HISTORISCHE BUITENPLAATS VANENBURG
Omschrijving van het complex
In structuur en deels in detail gaaf bewaarde buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), TWEE BOUWHUIZEN een KOETSHUIS (3) en een ORANJERIE (4), TUINMANSWONING (5), ORANJERIE 'Klein Vanenbrug' (6), BRUG (7), PORTIERSHUIS (8).
Ten noordwesten van Putten ligt de historische buitenplaats Vanenburg aan de Vanenburgerallee, een aftakking van de Zuiderzeestraatweg. De buitenplaats ligt aan de rand van de Veluwe en wordt voor het eerst in 1389 als abtgoed in bezit van Wolf van Putten vermeld. Centraal op een omgracht eiland bevindt zich het hoofdhuis (1870) met op het voorplein twee bouwhuizen. Het eiland is toegankelijk via een brug en wordt geflankeerd door nog twee eilanden die gezamenlijk een vierkant vormen. Achter het huis ligt een wandelpark met waterpartij en slingerpaden.
Korte geschiedenis Na in verschillende handen te zijn overgegaan, kwam het goed in 1664 in het bezit van Hendrik van Essen. Deze gaf de Amsterdamse architect Philip Vingboons de opdracht een landhuis met twee bijgebouwen te ontwerpen. Zeer waarschijnlijk is ook de geometrische parkaanleg van zijn hand. De bebouwing in classicistische stijl, zoals afgebeeld door C.Pronk in 1780, is in de negentiende eeuw vervangen, doch de aanleg met een rechthoekige opzet van grachten en singels is bewaard gebleven.
In 1745 kwam het goed door huwelijk in handen van het geslacht Van Goltstein tot Grunsfort; Evert Jan van Goltstein legde tussen 1782 en 1798 een klein landschapspark achter het huis aan, dat in een verkoopadvertentie uit 1798 omschreven werd als een 'Engelsche Bosch waarin een capitaal stuk water, met twee cascades en Serpenteerende daarin, een Beek', verder vermelding van 'het Huis, Vleugels en Bassecour in een dubbele Gragt van lopend Water, beide met Eike- en ander Hout beplant, Cingels omgeeven, voorzien van geëxtendeerde Broeijerye'. Op de Topografische Kaart van de Veluwe en Veluwe-Zoom van M.J. de Man (1802-1812) is de formele opzet van de buitenplaats met lanenstelsel ingetekend en tevens het landschapspark aan de westzijde met slingerpaden en waterpartij. Na verkoop kwam het in handen van de heer J.L. Pit, die de lange met bomen beplante Vanenburgerallee liet aanleggen. In 1820 kwam het goed door verkoop opnieuw in bezit van familie Van Goltstein. Vanenburg verkeerde toen in vervallen staat. De verkoopakte met taxatie uit 1820 spreekt over 'den Grond of Terrein met resterend getimmerte en houtgewassen (...), de tuin tegenwoordig ook weiland'. Van de getimmerten wordt alleen het bouwhuis apart vermeld en dat is rijp voor de sloop. In opdracht van H.R.W. van Golstein is de kern van de buitenplaats, het hoofdgebouw, de beide bouwhuizen en de tuinmanswoning, naar één concept tot stand gekomen. Dit is thans nog aanwezig. De eigenaar van Vanenburg verwierf in 1848 de buitenplaats Oldenaller en vestigde zich daar. Vanaf 1870 was zijn zus, Anna F.E. Baronesse van Goltstein met haar man Frederik W.J. Baron van Pallandt, Waardenburg en Herwijnen woonachtig op de Vanenburg. In 1928 werd het goed geveild. Oude foto's uit het begin van de twintigste eeuw tonen het huis met een weelderig begroeide voorgevel, het voorplein met stervormige parterre en het park met vele exotische (kuip)planten en bomen. Op het rechter eiland lag de oranjerie en boomgaard, op het linker eiland de tuinmanswoning met tuinmuur, druivenkas en bloembakken. In de twintigste eeuw is het buiten voor verschillende functies gebruikt, onder andere als hotel. Thans is het in gebruik als conferentieoord.
Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven.
Waardering De HISTORISCHE BUITENPLAATS VANENBURG is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:
- vanwege de ouderdom;
- vanwege de gaaf bewaarde grachten- en singelstructuur waarschijnlijk aangelegd naar ontwerp van Vingboons in ca.1664 en de aanleg in vroege landschapsstijl ten westen hiervan;
- vanwege de villabouw van het hoofdgebouw die typerend is voor de derde kwart van de 19de eeuw;
- vanwege de eenheid van hoofdgebouw met bijgebouwen die in 1870 naar één concept tot stand zijn gekomen;
- vanwege de visuele samenhang tussen de complexonderdelen.
