Grote Kerkstraat 65, Pijlsteeg 8 staat op het hoogste punt van de binnenstad van Leeuwarden, de top van de middeleeuwse Nijehoveterp. De beide woonpanden, die met de rug tegen elkaar staan, vormden oorspronkelijk een op de Grote Kerkstraat georiënteerd, laatmiddeleeuws voorhuis en een daarmee verbonden achterhuis aan de noordzijde, dat vermoedelijk iets jonger is maar ook nog uit de late Middeleeuwen dateert. Het herenhuis Grote Kerkstraat 65 heeft aan de straatzijde vooral de uitstraling van een classicistisch herenhuis uit omstreeks 1800. De middeleeuwse oorsprong laat zich nog aflezen van de bovenste helft van de voorgevel, die laatgotische kenmerken bezit. Het via een binnenterrein te bereiken woonhuis Pijlsteeg 8 was oorspronkelijk het achterhuis van Grote Kerkstraat 65. Dit achterhuis heeft een vermoedelijk zestiende-eeuwse kern en bevat ook onderdelen uit daarop volgende perioden. De panden maakten samen en met belendende panden in de twintigste eeuw deel uit van het bedrijf van de Handelsdrukkerij van 1874. Dit bedrijf vertrok aan het einde van de jaren-1970 uit de binnenstad, een groot complex achterlatend dat hoofdzakelijk bestond uit woonhuizen van merendeels hoge ouderdom. Met interventie van de gemeente Leeuwarden en financiële bijdragen van Rijk en gemeente is 1979-'81 de woonfunctie hersteld en zijn de casco’s gerestaureerd in opdracht van de NV Stadsherstel Leeuwarden onder leiding van architectenbureau Kijlstra en Brouwer (Beetsterzwaag)en door restauratieaannemer Bouw '75 (Workum). Een brede, uit de jaren-1940 of -1950 daterende bedrijfspui die was ingebroken in de gevels van Grote Kerkstraat 63 en 65, is de rehabilitatie weer verwijderd. De huidige gevelpartij kwam ervoor in de plaats om het historische straatbeeld te herstellen. De oude entreepartij in het rechter travee is nog wel van historisch belang. In de kapconstructie van Grote Kerkstraat 65 zijn zowel gesneden als gegutste (tel-) merken aan te treffen, waaruit kan worden afgeleid dat het pand stamt uit het eerste kwart van de zestiende eeuw. Een andere karakteristiek die daarvoor een aanwijzing vormt, is de uitkraging in de voorgevel. Het achterhuis werd een zelfstandig woonhuis met een entree aan een groen binnenterrein, Pijlsteeg 8, bereikbaar door de laatnegentiende-eeuwse poort van de Handelsdrukkerij aan de Pijlsteeg. Vanwege de met de eerder genoemde verbouwing gepaard gaande ingrijpende wijzigingen van het inwendige van het pand zijn er slechts enkele interieuronderdelen behouden gebleven. De bescherming geldt de casco’s (exterieur en constructie), onderdelen van de historische indelingen van beide panden en delen van het interieur van beide panden. Grote Kerkstraat 65 heeft een stoep van geeltjes die eveneens onder bescherming valt. Exterieur: Grote Kerkstraat 65 - Het voorhuis met lijstgevel staat met twee bouwlagen onder een kap met oranje, verbeterde holle pannen op het voorste en het rechter (oostelijke) dakschild en met grotendeels zwart geglazuurde, oude holle pannen op het linker (zuidelijk) dakschild. Oorspronkelijk was moet het een zadeldak zijn geweest, dat vermoedelijk in de late achttiende eeuw een voorschild heeft gekregen. Op de nok staat een schoorsteen. In het rechter deel van de in gepleisterde baksteen opgetrokken voorgevel is de historische entreepartij (XVIII/XIX) nog aanwezig. Deze bevat een zogenaamde pseudo-porte brisée, in de vorm van een rijk versierde paneeldeur met eveneens versierde stolpnaald. De deur staat tussen vlakke houten pilasters met hardstenen neuten en onder een gesneden kalf, versierd met door linten samengeboden (laurier)bladeren, een bovenlicht met een ruit met kwartcirkelvormige zijden en een vlakke kroonlijst. Links van de entree zijn twee recht gesloten vensters met houten lekdorpel en schuifraam in de gevel opgenomen. Op de verdieping drie, eveneens recht gesloten vensters met achttiende-eeuwse kozijnen (hoekprofiel, pen-gat verbindingen), een T-raam en houten lekdorpel. Het metselwerk van de gevel heeft een overkraging ter hoogte van de wisseldorpel. Hierdoor is het bovenste gedeelte van de ramen gevat in nissen die door korfbogen worden gedekt. Deze zijn op de boogrug versierd met kinderkopjes als sluitsteen. De gevel wordt beëindigd door een samengestelde, geprofileerde kroonlijst met mutuli (blokken) onder een gootlijst met ojief profiel. In het dakschild hierboven is een houten dakkapel met vleugelstukken en geprofileerde daklijsten geplaatst. Zijgevels noch de achtergevel zijn zichtbaar. Pijlsteeg 8 - Het achterhuis, dat ongeveer een meter minder hoog is dan het voorhuis, staat onder een met oude, rode holle pannen gedekt zadeldak. De op het noorden gerichte hoofdgevel is een eenvoudige puntgevel, opgetrokken in gele rooswinkels (een steensoort van een fors formaat, die in Friesland tot in de zestiende eeuw gebruikt werd) en voorzien van recht gesloten gevelopeningen. Het metselwerk wekt de indruk voor een belangrijk deel opnieuw te zijn opgetrokken rond 1980. Boven de deur en de twee vensters op de begane grond bevinden zich drie rondboogvormige ontlastingsbogen, waarvan die op de begane grond met rode steen zijn verlevendigd. Boven de drie vensters met zesruits schuifraam op de verdieping liggen twee, en boven de twee vensters met roedeverdeling van de zolderverdieping nog eens twee rondboogvormige ontlastingsbogen. In de rechter vensterboog zijn eveneens rode bakstenen verwerkt. Ook op andere plekken in de gevel is spaarzaam gebruik gemaakt van rode steen. Op de zolderverdieping is nog zichtbaar dat hierin een vlieringluikje was geplaatst. De geveltop is voorzien van smalle schouders met geprofileerde deklijsten, vlechtingen, een rollaag als deklijst van de schuine geveldelen, muurankers met schieter en een bekroning in de vorm van een kleine tuit, eveneens met geprofileerde deklijst. Tussen en aan weerszijden van de lekdorpels van de vensters van de verdieping en de vensters van de zolderverdieping bevindt zich een uitgemetselde cordonlijst met zaagtand van rode en gele baksteen. De zijgevels zijn grotendeels opgetrokken uit rode kloostermoppen in een onregelmatig verband. Alleen in de westelijke, rechter zijgevel bestaat het onderste en meest noordelijke deel van de muur uit geel metselwerk. In de oostelijke zijgevel, in het met kloostermoppen opgemetselde rechter deel daarvan, staat een smal en hoog, dichtgemetseld kloostervenster met geprofileerde dagkantstenen. Gezien het toegepaste metselverband, de gebruikte stenen en de aanwezigheid van het kloostervenster, kunnen de zijgevels als zestiende-eeuws worden aangemerkt. Interieur: Grote Kerkstraat 65 - De bel-etage van dit voorhuis heeft nog de oorspronkelijke hoogte (4,25 meter). In de gang achter de voordeur liggen estrikken. In de oostelijke zijmuur is een houten balk aanwezig, mogelijk heeft hier oorspronkelijk een raam gezeten. Aan één van de balken is nog net een console zichtbaar. Het nieuwere balkenplafond bestaat uit balken die afwisselend zwaar en licht zijn. Ook de verdieping heeft nog de hoogte uit de bouwtijd. De kozijnen van paneeldeuren en de ramen in deze bouwlaag zijn geprofileerd. In de aan de Grote Kerkstaat gesitueerde voorkamer bevindt zich een negentiende-eeuwse schouw met een schoorsteenmantel van zwart marmer en een kroonlijst met bloktand, alsmede een stucplafond met bloem- en bladreliëfs. De dakconstructie bestaat onder meer uit krommers, dekbalken, blokkelen, windschoren en ruw behakte spantbenen. Op de krommers en de spantbenen bevinden zich gesneden telmerken. Gelet op het feit dat er ook gegutste merken aanwezig zijn, moet het huis gebouwd zijn in de overgangsperiode van geritste naar gegutste merken (eerste helft zestiende eeuw). Aan de linker zijde bevinden zich respectievelijk 3, 1, 4 en 2 strepen. Die volgorde wijst erop, dat de kap op enig moment is verbouwd, waarbij de spanten zijn verplaatst dan wel hergebruikt. Pijlsteeg 8 - In het pand zijn zowel op de begane grond als op de verdieping nog oude vloerbalken aanwezig. Het balkenplafond bestaat uit ruw bewerkte balken. De woonkamer op de verdieping bevat een zeventiende-eeuwse houten schouw met een zware boezem en een kroonlijst met bloktand. De balk, die links van de schouw loopt, heeft in plaats van aan de onderzijde, een sleutelstuk aan de linker zijkant. De deuren staan, evenals de ramen, binnen geprofileerde kozijnen. De trap naar de verdieping is een trap met een kwart. De trap naar de zolder is eveneens een trap met een kwart. Deze zoldertrap is opgenomen in een houten trapkast (trapkooi). Op de zolder is de eeuwenoude kapconstructie vrij compleet bewaard gebleven. De kapconstructie is gevormd door schaargebinten met blokkelen. Ook hier zijn enkele telmerken aangetroffen. De stijlen, schoren, windschoren en liggers van de in het zicht staande spanten zijn deels nog door middel van houten pennen met elkaar verbonden. Hier en daar is de constructie (lang geleden) verstevigd met een ijzeren verbindingsstuk.