Verplichtingen

Bij onderhoud en restauratie van uw monument krijgt u te maken met een aantal wetten en regels. Welke dat zijn is afhankelijk van de beschermde status. Daarna kunnen de inhoudelijke eisen aan de gewenste restauratie worden geïnventariseerd. Die zijn meestal terug te vinden in algemene regels of vergunningen.

Onderhoudsplicht

Als eigenaar van een monument kunt u in principe niet verplicht worden uw monument te onderhouden. Wel kunt u verplicht worden om (conserverende) maatregelen te nemen, bijvoorbeeld bij ernstig verval. De gemeente kan handhavend optreden, op basis van bijvoorbeeld de gemeentelijke erfgoedverordening of het Bouwbesluit. Daarnaast kan een verleende subsidie worden ingetrokken als na vaststelling blijkt dat niet wordt voldaan aan de voorwaarden om het pand in goede staat te houden.

Boerderij Veghel

Bescherming stads- en dorpsgezichten

Beschermde stads- en dorpsgezichten zijn gebieden met beeldbepalende gebouwen en historische structuren. Het Rijk kan deze gebieden op grond van de Erfgoedwet aanwijzen. De gemeente is verplicht voor deze gebieden de bescherming in het bestemmingsplan vast te leggen. Dit betreft niet alleen de bebouwing, maar ook de onbebouwde ruimte (denk aan lantarenpalen of beplantingen).

Bestemmingsplan

Hebt u plannen voor een ingrijpende restauratie, dan is het goed om bij uw gemeente te informeren naar het bestemmingsplan. In de toelichting staat vaak een beschrijving van de manier waarop met cultuurhistorische waarden en monumenten rekening is gehouden. Het bestemmingsplan kan ook regels bevatten waar een eigenaar van een monument zich aan moet houden. In de meeste gevallen heeft u voor het bouwen in afwijking van het bestemmingsplan een omgevingsvergunning nodig.

Omgevingsvergunning

Voor onderhoud en restauratie van een monument is meestal een omgevingsvergunning nodig. De omgevingsvergunning is opgenomen is de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht. Heeft u verbouwplannen? Informeer dan in een vroeg stadium bij uw gemeente naar de mogelijkheden.

Richtlijnen instandhoudingssubsidie

Voor het onderhoud aan uw rijksmonument kunt u instandhoudingssubsidie aanvragen. Dat geldt voor rijksmonumenten die niet bestemd zijn als woonhuis. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed gaat bij het toekennen van subsidie uit van de uitvoeringsrichtlijnen die door de Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (Stichting ERM) zijn vastgesteld. Dat betekent dat de Rijksdienst eisen stelt aan de uitvoering van het werk en de daarvoor vereiste kennis en ervaring. U bent bij uw subsidieaanvraag vrij in uw keuze voor adviserende en uitvoerende bedrijven. Wel kan de Rijksdienst bij de subsidieverantwoording toetsen op de kwaliteit van het uitgevoerde werk.

Verschillende specialisten werken samen aan een monument

Meer over onderhoud en restauratie

Restauratie in 9 stappen

Waar moet u rekening mee houden bij het onderhoud, restauratie of verbouwing van uw monument? We zetten 9 stappen op een rij die u helpen de juiste keuzes te maken.

Afbeelding
Toolbox

Conserveren, repareren of vernieuwen

Door uw monument regelmatig te onderhouden kan schade en verval worden voorkomen. 

De Restauratieladder geeft u meer inzicht in wat voor u de beste optie is: conserveren, repareren of vernieuwen.

Verhalen uit de praktijk

Veelgestelde vragen

  • Wat betekent de aanwijzing als rijksmonument voor mij als eigenaar?

    Voor restauratie, sloop, verbouwing of op een andere manier wijzigen van een beschermd rijksmonument is een omgevingsvergunning nodig. Die is voor alle gebouwde rijksmonumenten aan te vragen bij de gemeente. Voor de instandhouding van gebouwde rijksmonumenten bestaan financieringsregelingen.

  • Bent u van de Monumentenzorg?

    Uw pand of wijk is ‘onder monumentenzorg geplaatst’. Wie wordt hiermee bedoeld? Is dat Monumenten.nl, uw gemeente of de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed? Hoe zit dat?

    Monumenten.nl
    Monumenten.nl is niet de Monumentenzorg. Monumenten.nl is een website waar u alle relevante informatie vindt als u uw monument gaat onderhouden, restaureren, verduurzamen of aankopen. U kunt Monumenten.nl ook bellen om informatie te vragen.

    De gemeente
    U komt in aanraking met de Monumentenzorg in de vorm van de gemeente als u als eigenaar van een rijksmonument, een gemeentelijke monument, een beeldbepalend pand of een pand liggend in een beschermd stads/dorpsgezicht gaat verbouwen, restaureren of verduurzamen. De gemeente kijkt dan mee of dit volgens het geldende monumenten,- erfgoedbeleid gebeurt. U moet bijvoorbeeld een omgevingsvergunning aanvragen.

    Wat doet de gemeente nog meer?
    De gemeente voert het toezicht en de handhaving op rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten, beeldbepalende panden en/of beschermde stads/dorpsgezicht binnen de betreffende gemeente. De gemeente kan gemeentelijke monumenten, beeldbepalende panden en/of beschermde stads/dorpsgezicht aanwijzen en ‘afvoeren’ van de gemeentelijke monumentenlijst en stelt lokale subsidies beschikbaar en kent deze subsidies toe.

    De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
    De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is ook een onderdeel van de Monumentenzorg, u komt hier minder vaak mee in aanraking. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed schrijft beleid op het gebied van monumenten, kan rijksmonumenten aanwijzen, beheert het rijksmonumentenregister, stelt landelijke subsidies voor rijksmonumenten beschikbaar en kent subsidies toe. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kijkt (soms) mee wanneer er iets gebeurt met (grotere) rijksmonumenten.

    De rol van de Monumentenwacht
    Met 'De Monumentenzorg is langs geweest' bedoelt u vaak dat de Monumentenwacht is langs geweest. Monumentenwacht voert bouwkundige inspecties uit en geeft onafhankelijk advies op maat over het onderhoud van uw monument. De Monumentenwacht is onafhankelijk en misschien dat uw gemeente u naar hen doorverwijst. In sommige gevallen vergoedt de gemeente (een deel van) de kosten voor een abonnement of de kosten van de inspectie.

  • Wat voor soort monumenten zijn er?

    Naast bijna 62.000 rijksmonumenten heeft Nederland nog duizenden provinciale-, gemeentelijke en mobiele monumenten. In het algemeen geldt voor monumenten dat ze van belang worden geacht vanwege hun schoonheid, betekenis voor de wetenschap of cultuurhistorische waarde. Monumenten laten zien hoe we vroeger leefden. Om er voor te zorgen dat dit stukje tastbare verleden niet verdwijnt, is de overheid monumenten gaan beschermen. Monumenten zijn vaak ook aantrekkelijk en vormen een prettige woon- of verblijfsomgeving. 

    Naar de soorten monumenten
     

  • 'Wat kan en mag ik met mijn pand?'

    Utrechtse monumentenambtenaar Richard Rodenburg beantwoord de vraag.

    Dit is waar iedere monumenteneigenaar mee puzzelt, ook Richard Rodenburg hoort deze vraag vaak. ‘Je kan dit niet zo simpel beantwoorden. Het hangt er vanaf wat de plannen zijn en hoe het monument in elkaar zit. Wij willen graag in een zo vroeg mogelijk stadium in gesprek met eigenaren over hun plannen voor hun monument. Wij kijken dan naar de monumentale waarde van het monument en daarnaast moeten we rekening houden met het gebruik van het monument. Het gaat om de balans tussen die twee. Je wilt die monumentale waarden behouden en tegelijkertijd wil je graag dat mensen met plezier gebruik kunnen maken van hun monument. Want gebruik betekent ook behoud.’

  • 'Waarvoor heb ik een vergunning nodig? En hoelang duurt het voor ik die dan heb?

    Utrechtse monumentenambtenaar Richard Rodenburg beantwoord de vraag.

    Voor bijna elke wijziging aan een beschermd monument heeft u een omgevingsvergunning nodig. Niet alleen voor een grote verbouwing, maar ook voor schilderklussen. Richard licht toe: ‘Zo’n beetje alles is vergunningplichtig, behalve het plegen van gewoon onderhoud en het wijzigen van het interieur wat geen monumentale waarde heeft. Voor schilderen geldt dat een eenvoudige schilderklus gewoon onderhoud is en dat is dus vergunningvrij. Een schilderklus waar de kleuren veranderen is dan weer wel vergunningplichtig. Het is wel even opletten: onder de omgevingswet vallen allerlei activiteiten. Dus het kan zijn dat het wijzigen van de indeling binnen niet vergunningplichtig is, maar het slopen van een muur waar asbest in zit, is dat weer wel…’

    Is er iets te zeggen over hoelang het duurt voor mijn vergunning er dan ook is?
    Richard: ‘Als het om een reguliere procedure gaat, dan moeten wij binnen acht weken een besluit nemen. Daarna ligt het nog zes weken ter inzage, dus het werk kan pas beginnen na veertien weken. Bij een aantal categorieën projecten is advies van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed nodig (bij functiewijziging, sloop, ingrijpende wijzigingen en reconstructie van het pand, red.). Dan duurt de procedure zomaar een half jaar.’ Het is altijd verstandig om, voordat u een vergunning aanvraagt, contact op te nemen met de gemeente. Richard: ‘Wij maken een inschatting van hoe wij denken dat de commissie het plan zal beoordelen. Soms kunnen we in een voorgesprek al dingen ondervangen, dat kan later tijd opleveren.’

    Weten of een vergunning nodig is? Doe de vergunningcheck!

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) speelt vooral een rol bij rijksmonumenten. Ze wijzen namens de minister van OCW rijksmonumenten aan, verlenen subsidie voor restauratie en onderhoud, houden het rijksmonumentenregister bij en adviseren gemeenten bij ingrijpende wijzigingen van rijksmonumenten. Verduurzaming van monumentaal erfgoed is essentieel voor de instandhouding op langere termijn. Om die reden heeft de RCE het initiatief genomen voor het Ontzorgingsprogramma Verduurzaming Monumenten (2023-2025).

Naar boven