Inleiding
De HISTORISCHE BUITENPLAATS OUD CLINGENDAAL, bestaande uit het gelijknamige LANDHUIS (1), U-vormig gegroepeerde DIENSTGEBOUWEN (2), een HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (3), en HEK (4), is in oorsprong rond 1770 gesticht in opdracht van Jonkheer Cornelis Johannes Bloys van Treslong, substituut drossaart, stadhouder en thesaurier en burgemeester van Steenbergen doch nu grotendeels bepaald door transformaties uit 1868 en 1909/1914. De buitenplaats werd aangelegd op de plaats van de voormalige boerderij/hofstede "Out Wassenaar". Tevens werd er toen een koepel gebouwd aan de oprijlaan, bij de huidige Rijksstraatweg met uitzicht op de Zandzee. Op de kadastrale kaart uit 1822 is een oprijlaan met een keerlus herkenbaar en een strenge formele tuin aan weerszijden van de oprijlaan met geometrische vakken.
Na het overlijden van de Jonkheer in 1797, werd het huis tot 1820 bewoond door zijn weduwe Johanna Isabella Calkoen. Na 1836 werd het huis bewoond door de staatsman Mr. Dirk Donker Curtius. Het landhuis werd in 1868 gedeeltelijk afgebroken en herbouwd in een sobere, aan het Neo-Classicisme verwante stijl. In tegenstelling tot ouder kaartmateriaal, waarop nog een langgerekt pand en diverse bijgebouwen herkenbaar zijn, is op de kadastrale kaart van 1874, een rechthoekig huis te zien met een L-vormig bijgebouw. Waarschijnlijk is bij het verbouwen van het huis ook de tuin getransformeerd tot een in Landschappelijke stijl aangelegd park. De oprijlaan bleef gehandhaafd, kronkelige paden, vijvers en door bomen omzoomde gazons werden toegevoegd. Kort daarna kwam de buitenplaats tot omstreeks de eeuwwisseling in bezit van de 's Gravenhaagse Pensionmaatschappij die het als pension exploiteerde. In opdracht van de toenmalige bewoner dhr. Haagmans kreeg het huis in 1909 door de architect B. de Baan uit Den Haag een nieuwe voorgevel aangemeten in Neo-Lodewijk XIV-stijl. Tevens werden toen enkele interne veranderingen doorgevoerd. In 1914 onderging het pand wederom een verbouwing naar ontwerpen van Joh. Mutters in opdracht van J.A. Philipse. Aan de bibliotheek werden toen twee erkers toegevoegd waartussen een schouw geplaatst werd. Bij deze verbouwing zijn voorts diverse 18e eeuwse, van elders afkomstige, schouwen en schouwstukken geplaatst.
In de jaren vijftig van de 20ste eeuw was de Hogere Krijgsschool in het huis gevestigd, na vertrek ging het pand over in de handen van de familie Louwman.
De bijgebouwen zijn in verschillende periodes tot stand gekomen waardoor een U-vormige aaneenschakeling van verschillende bouwvolumes in verschillende bouwstijlen is ontstaan.
De theekoepel die op de grens van het perceel aan de Rijksstraatweg gebouwd werd, is aan het begin van de 20e eeuw afgebroken. In 1914 werd in de noord-oostelijke hoek een stuk afgekaveld en bebouwd (Maarheeze). In het midden van het perceel, ten zuiden van de oprijlaan ontstond in het midden van de 20ste eeuw een tweede woonhuis dat voor bescherming van ondergeschikt belang is.
N.B. De dierentuin die in 1937 door P.W. Louwman werd gesticht en de noord-oostelijke helft van de buitenplaats besloeg, is rond 1995 gesloten en is eveneens voor bescherming van ondergeschikt belang.
Omschrijving
De buitenplaats Oud Clingedaal ligt ten zuid-oosten van de Rijksstraatweg en maakt deel uit van de reeks buitenplaatsen die vanaf de 18e eeuw aan weerszijden van de huidige Rijksstraatweg op de duinruggen tot stand kwamen. Het rechthoekige perceel van de buitenplaats grenst aan de noord-westzijde aan de Rijksstraatweg en aan de zuid-oostzijde aan de Veenwatering in de Veenzijdse polder. Aan de zuid-westzijde begrensd door een pad dat ten noord-westen van het Kerkehout loopt. De noord-oostelijke grens loopt parallel met de aftakking van de Veenwatering. Bij de Rijksstraatweg begint, vanaf het midden van het terrein, de oprijlaan die schuin het gebied doorsnijdt. De oprijlaan is beplant met beuken en eindigt in een keerlus op het halfronde plein voor het huis. Halverwege de laan staat het hek dat bestaat uit zandstenen pijlers met een smeedijzeren hek. Het huis ligt zuid-oostelijk van het midden van het terrein op een verhoging. Ten zuid-westen van het huis ligt het U-vormige complex van bijgebouwen. De historische parkaanleg is aan de zuid- en oostzijde van het huis uitgevoerd in landschappelijke trant en omvat onder meer waterpartijen, gazons en een grote weide ten noord-westen van het huis die momenteel deels in gebruik is als kwekerij.
Waardering
De gefaseerd tot stand gekomen buitenplaats Oud Clingendaal is van algemeen belang wegens de cultuur- en architectuurhistorische waarde
- als representatief voorbeeld van een van de buitenplaatsen in de reeks van, vanaf de 18e eeuw tot stand gekomen buitens, aan weerszijden van de Rijksstraatweg op de duinruggen die elementen uit verschillende stijlperiodes omvatten.
- als voorbeeld van een landhuis met een voorgevel in Neo- Lodewijk XIV-stijl en dienstgebouwen, omgeven door een in Landschappelijke stijl aangelegd park.
Het landhuis, bijgebouwen en park zijn gaaf wat betreft hoofdvorm, materiaalgebruik en detaillering.
De buitenplaats Oud Clingendaal heeft een hoge mate van ensemblewaarde als complex van visueel, historisch functioneel en ruimtelijk gerelateerde onderdelen en als beeldbepalend onderdeel van de landgoederenstrook langs de Rijksstraatweg van Wassenaar.
