De Spanjaardslaan vormde in de negentiende eeuw de verbinding tussen de (noordoostelijke hoek van de) stad en de eerste openbare begraafplaats van Leeuwarden, de uit 1830-’33 daterende Algemene Begraafplaats. Bebouwing kwam er in het midden van de negentiende eeuw niet voor, maar dit veranderde nadat in 1860 het vaarwater in deze hoek van de stad was geherstructureerd, een nieuwe Noorderbrug was geslagen en de bereikbaarheid van het gebied aanmerkelijk was verbeterd. In het midden van de jaren-1860 verschenen de eerste woningen aan de Noordersingel en niet veel later ook aan het meest oostelijke deel van de Spanjaardslaan, maar vooral in het laatste kwart van de negentiende eeuw ging het rap. Vanuit de hoek die de Spanjaardslaan met de Noordersingel maakt, rukte de bebouwing in westelijke richting op. De jongere delen van wat op een later moment de Transvaalwijk ging heten, bevinden zich meer naar het westen en dat geldt ook voor de bebouwing aan de Spanjaardslaan. Van de “twee burgerhuizen” Spanjaardslaan 67-69 is de blauwdruk bewaard gebleven, gedateerd 12 november 1907, en daarop staan ook de opdrachtgevers P.F. en A. de Boer vermeld, maar de naam van een architect ontbreekt op de bouwtekening. Dat het pand ook daadwerkelijk in 1907-’08 is gerealiseerd, blijkt uit een bewaard gebleven tekening van de Dienst Gemeentewerken, gedateerd 19 augustus 1909, waarop een stratenplan met bouwterreinen aan de Spanjaardslaan en aangrenzende straten is getekend met een wijziging van rooilijnen ten behoeve van de bebouwing door particulieren.* De tekening geeft weer hoe de beschikbare bouwgrond aan de Spanjaardslaan wordt verdeeld tussen de ondernemers “Bijlsma en cons.”, die de terreinen westelijk van de perceelgrens tussen Spanjaardslaan 65 en 67 zal ontwikkelen, en “P.F. en A. de Boer”, die de terreinen oostelijk daarvan in exploitatie neemt. Er is één bestaande dubbele woning ingetekend, met een nauwkeurige voorgevelcontour: Spanjaardslaan 67-69. Van Spanjaardslaan 67 is ook de eerste eigenaar/bewoner bekend: predikant P. de Buck, die in 1912-1913 zelf weer als mede-initiatiefnemer zou optreden voor de bouw van de dubbele woning Spanjaardslaan 65 en Cronjéstraat 2. De dubbele woning is gebouwd in een voor de bouwtijd al enigszins gedateerde, eclectische stijl. Het inwendige van Spanjaardslaan 67 is nog redelijk intact, van Spanjaardslaan 69 zijn bij een ingrijpende verbouwing veel van de oorspronkelijke interieurdelen verdwenen. De bescherming geldt het exterieur inclusief het originele smeedijzeren hek dat de tuinen van de openbare weg scheidt. Exterieur: Het dubbele herenhuis kent een duidelijke tweedeling, daar de rechter woning ten opzichte van de linker een stuk naar achteren is geplaatst. Het vanuit een onregelmatige plattegrond opgetrokken pand staat met twee bouwlagen onder met zwart geglazuurde, platte Friese pannen met keperwel gedekte, afgeknotte schilddaken. De gevels zijn gemetseld van schone, lichtbruine baksteen en worden verlevendigd door speklagen van oranje verblendsteen (het voegwerk van Spanjaardslaan 67 is vernieuwd, en van 69 deels nog oorspronkelijk). De gevels hebben een gepleisterde plint met profielrand en worden beëindigd door een hoofdgestel met een geprofileerde goot-/kroonlijst. De gevelopeningen zijn recht gesloten en staan onder strekken en segmentboogvormige ontlastingsbogen van oranje verblendsteen. De vensters hebben gemetselde lekdorpels. De sterk naar voren komende linker woning (Spanjaardslaan 67) heeft een tweedelige voorgevel met links een ingangstravee en rechts een brede erker/risaliet over beide bouwlagen. De entree met hardstenen stoepje bestaat uit de originele deur met decoratieve raamroosters voor de twee deurlichten. De deur staat onder een kunststenen kalf en een tweedelig bovenlicht met gemetselde middenstijl. Het bovenlicht bevindt zich tussen kunststenen schoren met een vulling van baksteen tussen de schoren en de gevel. De balkonbalustrade bestaat uit een balustrade van bakstenen balusters met een kunststenen deklijst en zwaardere hoekbalusters, eveneens met een geprofileerde deklijst. Het balkon is te betreden via een stel openslaande deuren met bovenlicht onder een verblendstenen segmentboog en een boogveld, ingevuld met baksteen en oranje verblendsteen. De symmetrisch ingedeelde risaliet kan ook worden gezien als een erker met schuine zijden. In het midden hiervan staat in beide bouwlagen een venster onder een verblendstenen segmentboog en een boogveld, ingevuld met baksteen en oranje verblendsteen. De iets terug staande schuine zijden bevatten een smal vensters onder strek. De ramen zijn tweedelige schuiframen. In het voorste schild van het vijfzijdige dakdeel hierboven staat een kleine dakkapel met een bolvormige bekroning op de met leien gedekte heksenmuts. De rechter zijgevel is in beide bouwlagen voorzien van een venster met tweedelig schuifraam onder een verblendstenen hanekam. Uit het dakschild hierboven steekt een schoorsteen. De gevel van de woning Spanjaardslaan 69 bestaat uit een links staande, smalle ingangstravee met ernaast een risaliet met erker. De gevelopeningen in deze gevel staan onder een kunststenen latei en een strek van oranje verblendsteen. De niet-oorspronkelijke voordeur staat onder een geprofileerd kalf en een bovenlicht. Daarboven is een even breed venster in de gevel opgenomen. De erker is voorzien van schuine zijden. Het bredere middenvenster en de smallere zijvensters bevatten ook hier tweedelige schuiframen. De erker heeft een geprofileerde kroonlijst en een plat dak met een houten balustrade met bewerkte hoekbalusters op de rand. Het erkerdak is te betreden via een stel openslaande deuren met zij- en bovenlichten. In het dakschild hierboven staat een vernieuwde dakkapel. In het opnieuw opgemetselde rechter deel van de oorspronkelijk blinde rechter zijgevel is in beide bouwlagen een sterk van de oorspronkelijke architectuur afwijkend venster geplaatst. De nu grotendeels volgebouwde achtertuin/plaats wordt van de openbare weg afgesloten door een met het huis verbonden tuinmuur met deur en een afdekking in de vorm van een uitgemetselde bloktandlijst en ezelsrug. De achtergevel van Spanjaardslaan 67 is voor een belangrijk deel gewijzigd met de bouw van een nieuwe onderpui. De achtergevel van Spanjaardslaan 69 is voor een deel verdwenen achter de overkapping van een binnenplaatsje. De verdieping is slechts voorzien van één venster. De dakkapel in het dakschild hierboven is niet origineel. In de linker zijgevel zijn enkele, op variabele hoogten in de gevel geplaatste vensters opgenomen. Rechts in het dakschild boven deze gevel staat een houten dakkapel met een geprofileerde lijst aan het uitkragende platte dak. Van belang voor de bescherming is de vrijwel nog intact zijnde erfscheiding in de vorm van smeedijzeren tuinhek. Dit grenst de tuinen af van de Spanjaardslaan en de Steijnstraat. Interieur: De interieurs van beide woningen verkeren niet meer in oorspronkelijke staat, maar bevatten nog wel cultuurhistorische waardevolle onderdelen. Deze vallen niet onder de bescherming. Spanjaardslaan 67 bevat een tochtportaal met geëtst glas met florale ornamenten in de tochtdeur. De gangwanden hebben een marmeren plint. De gewijzigde woonkamer was oorspronkelijk een kamer en suite, waarin alleen de Art Nouveau decoraties aan het stucplafond en de eierlijst aan de koof van de schouwboezem bewaard zijn gebleven. De trap naar de verdieping is de originele trap met een houten trappaal en dito spijlen aan de leuning. Het inwendige van Spanjaardslaan 69 is ingrijpend gewijzigd. Ook hier was de woonkamer oorspronkelijk een kamer en suite. De trap met trappaal en houten spijlen aan de leuning, enkele paneeldeuren met geprofileerde omlijsting aan de overloop, en een stuclijst in een van de kamers op de verdieping zijn bewaard gebleven.