Inleiding

Vrijstaand symmetrisch FABRIEKSGEBOUW genaamd 'De Arend' gebouwd in 1916 in gewapend beton naar ontwerp van Mart J. Stam, onderdeel uitmakend van het complex Cacaofabriek Boon.

Omschrijving

Het vier bouwlagen hoge fabrieksgebouw (circa 17.90 meter boven NAP) is gebouwd op een T-vormig grondplan. Dit grondplan wordt gevormd door de rechthoekige grondslag van de vierlaagse hoogbouw met kapverdieping en de kleinere - even hoge - uitbouw van de traptoren aan de achterzijde. Van de vier bouwlagen is de tweede hoger dan de overige. Het gebouw is uitgevoerd als monolietbouw van gewapend beton, als één geheel in het werk gestort, waarbij de betonskeletconstructie duidelijk afleesbaar is: per bouwlaag tien gevelkolommen en twee vrijstaande achtkantige inpandige kolommen. De inpandige kolommen hebben afgeschuinde zijarmen ter ondersteuning van de vloerbalken. De voorgevel (Z) is evenals de achtergevel drie traveeën breed en beide zijgevels tellen twee traveeën. De grote openingen tussen de in het zicht gelaten gevelkolommen en vloerranden zijn onderverdeeld door twee smalle betonnen stijlen en één smalle betonnen regel. Boven deze regel bevinden zich vensters, onder deze regel zijn borstweringen van verticaal gemetselde rode baksteen zichtbaar. Met uitzondering van de middentravee in voor- en achtergevel heeft elke travee een kruisvenster met bovenlicht, geflankeerd door smalle zijlichten. Alle vensters zijn van hout met kleine roedenverdeling. De middentravee heeft in elke bouwlaag een dubbele laaddeur met ramen, bovenlicht en zijlichten als de eerder genoemde vensters. Door de hogere tweede bouwlaag, de ongelede - licht projecterende - kolomschachten en het verticale metselwerk gaat van het geheel een sterk verticale werking uit. De gevels worden afgesloten door een strakke kroonlijst. Het fabrieksgebouw heeft een gebroken schilddak in gewapend beton met klein rechthoekig plat evenwijdig aan de voorgevel. Inwendig heeft het dak gebroken spanten die tevens het in de nok geplaatste waterreservoir dragen. Het dak heeft een geprononceerde kniklijn doordat de flauwhellende schilden iets overkragen. Om de waterdichtheid van de betonnen kap te verbeteren werd een rode buitenhuid van tegels aangebracht, die later is vervangen door de huidige afdeklaag. De beide smalle zijden van het plat hebben een opzetstuk in gewapend beton en baksteen, met in reliëf een gestileerde voorstelling van een arend. Tussen beide opzetstukken is nog een ijzeren staketsel aanwezig waaraan voorheen de tekst 'Cacao Pette' bevestigd was. Het schilddak heeft aan weerszijden grote betonnen dakkapellen met dezelfde gebroken dakvorm als het hoofddak. Centraal boven de voorgevel is een gelijkvormige dakkapel, hier buiten de gevel stekend en rustend op getrapte uitkragingen. Deze dakkapel diende als windhuis. Van hieruit werden de cacaobalen door middel van een lier naar binnen gehesen. Het trappenhuis aan de achterzijde is één travee breed en diep. De verspringende vloerniveau's veroorzaken een getrapte gevelindeling, gedetailleerd als voornoemd. Het trappenhuis heeft een gelijke goothoogte als het hoofdbouwblok en eveneens een gebroken schilddak met dakkapel in gewapend beton, dat met een lagere nokhoogte op het hoofddak aansluit. Alle gevelkolommen hebben aan de bovenzijde ter decoratie een baksteenreliëf in de vorm van een gestileerde bijenkoningin met golfmotief.

Waardering

Het gaaf bewaard gebleven fabrieksgebouw 'De Arend' uit 1916 is van algemeen belang wegens cultuur-, architectuur-, en industrieelhistorische waarde als goed ontworpen, vroeg en rijk voorbeeld van betonskeletbouw in Nederland naar ontwerp van Mart J. Stam in expressionistische stijl met Art Déco invloeden. Het fabrieksgebouw heeft ensemblewaarde in relatie tot de tweelaagse chocoladehal uit 1919 die eveneens behoort tot het fabriekscomplex Boon, en heeft vanwege stedenbouwkundige plaatsing en verschijningsvorm een belangrijke situationele waarde.