HISTORISCHE BUITENPLAATS BERKENBOSCH. Ten westen van Oostkapelle gelegen buitenplaats met daarop in 1862 in opdracht van burgemeester J.G. Sprenger in neo-classicistische stijl gebouwd herenhuis; dit herenhuis verrees op een oudere, mogelijk in de 17de eeuw, aangelegde buitenplaats. Een oprijlaan voert van de Duinbeekseweg naar het herenhuis. Het voormalige woonhuis bevond zich ten oosten van vier, vermoedelijk in de vroege 18de eeuw uitgegraven, rechthoekige vijvers, die nog aanwezig zijn; de grote vijvers liggen midden op de lengte-as tussen twee divergerende paden; twee kleinere vijvers liggen iets verder uiteen en dichterbij het voormalige woonhuis; zij vormen tezamen een bijzonder interessant en voor de Nederlandse geschiedenis van de parken en buitenplaatsen zeldzaam geworden waterpartij, waarvan er tussen Domburg en Oostkapelle op de daar gelegen historische buitenplaatsen een tiental in verschillende geometrische vormen aanwezig zijn geweest. Aan de noord- en zuidzijde van het terrein bevinden zich lange rechte bomenlanen, die vermoedelijk in de 17de eeuw zijn aangelegd. De verhouding tussen lengte en breedte is vijf staat tot drie. Op ongeveer tweederde van de lengte-as zijn de twee vanuit het midden divergerende rechte paden te vinden, die schuin uitkomen op de lange rechte bomenlanen aan de noord- en zuidzijde; deze paden zijn aan de westzijde verbonden door een rechte dwarslaan, die van noord naar zuid loopt. Deze lanen en paden vormden onderdelen van een 17de eeuwse sterrenbos-aanleg, die nog omstreeks 1750 moet hebben bestaan. Op de kaart van Oostkapelle tussen 1750 en 1753 vervaardigd door de Gebroeders Hattinga, zijn deze bestanddelen van de geometrische aanleg duidelijk te herkennen. Kaartmateriaal van rond 1800 toont dat de sterrenbos-aanleg op genoemde onderdelen na, dan is verdwenen. Vermoedelijk al voor 1750 is op het midden van de dwarslaan een ronde aarden kom (de zogenaamde Goudvissenkom) aangelegd; thans voert vanaf de plaats van het vroegere woonhuis een rond 1800 aangelegd slingerpad daarheen. Na het midden van de 18de eeuw legde men in de noordoosthoek van de buiten- plaats evenwijdig aan de noordlaan een nog voor een deel bestaand golvend pad aan; dit pad voert naar een nog bestaand taxusbosje met daarin de zogenaamde Stenen Tafel; de Stenen Tafel is eveneens nog aanwezig. Aan de westzijde was toentertijd eveneens een slingerend pad aanwezig, waarvan nu geen sporen meer zijn terug te vinden.
De noordzijde van de buitenplaats wordt begrensd door de zgn. Manteling (een natuurlijk eikenbos dichtbij de zeekust op het oudste deel van Walcheren, dat als een mantel beschutting biedt tegen de noordenwind; deze Manteling loopt nu nog van de noordoost zijde van de bebouwde kom van Domburg tot de noord- westzijde van de bebouwde kom van Oostkapelle). De buitenplaats geniet bescherming krachtens de Natuurbeschermingswet. Ten noordwesten van het herenhuis bevindt zich een vroeg 18de eeuws stalgebouw; daar tegenover ligt een rond 1980 nieuw opgetrokken dienstwoning van één bouwlaag op rechthoekige plattegrond onder schilddak met dakkapellen; de woning heeft een aankapping aan de oostzijde; vanwege het bouwjaar is deze woning niet relevant voor de bescherming van de buitenplaats.
De buitenplaats is gelegen op de grens van zand- en kleigrond en strekt zich uit van oost naar west vanaf de Duinbeekseweg aan de oostzijde tot aan de beschermde buitenplaats kasteel Westhove aan de westzijde; aan de noordzijde wordt Berkenbosch begrensd door het rijwielpad, dat evenwijdig loopt aan de Manteling; aan de zuidzijde strekt de buitenplaats zich uit tot aan de Groeneweg, die de grens vormt met de historische buitenplaats Duinbeek; vanaf het laatste kwart van de 18de eeuw tot het einde van de 19de eeuw zijn beide buitenplaatsen het eigendom van één familie geweest; ten oosten van Berkenbosch bevindt zich de niet als Rijksmonument beschermde voormalige buitenplaats Eikenoord.
Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven.
De historische buitenplaats Berkenbosch is in cultuurhistorisch opzicht van belang, vanwege:
- het uit 1862 daterende herenhuis met de neo-klassicistische kenmerken dat nog steeds een belangrijke plaats op de buitenplaats inneemt en via drie zichtassen (in oostelijke, zuidelijke en westelijke richting met de tuinaanleg verbonden is), in exterieur en interieur goed bewaard is en als zodanig van architectuur- en cultuurhistorische waarde
- de historische tuin- en parkaanleg in vermoedelijk uit omstreeks 1700 daterende geometrische stijl met daarin de rechte bomenlanen, de divergerende paden en de dwarslaan
- de vier vijvers, die vermoedelijk in de vroege 18de eeuw zijn aangebracht, bij welke wijziging van de tuin de bestaande aanleg zoveel mogelijk is bewaard; welke vijvers in die vorm in de geschiedenis van de Nederlandse parken en buitenplaatsen uiterst zeldzaam en authentiek zijn
- het vermoedelijk omstreeks het midden van de 18de eeuw aan de bestaande aanleg toegevoegde element van de ronde kom op het westelijk uiteinde van de divergerende paden
- het uit na 1750 daterende slingerende pad ten noorden van de rechte bomenlaan aan de duinzijde
- het na 1800 daterende slingerpad vanaf het vijvercomplex naar de kom
- de in de tweede helft van de 19de eeuw vanaf de hoek Duinbeekseweg/Groeneweg aangelegde oprijlaan naar het herenhuis
- het vroeg 18de eeuwse stalgebouw, dat typologisch en door de situering van betekenis is
- de ensemblewaarde van het herenhuis en het stalgebouw
- de functioneel-ruimtelijke relatie enerzijds tussen de onderdelen van de oude sterrenbos-aanleg, de symmetrische vijvers, de toegevoegde kom, en de slingerpaden, en anderzijds de oprijlaan en de gazons ten zuiden en ten westen van het herenhuis.
