Vaart Nz 149, Appelscha

Monumenttype:: Rijksmonument
Monumentnummer:: 520221
Monumentnaam:: Vaart Nz 149
Plaats:: Appelscha

Bron: H.P.Burger via Wikimedia Commons

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Voeg uw verhaal toe

Beschrijving

Inleiding

De SLUIS met brug werd aangelegd als uitwerking van de plannen voor de ver-betering van de 'Binnenlandschen Waterstaat' door de Provinciale Waterstaatsdienst. Eén van die plannen behelsde de verbinding van de Friese vaarwegen met die van Drenthe met name ten behoeve van de turfvaart. Bovendien kon op deze wijze een beheerste afwatering van het hoger gelegen Drenthe worden bewerkstelligd. Een belangrijke stap werd in 1894 gezet door de ruiming van de dam tussen de Witte Wijk en de Appelschastervaart, die een voortzetting was van de Opsterlandse Compagnonsvaart. De sluis is in de jaren '60 ingrijpend hersteld, waarbij nieuwe materialen zijn gebruikt en nieuwe lantaarns zijn geplaatst. Nadien is de brug in his-toriserende trant vernieuwd.

Omschrijving

De sluismondingen aan weerszijden van de sluiskolk liggen asymmetrisch ten opzichte van elkaar. De vloer van de sluis bestaat uit beton. De sluiswanden zijn opgemetseld met klinkerbakstenen en afgesloten door een streklaag waarop een geleidestang, met pantserbetonnen hoekverstevigingen en dekplaten op de sluishoofden. Op de sluishoofden staan rinketten, ten behoeve van het waterlossen zonder te schutten. De sluisdeuren bestaan uit een raamwerk van geklonken balkijzer met een bekleding van plaatijzer; op de sluisdeur is een balustrade. De walkanten zijn bestraat met stoeptegels; langs de kolk zijn ijzeren bolders ingegraven. Op de rechterzijde staan langs de sluiskolk twee straatlantaarns. Stroomopwaarts, buiten de sluis, is een bruggehoofd met een ophaalbrug. De vleugelmuren van de landhoofden zijn ingezwenkt en hebben een trap naar boven. In de muur van het linkerlandhoofd is een gedenksteen aangebracht met het jaartal: 1894. De balustrades op de landhoofden zijn oorspronkelijk.

Waardering

De zogenaamde Damsluis uit 1894 is van cultuurhistorisch belang:

- als bijzondere uitdrukking van de sociaal-economische ontwikkeling van Zuidoost Friesland, die samenhangt met de turfvaart,

- als bijzondere uitdrukking van de waterstaatkundige ontwikkeling, die samenhangt met de sedert 1876 tot stand gekomen verbetering van het net van waterwegen in Zuidoost Friesland dat de provincie verbindt met Drenthe,

- vanwege de historisch-ruimtelijke relatie met de Drentse vaart op de grens van Friesland en Drenthe,

- vanwege de hoge mate van visuele gaafheid in samenhang met de sluiswachterswoning,

- vanwege de redelijke mate van zeldzaamheid en als exemplarische voorbeeld van de sluizen in dit vaarwater.

Bron: Rijksmonumentenregister

Specificaties

Monumentnummer:: 520221
Artikel ZKP:: rijksmonument
Provincie:: Friesland
Gemeente:: Ooststellingwerf
Plaats:: Appelscha

Bron: Rijksmonumentenregister

Complex eigenschappen

Complexnaam:: Sluizencomplex
Complexnummer:: 520218
Complex beschrijving:: Inleiding

Het complex Damsluis bestaat uit een SCHUTSLUIS gebouwd in 1894 en een SLUIS-WACHTERSHUIS gebouwd in 1894, respectievelijk in en aan de Appelschastervaart. De vaart is het verlengde van de Opsterlandse Compagnonsvaart vanaf het Achtste of Bovenstverlaat in Appelscha, waarnaar de vaart ook werd genoemd. De Opsterlandse Compagnonsvaart is in de 19de eeuw overgenomen door de provincie ten behoeve van de verbetering van de waterlossing vanuit Drenthe en voor het verbeteren van het net van waterwegen. Door het graven van de verbinding bij de zogenaamde Damsluis tussen Appelscha en de Witte Wijk én tevens op de provinciegrens van Friesland en Drenthe kwam een rechtstreekse verbinding met het Drentse kanalennet tot stand. Aan de totstandkoming van de verbinding herinneren in de sluiswachterswoning twee tegeltableaus met jaartal en berijmd opschrift van de fa. Rozenburg uit Den Haag. Het merendeel van de waterstaatkundige complexen van sluis, soms met brug, en sluiswachterswoning is ingrijpend gewijzigd en dientengevolge niet ge-selecteerd. De Damsluis is een karakteristiek voorbeeld van een gestandaardiseerd sluiscomplex van de tekenkamer van de Provinciale Waterstaat.

Waardering

Het complex Damsluis, dat bestaat uit een schutsluis en een sluiswachtershuis en dat in het laatste kwart van de 19de eeuw is gerealiseerd, is van algemeen cultuurhistorisch belang:

- als bijzondere uitdrukking van de sociaal-economische geschiedenis van de streek, die samenhangt met de turfvaart,

- als bijzondere uitdrukking van de waterstaatkundige ontwikkeling, die samenhangt met de verbetering van het net van waterwegen in Zuidoost Friesland dat de provincie verbindt met Drenthe,

- als karakteristieke gestandaardiseerde typologische eenheid van sluis en sluiswachtershuis,

- vanwege de hoge mate van visuele en architectonische gaafheid van het complex en van de onderdelen ervan,

- vanwege de redelijke mate van zeldzaamheid van een dergelijk ensemble langs dit kanaal.

Bron: Rijksmonumentenregister

Voeg uw verhaal toe

Eigenschappen

Functies
Functie	Hoofdcategorie	Subcategorie	Functietype	Is hoofdfunctie
Sluis	Weg- en waterbouwkundige werken	Waterkering en -doorlaat	oorspronkelijke functie	Ja

Adressen
Straat	Getal	Achtervoegsel	Postcode	Plaats	Locatie	Situatie	Is hoofdadres
Vaart Nz	149	–	8426 BA	Appelscha	–	BY	Ja

Percelen
Kadastraal perceel	Kadastrale sectie	Kadastraal object	Appartement	Kadastrale gemeente
–	L	96	–	Makkinga

Bouwperioden
Start	Eind	Notitie	Beschrijving
1894	1894	–	vervaardiging

Bron: Rijksmonumentenregister

Tijdlijn Vaart Nz 149

Voeg een verhaal over dit monument toe aan de tijdlijn

Weet u meer over dit bijzondere monument of heeft u een herinnering over dit monument? Vul de tijdlijn aan. Deel uw verhaal en houd dit monument springlevend.

Voeg een verhaal toe over dit monument