Complexomschrijving

Inleiding

COMPLEX VENTILATIEGEBOUWEN van de Velsertunnel. Het complex bestaat uit het VENTILATIEGEBOUW op de zuidoever en het VENTILATIEGEBOUW op de noordoever van het Noordzeekanaal. De ventilatiegebouwen werden als onderdeel van de Velsertunnel tussen 1952 en 1957 gebouwd naar ontwerp van de architect D. Roosenburg (1887-1962). Hoewel de ventilatiegebouwen civieltechnische werken betreffen, heeft de architect zeer veel aandacht aan het ontwerp besteed. Hierdoor ontstonden twee monumentale gebouwen. De ventilatiegebouwen zijn iets terugliggend van de waterkant gesitueerd boven de snelweg onder het Noordzeekanaal door. De ventilatiegebouwen zijn zodanig gepositioneerd dat de brede kanaalgevels naar elkaar gericht zijn. Zowel vanaf het Noordzeekanaal als vanaf de snelweg zijn de ventilatiegebouwen door de hoge schoorstenen zeer prominent aanwezig en bepalend voor de plek.

In 1938-1939 begon Rijkswaterstaat met de planvorming rond het aanleggen van een gecombineerde auto- en spoortunnel onder het Noordzeekanaal door. Deze plannen ontstonden naar aanleiding van de steeds groeiende verkeersstromen op zowel de weg als het water als het spoor waardoor betere oeververbindingen zonder brug noodzakelijk werden. In 1941 werd begonnen met de bouw van een tunnel. De aanleg van de Velsertunnel was een spectaculair project dat uniek was voor zijn tijd. Er werd gewerkt volgens de open bouwput methode. Doordat tegelijkertijd de geplande verbreding van het Noordzeekanaal gerealiseerd werd, kon de scheepvaart tijdens de bouw van de tunnel gebruik blijven maken van het kanaal. Bij de bouw werden innovatieve bouwmethoden toegepast. Grootschalige mechanisering van het bouwproces zorgde ervoor dat de enorme hoeveelheden materiaal verwerkt konden worden en tevens het gebrek aan geschoolde vaklieden opgevangen werd. In 1953 begonnen de bouwwerkzaamheden op de zuidelijke oever na de afbraak van de werken uit 1941. De aanleg van de bouwput op de noordelijke oever begon in 1955. In 1956 werd de verbinding tussen het noordelijke en het zuidelijke deel van de tunnel tot stand gebracht en in 1957 vond de officiële opening van de Velsertunnel door Koningin Juliana plaats.

De beide ventilatiegebouwen zijn gebouwd als onderdeel van het ventilatiesysteem van de autotunnel. De ventilatiegebouwen bestaan uit een deel boven en een deel onder de grond. Het zichtbare deel boven de grond wordt gevormd door de hoog oprijzende schoorstenen en de eenlaags hallen met facilitaire ruimtes. Onder de grond bevinden zich nog 5 bouwlagen. In deze ondergrondse ruimtes werden installaties en meetapparatuur ondergebracht. De Velsertunnel loopt onder de ventilatiegebouwen door. Aan weerszijden van elk van de ondergrondse rijbanen van de autotunnel bevinden zich ventilatiekanalen. Deze ventilatiekanalen komen uit in de schoorstenen van de ventilatiegebouwen op de beide oevers van het Noordzeekanaal. De lage schoorstenen dienen voor de aanvoer van verse lucht en de hoge schoorstenen voeren de door uitlaatgassen verontreinigde lucht af. Op de overgang van schacht naar schoorsteen zijn op maaiveldhoogte grote zuig- en persventilatoren geplaatst om het ventilatiesysteem te reguleren. De mate van ventilatie kon worden aangepast aan de intensiteit van het wegverkeer doordat elke ventilatieschacht in 4 secties is onderverdeeld en de ventilatoren op verschillende standen konden worden ingesteld. De ventilatoren werden bediend vanuit de verkeerscontrolekamer die zich onder het zuidelijke ventilatiegebouw bevindt. Vanuit deze ruimte werden eveneens alle andere installaties van de tunnel bediend. De verkeerscontrolekamer is tussen de beide rijbanen gelegen en heeft aan beide zijden erkerramen die uitkijken op de verkeersruimten Aan de andere kant van de tunnel, onder het noordelijk ventilatiegebouw, bevindt zich eveneens een controlekamer. Deze werd alleen gebruikt voor het toezicht op het verkeer. In de jaren 80 van de 20ste eeuw werd een nieuwe moderne verkeerscontrolekamer gebouwd op de hal van het zuidelijke ventilatiegebouw. Deze uitbouw is niet van monumentale waarde.

De Velsertunnel, met de rijbanen en de ventilatiekanalen, valt niet onder de bescherming. De bescherming betreft enkel de ventilatiegebouwen met schoorstenen en de ventilatieschachten tot aan de aansluiting met de autotunnel.

Omschrijving

Het VENTILATIEGEBOUWENCOMPLEX van de Velsertunnel bestaat uit het VENTILATIEGEBOUW op de zuidoever en het VENTILATIEGEBOUW op de noordoever van het Noordzeekanaal. De ventilatiegebouwen bestaan uit een bouwlaag boven de grond met hoog oprijzende schoorstenen en 5 bouwlagen onder de grond Zie voor de omschrijving van de beschermde objecten de afzonderlijke objectbeschrijvingen.

Waardering

Het COMPLEX VENTILATIEGEBOUWEN van de Velsertunnel bestaande uit het VENTILATIEGEBOUW op de zuidoever en het VENTILATIEGEBOUW op de noordoever van het Noordzeekanaal gebouwd tussen 1952 en 1957 is van algemeen belang als essentieel toonbeeld van de vroege Wederopbouw vanaf 1940 vanwege:

- De cultuurhistorische waarde als representant van het bouwproject van de Velsertunnel. De aanleg van de Velsertunnel had grote betekenis voor de ontsluiting van de provincie Noord-Holland die door de aanleg van het Noordzeekanaal doorsneden was. Het Velsertunnelproject was een groot vroeg- naoorlogs infrastructureel project dat erop gericht was om ruim baan te geven aan het al maar toenemende gemotoriseerde wegverkeer. De ventilatiegebouwen zijn van belang als toonbeeld van dit voor deze periode zo belangrijke bouwproject. Met het oog op de te verwachten enorme toename van het wegverkeer was de Velsertunnel ontworpen met een vernuftig ventilatiesysteem dat uitmondde in de beide ventilatiegebouwen om de uitlaatgassen af te voeren en schone lucht aan te voeren. De ventilatiegebouwen in het bijzonder geven uitdrukking aan deze naoorlogse ontwikkeling van de toename van het gemotoriseerde wegverkeer en de veiligheidsvoorzieningen die hierdoor noodzakelijk werden. Daarnaast zijn de ventilatiegebouwen van belang vanwege de innovatieve waarde van het bouwproject waarbij gekozen werd voor grootschalige mechanisering van het bouwproces en vele nieuwe bouwmethoden werden toegepast.

- De architectuurhistorische waarde vanwege de hoogwaardige esthetische kwaliteit van het ontwerp van deze civieltechnische bouwwerken. Hierdoor gelden de ventilatiegebouwen als toonbeeld van de manier waarop in de periode van de wederopbouw utiliteitsbouw verheven werd tot bouwkunst.

- De situationele waarde vanwege de historisch functionele relatie van de beide ventilatiegebouwen met de Velsertunnel die van groot nationaal belang is voor de ontsluiting van de provincie Noord-Holland.

- Het complex ventilatiegebouwen heeft ensemblewaarde vanwege de visuele en functionele relatie tussen de beide ventilatiegebouwen onderling. Daarnaast hebben de ventilatiegebouwen situationele waarden vanwege de beeldbepalende ligging langs het Noordzeekanaal en boven de snelweg onder het Noordzeekanaal door. Hierdoor vormen de ventilatiegebouwen een markeringspunt in het landschap.

- De gaafheid van het exterieur van de ventilatiegebouwen.

- De typologische en functionele zeldzaamheid want Nederland telt slechts een beperkt aantal ventilatiegebouwen.