (8). Evenwijdig aan de rechter droogloods stond ook links van de kleiberg een droog loods die echter in de jaren '50 van deze eeuw deels is afgebrand. Noordelijk van deze loods is in 1937 een fabriekshal met een schoorsteenpijp (5) en een tweede opslagloods (6) gebouwd. Tegen de zuidelijke gevel van de fabriekshal tot aan de westelijke zijde van de droogloods staat het waarschijnlijk oudste deel van deze fabriek, in de jaren dertig van deze eeuw is westelijke aan dit voormalige ovengebouw (2) een kantoor gebouwd en is de schoorsteenpijp gesloopt. Langs het toegangspad op het oostelijke deel van het terrein is een langwerpig gebouw met een schoorsteen gelegen (4). In 1947 is een werkplaats langs de oostgevel aangekapt. De oostelijke begrenzing van het fabrieksterrein wordt gevormd door een lange loods voor de berging van gebakken pannen (3). In de noord-oostelijke hoek aan het water staat de directeursvilla (1) die in Eclectische stijl is vormgegeven. Zuid-oostelijk grenzend aan het terrein, evenwijdig aan de weg is een rijtje met vijf arbeiderswoningen (14) gebouwd.
Waardering
De dakpannenfabriek aan de Oude Rijn in Hazerswoude is van algemeen belang vanwege de cultuur- en architectuurhistorische waarde - als reminiscentie aan de vroeger florerende kleiindustrie langs de Rijn; - als een van de laatste voorbeelden van een nog in werking zijnde pannenfabriek van groot belang voor het Nederlands industrieel erfgoed. - als representatief typologisch voorbeeld; - vanwege de grote ensemblewaarde door de functionele en visuele relatie tussen de onderdelen. Tevens is het complex met de schoorstenen van stedenbouwkundige waarde vanwege de beeld bepalende situering aan de Rijndijk.
