Coudewater, Rosmalen

Inleiding

Nabij de Oude Berlicumseweg op een vrij landelijk aandoende locatie ten zuiden van het oude hoofdgebouw gelegen voormalige VILLA voor dames, later genoemd PAVILJOEN De Loofert, met omliggende siertuin en waterloop. Thans kantoor. Het uit 1903 daterende pand is opgetrokken in Neo-Renaissance stijl. Oorspronkelijk verzorgden de Zusters van Barmhartigheid hier de vrouwelijke patiënten (hoofdzetel in het Belgische Ronse). De lommerrijke omgeving strookt met het toenmalige denkbeeld dat een situering op het platteland in de frisse lucht heilzaam werd geacht voor patiënten en personeel. Het paviljoen is behoudens enkele inwendige verruimingen op de begane grond (1973) vrij gaaf bewaard gebleven. Achtergevel in verband met aanbrengen brandtrap gewijzigd.

Omschrijving

Het gedeeltelijk onderkelderde, vrijstaande bakstenen paviljoen beslaat een I-vormige plattegrond en telt twee bouwlagen en een kapverdieping onder een met muldenpannen gedekt afgeplat schilddak met haaks aankappende daken op de haakse kopbouwen. Oostelijke kopbouw met zadeldak en twee topgevels, westelijke kopbouw met schilddak en een drielaagse hoektoren met afgeplat schilddak op de noordwestelijke punt. Tussen de kopbouwen aan de rechter gevel over de gehele lengte lopende terrassen, zowel op de begane grond als op de verdieping. Aan de linker gevel een over de gehele lengte lopend versoberd lessenaar-afdak. Vlaamse gevels in de dakschilden aan de lange zijde. Verspringende geprofileerde goot, deels overstekend en deels opliggend, grotendeels op consoles. Het in kruisverband gemetselde muurwerk wordt verlevendigd door het gebruik van verschillend gekleurde baksteen in het trasraam, voor het opgaande metselwerk en voor siermetselwerk. Verder door mergelstenen speklagen en spekblokken en een fries onderlangs de consoles. Zeer gevarieerde, soms gekoppelde vensterpartijen, onder meer rechtgesloten vensters en deuren onder toogboog of latei, rondbogige of korfbogige vensters. Veelal schuifvensters voorzien van bovenlichten met geel kathedraalglas en kleine roedenverdeling, aanzet- en sluitstenen en afzaten van profielsteen. Voorgevel met risalerende ingang, rechtergevel met verdiepingsterras voorzien van smeedijzeren balustrade, gedragen door onderslagbalken op ijzeren profielbalk die weer wordt ondersteund door deels tegen zich verjongende bakstenen pijlers aanleunende natuurstenen halfzuilen. Terrazzo terrasvloer op de begane grond evenals voor de linker gevel. Het lessenaardak aan deze zijde steunt op houten stijlen waartussen een decoratief gesneden balustrade. Van het interieur zijn onder meer van belang: oorspronkelijke kelder met troggewelf, hal met marmeren vloer en plint, portalen met pilasters, houtsnijwerk in de trap en decoratieve balusters, paneeldeuren, toiletfonteintje, zwartmarmeren schouw, plafonds met stucwerk, kapverdieping met houten spanten.

Waardering

De voormalige dames-VILLA / PAVILJOEN ('de Loofert') is van algemeen belang. Het object bezit cultuurhistorische waarden als bijzondere uitdrukking van de ontwikkelingen binnen de geestelijke gezondheidszorg in het begin van de twintigste eeuw voor wat betreft bestemming, verschijningsvorm en situering; daarnaast als uitdrukking van de ontwikkeling van de Congregatie van de Zusters van Barmhartigheid. Het object bezit architectuurhistorische waarden wegens de esthetische kwaliteiten van het ontwerp, de bijzondere ornamentiek in met name de terrassen en de afwisselende detaillering in met name de vensterpartijen.

Het object bezit ensemblewaarden als essentieel onderdeel van een historisch gegroeid ensemble in de geestelijke gezondheidszorg. Daarnaast als markant onderdeel van de historische bebouwing aan de Berlicumseweg. Verder vanwege de historische functioneel-ruimtelijke relatie met de omliggende groenvoorzieningen, wegen en waterloop. Het object is van belang wegens de gaafheid van de hoofdvorm en vele elementen van het interieur en de bewaard gebleven oorspronkelijke opzet in een landschappelijke setting met terrassen en gazons.

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Locatie

Monumentnummer
522393
Complexnaam
Complex Coudewater
Provincie
Gemeente
Plaats
Complexomschrijving

Inleiding.

Ten zuiden van de kern van Rosmalen ligt aan de Groote Wetering in het voormalige buurtschap Kloosterhoek de PSYCHIATRISCHE INRICHTING 'Coudewater'. Binnen dit complex, waarvan het hoofdgebouw van rijkswege is beschermd onder monumentnummer 32717 zijn beschermd: een voormalige DIRECTEURSWONING (1), twee GRAFMONUMENTEN (2), een voormalige VILLA voor dames (PAVILJOEN De Loofert) (3), een voormalige VILLA voor heren (PAVILJOEN Milla de Campen) (4) en een voormalig KLOOSTER met KLOOSTERKAPEL (5). De objecten dateren uit de periode 1882-1940.

De in 1870 gestichte psychiatrische inrichting ligt op het landgoed van het voormalige klooster, later buitenplaats, Coudewater. De geschiedenis van Coudewater gaat terug tot 1434. In die tijd wordt in de streek, die Coudewater heet, door Milla van Kampen op een landgoed van Peter de Gorter een dubbelklooster gesticht voor mannelijke en vrouwelijke religieuzen van de Orde der H. Birgitta. Hiervan resteert een onderdeel van het hoofdgebouw (voornoemd rijksmonument). Aan het klooster komt een einde in 1713 waarna het als buitenplaats wordt bewoond door wisselende eigenaren. In 1870 wordt het op initiatief van twee artsen, Dr. E. van den Bogaert en Dr. L. Pompe van het Geneeskundig Gesticht Reinier van Arkel in Den Bosch, aangekocht en uitgebreid tot een geneeskundig gesticht voor de verpleging en behandeling van psychiatrische patiënten. Zij stichten de 'Maatschappij tot Verpleging van Krankzinnigen op het land', met een in den beginne commerciële werkwijze maar later, in 1916, voortgezet als een Vereniging zonder winstdoel. Overeenkomstig de denkbeelden van die tijd wordt gekozen voor een situering op het platteland, daar verblijven en werken in de frisse lucht heilzaam wordt geacht. Sinds 1870 is de verpleging in Coudewater toevertrouwd aan de Broeders van het Instituut voor Goede Werken voor de mannelijke patiënten en aan de Zusters van Barmhartigheid voor de vrouwelijke patiënten. Beide congregaties hadden hun hoofdzetel in het Belgische Ronse. Ten gevolge van een lang slepend conflict met het bestuur verlaten de broeders Coudewater in 1919 waardoor het een psychiatrisch ziekenhuis wordt met uitsluitend vrouwelijke verpleegkundigen en vrouwelijke patiënten. De laatste zusters verlaten Coudewater in 1985.

Omschrijving.

Het terrein van Coudewater beslaat een nagenoeg vierkant grondplan dat wordt begrensd door de Peter de Gorterstraat in het noorden, de Berlicumseweg in het westen, het moderne sportpark Coudewater in het oosten en de Grote Wetering (tevens gemeentegrens van Den Bosch en Sint- Michielsgestel) in het zuiden. De gebouwen liggen in een landschappelijk aangelegde tuin, oorspronkelijk slechts begaanbaar via enkele toegangswegen (waaronder de Oude Berlicumseweg) maar sinds circa 1940 via een uitgebreid wegenstelsel ontsloten. Ze zijn rondom het oude hoofdgebouw gegroepeerd. De voormalige directeurswoning (later paviljoen De Wetering) ligt evenals het voormalige patiëntenpaviljoen De Loofert nog steeds op een vrij landelijk aandoende locatie ten zuiden van het oude hoofdgebouw nabij de Oude Berlicumseweg en enkele met de Grote Wetering in verbinding staande waterlopen. Het paviljoen Milla de Campen ligt meer ten noordwesten van het oude hoofdgebouw en is dit landelijke karakter enigszins kwijtgeraakt doordat het in de loop der tijd - vanwege de ligging nabij de belangrijkste aanvoerwegen- is omgeven door nieuwbouw. Ten noorden van het hoofdgebouw is het kloostercomplex gebouwd. De komst hiervan maakte wijzigingen in de ontsluiting van het terrein noodzakelijk. Enigszins afgescheiden van de rest vinden we in de noordoosthoek de begraafplaats van Coudewater waarop de twee grafmonumenten van de stichters van het psychiatrisch centrum.

Waardering.

Het complex is van algemeen belang. Het bezit cultuurhistorische waarden als bijzondere uitdrukking van de in de negentiende en twintigste eeuw deels samenvallende ontwikkelingen binnen de geestelijke gezondheidszorg en de rooms-katholieke emancipatie -in casu de Congregatie van de Broeders van het Instituut voor Goede Werken en de Congregatie van Zusters van Barmhartigheid- voor bestemming, verschijningsvorm, bedrijfsmatige opzet en locatie; daarnaast in het geval van de graven tevens van een sociale ontwikkeling. Daarnaast heeft het complex cultuurhistorische waarde vanwege de grote diversiteit aan typologieën die alle tezamen een zeer compleet beeld geven van een karakteristiek maar in de tijd steeds veranderend psychiatrisch complex. Het bezit architectuur- en kunsthistorische waarden vanwege het exemplarische belang van de stijlendiversiteit voor de architectuurgeschiedenis. Daarnaast vanwege de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van de architectonische ontwerpen in combinatie met het bijzondere materiaalgebruik en de zeer gedetailleerde ornamentiek, deels in de interieurs en, in het geval van de kloosterkapel, van de inventaris.

Het complex bezit ensemblewaarde als essentieel onderdeel van een historisch gegroeid ensemble in de geestelijke gezondheidszorg. Daarnaast bezit het ensemblewaarden vanwege de situering op een plek buiten de kern van Rosmalen met een landelijk karakter en als markant onderdeel van de historische bebouwing aan de P. de Gorterstraat en de Berlicumseweg. Het complex is van belang wegens de gaafheid van de architectonische hoofdvormen en grote delen van de interieurs evenals de herkenbaar bewaard gebleven oorspronkelijke opzet in een landschappelijke situering. Verder wegens de zeldzaamheid van een als uitgebreid complex bewaard gebleven ensemble, in casu bestaande uit het hoofdgebouw, de voormalige directeurswoning, de voormalige damesvilla (paviljoen De Loofert), de voormalige herenvilla (paviljoen Milla de Campen), het voormalige klooster met kloosterkapel en twee grafmonumenten.

Eigenschappen

Functies
Functie Hoofdcategorie Subcategorie Functietype Is hoofdfunctie
Paviljoen Sport, recreatie, vereniging en horeca Sport en recreatie oorspronkelijke functie
Klooster Religieuze gebouwen Klooster, kloosteronderdl oorspronkelijke functie
Paviljoen Sport, recreatie, vereniging en horeca Sport en recreatie oorspronkelijke functie Ja
Adressen
Straat Getal Achtervoegsel Postcode Plaats Locatie Situatie Is hoofdadres
Berlicumseweg 12 5248 NT Rosmalen Ja
Percelen
Kadastraal perceel Kadastrale sectie Kadastraal object Appartement Kadastrale gemeente
D 3312 Rosmalen
Bouwperioden
Start Eind Notitie Beschrijving
1903 1903 Paviljoen de Loofert. vervaardiging
1910 1910 Paviljoen Milla de Campen. verbouwing
1938 1940 Klooster en Kloosterkapel. verbouwing
Ambachten
Name Beroep Notitie
Bekkers, Jos ; Noord-Brabant architect / bouwkundige / constructeur
Dun, Jac. van ; Noord-Brabant aannemer / uitvoerder
Naar boven