Landgoed Middachten 3, De Steeg

Monumenttype:: Rijksmonument
Monumentnummer:: 530547
Monumentnaam:: Landgoed Middachten 3
Plaats:: De Steeg

Bron: Paul van Galen via Wikimedia Commons

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Voeg uw verhaal toe

Beschrijving

Omschrijving onderdeel 2.

De HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG van Middachten kenmerkt zich door de hiërarchische compositie, waarbij een geometrisch patroon van lanen, waterlopen, weiden en bossen op het, in het centrum van de buitenplaats gelegen, omgrachte kasteel met bijgebouwen zijn georiënteerd. Deze centraal gerichte, ruimtelijke dynamiek van de aanleg werkt voornamelijk naar binnen toe, maar toch is op formele wijze het weidse landschap rondom bij de compositie van de aanleg betrokken. De historische tuin- en parkaanleg van Middachten heeft verschillende fases doorlopen. De kern wordt gevormd door het in oorsprong middeleeuwse huis met zijn voorplein en bijgebouwen gelegen binnen een omgrachting, zoals op de oudste kaart van Van Geelkercken (1652) te zien is. De oprijlaan naar het kasteel toe, de ovale ruimte voor het voorplein en de rechthoekige terrasvormige uitbouwen (bastions) aan het voorplein zijn thans nog aanwezig. Aan het eind van de 17de en het begin van de 18de eeuw kwam de Hollands-classicistische aanleg tot stand, waarvan thans de rechthoekige vorm, de bomensingels, een deel van het padenpatroon, de grachten- en lanenstructuur resteren. De rechthoekige tuinaanleg rond het kasteel is aan de oost- en zuidkant omgracht (ca. 1700), terwijl de west- en noordkant afgesloten worden door een tuinmuur. Aan de zuidkant heeft de gracht, op de lengteas van de aanleg, een halve cirkelvormige uitstulping omsloten door de singelbeplanting. Evenwijdig aan de noordmuur loopt een dwarsas langs het huis. Deze laan met laat 18de-eeuwse eikenbomen leidt naar het administratiegebouw (rechts) en naar een lange vijver, de Paardengracht gemaakt (links). Deze waterloop loopt schuin in noordoostelijke richting en functioneert als Grand Canal. Achtereenvolgens lag in de 18de eeuw langs deze wateras de bleek, een sterrenbos, een eendenkooi en een visvijver. Thans wordt de gracht geflankeerd door een rabattenbos (Kooibosch) en de eendenkooi. Achter de vijver ligt een elsenhakhoutbos (Faisantenbosch), dat wordt afgesloten door een dubbel beplante eikenlaan (Eikenstraat). Het buitenterrein wordt bepaald door een historisch lanenpatroon van parallelle en loodrecht op elkaar staande lanen. De verschillende dwarslanen en schapendriften lopen door tot in het Middachterbos eindigend op de Willemsberg als centrum van een stervormige lanenstructuur, dat in het verleden deel uitmaakte van het jachtterrein van de Oranjes. De Middachter Allee vormt de scheidslijn tussen het vlakke weideland met het huis Middachten en het heuvelachtige terrein van de Veluwezoom. Deze laan is beplant met dubbele rijen beuken (herplant deels na WO II en deel in 1957). Vanaf de Middachter Allee loopt de, met een dubbele bomenrij beplante, gebogen toegangslaan nar het rondeel. De oprijlaan wordt geflankeerd door weilanden en een boomgaard, waarop thans het zich ontnomen wordt door rijen rododendrons. De theatrale opbouw van de smalle laan naar het weidse met beuken beplante rondeel wordt beëindigd met een frontaal zich op het huis. De hele opzet van de neoformele compositie van de tuinaanleg is door tuinarchitect H.A.C. Poortman (ca. 1900-1909), met enige wijzigingen van de Franse tuinarchitect R.E. André (1908), gebaseerd op de 18de-eeuwse geometrische tuin. De structuur van het 17de-eeuwse lanenpatroon en grachtenstelsel vormde het kader van de nieuwe aanleg. Poortman deelde de tuin op in verschillende compartimenten, die elk een tuin met eigen karakter vormden. Opgesomd met de klok mee allereerst de oranjerie- en bloementuin en de boomgaard (noordoosthoek), de oostparterre, die in 1908 werd vervangen door een ontwerp van André, het doolhof (zuidoosthoek), de zuidparterre op de as van de aanleg, het groene theater (zuidwesthoek), de westparterre en tenslotte in de noordwesthoek een combinatie van een crocketveld, een tennisbaan en een rozentuin (thans Lage Tuin genaamd). Elementen uit de 19de-eeuwse landschapsperiode, waarvoor E. Petzold een plan ontwierp (1878), bestaan uit boomgroepen en enkele exoten. Deze zijn door Poortman in zijn ontwerp opgenomen. In de loop van de 20ste eeuw is de tuinaanleg steeds meer vereenvoudigd en tenslotte gereduceerd tot grasparterres. Sinds de jaren tachtig van de twintigste eeuw zijn er verschillende restauratieplannen voor de tuin gemaakt en is begonnen aan het herstel van de tuinaanleg. Het hart van de aanleg wordt gevormd door het huis met voorplein en bijgebouwen. In het midden van het voorplein ontwierp Poortman een ovale bloemendecoratie, die in ca. 1908 naar ontwerp van André werd gewijzigd in een, nog aanwezige, ovale buxusbroderie. Het voorplein is met kiezenstenen bedekt, alleen voor de nutsgebouwen is een rechthoekig gedeelte bestraat met klinkers. Vanuit de Grote Zaal in het huis een mooi zicht op de verdiepte parterre de broderie (zuid), thans grasparterre, die in het midden door een pad in twee gelijke vakken wordt verdeeld. deze as benadrukt de zichtas vanuit het huis naar de IJssel, die nu verstoord wordt door de snelweg (1976) recht achter het huis. Aan weerzijde wordt de zuidparterre begrensd door drie begroeide coulissen. Het zuidoostelijke tuingedeelte bestaat uit een in 1993 teruggebracht rozentuin naar ontwerp van de tuinman De Bruin, met hulp van Poortman, uit 1926. Aan de gracht grenst een oude 18de-eeuwse beukenhaag. Ten oosten van het huis bevindt zich een grasparterre met onder meer een ceder en twee ginkgo's die wellicht uit de landschappelijke aanleg afkomstig zijn. Deze oostparterre had oorspronkelijk een verdiepte ligging, maar werd in ca. 1960 met grond opgevuld. De oranjerietuin in de noordoosthoek heeft sinds 1995 weer een formele aanleg, naar het ontwerp van Poortman. Hiernaast bevindt zich een kruidentuin. De verdiepte kruidentuin is bereikbaar via twee hardstenen trapjes van twee treden met aan weerzijde een sokkel. Aan de noordwestkant van het huis is de neoformele aanleg uit het begin van de 20ste eeuw gelegen, thans met een beplanting van eenjarigen. Een houten treillage en rozenleiding vormen de afscheiding van onder andere de tennisbaan. Aan de westkant van het huis een half cirkelvormige grasparterre waarlangs borders (ca. 1909). De zuidwestkant bestaat uit een groentheater van taxus (ca.1901). Dit is een zeer weinig voorkomende vorm van tuininvulling in Nederland. De tuinaanleg die Poortman op Middachten realiseerde, bevatte enerzijds historiserende elementen uit de Hollands-classicistische aanleg en anderzijds bevatte de aanleg eigentijdse elementen, zoals de bloementuin. Alle paden die de tuinaanleg doorkruisen hebben een leemgrind bedekking.

Waardering

HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG, behorend tot de historische buitenplaats Middachten van bijzonder cultuur- en tuinhistorisch belang:

- vanwege de gaaf bewaarde 17de-eeuwse grachten- en lanenstructuur

- vanwege de aanleg in neogeometrische stijl naar het ontwerp van Poortman uit het begin van de 20ste eeuw binnen een classicistisch kader van grachten en lanen

- als representatief voorbeeld van een in oorsprong formeel ingerichte buitenplaats, die in het begin van de 20ste eeuw in neogeometrische stijl in heringericht

- vanwege het belang voor de geschiedenis van de Nederlandse tuin- en landschapsarchitectuur

- vanwege de functioneel-ruimtelijke samenhang met de andere onderdelen van de buitenplaats

Bron: Rijksmonumentenregister

Specificaties

Monumentnummer:: 530547
Artikel ZKP:: rijksmonument
Provincie:: Gelderland
Gemeente:: Rheden
Plaats:: De Steeg

Bron: Rijksmonumentenregister

Complex eigenschappen

Complexnaam:: Middachten
Complexnummer:: 515227
Complex beschrijving:: Omschrijving complex

De vroegste vermelding van de persoonsnaam Middachten dateert uit 1190, terwijl het huis Middachten in 1315 voor het eerst bij name werd genoemd toen een zekere Everhard van Middachten het huis en de bezittingen opdroeg aan Reinoud van Gelre en deze wederom in leen terug ontving. Het goed bleef tot 1627 in het bezit van dit geslacht, waarna het door vererving in handen kwam van de familie Van Raesfelt. Op een vogelvluchttekening van Nicolaas van Geelkercken uit 1652 staat de middeleeuwse burcht afgebeeld. De omgrachte burcht met uitgekraagde weergang voorzien van kantelen en arkels op de hoeken werd middels een lange houten brug verbonden met de eveneens omgrachte voorburcht. Deze was geheel ommuurd met een toegangspoort in het midden, die op de hoeken geflankeerd werd door twee hoektorens. Aan weerszijden van het voorplein bevonden zich nutsgebouwen met trapgevels; het westelijke gebouw was smaller en lager uitgevoerd dan het oostelijke, zoals thans nog te zien is. Van een tuinaanleg was, op de nutstuinen en enkele zichtlijnen na, nog geen sprake. Aan het einde van de 17de eeuw, na de plunderingen door de Fransen in 1672, vonden er grote vernieuwingen plaats. Onder beheer van Godart van Reede, heer van Amerongen, Ginkel, Lievendaal en Elst, die in 1666 in het huwelijk was getreden met erfdochter Ursula Philippota van Raesfelt, werd het huis herbouwd. Het exterieur van Middachten werd in sobere Hollands-classicistische stijl opgetrokken en het interieur met een appartementensysteem rondom een centrale hal ingericht. Uit schriftelijke bronnen blijkt dat de stadhouderlijke architect Jacob Roman in 1693 een houten maquette ontwierp, gebaseerd op het muurwerk van de oude burcht Middachten. Het symmetrische, blokvormige hoofdgebouw, waarin het middeleeuwse muurwerk bewaard is gebleven, werd naar dit ontwerp uitgevoerd door de architect Steven Vennekool. Deze voegde de gedecoreerde ingangspartij aan het huis toe. De ruimte-indeling rondom het grootse, ovale trappenhuis (de vroegere binnenplaats) is waarschijnlijk van de hand van Roman, terwijl Vennekool belast was met het decoratieschema. Na de oplevering in 1698 is het kasteel tot op heden vrijwel onveranderd gebleven. Tegelijk met de herbouw van het huis werden plannen gemaakt voor de tuinaanleg, zoals te zien is op twee laat 17de-eeuwse tuinontwerpen uit het Huisarchief Middachten (RAG). De aanleg wordt gekenmerkt door een rechthoekig grachtenstelsel waarbinnen een rechthoekige tuinaanleg met vierkante parterres gesitueerd langs een lengteas. De nutstuinen liggen aan weerszijden van het huis. Achter het huis, goed zichtbaar vanuit de Zaal, ligt de parterre de broderie rondom een waterkom. Deze wordt geflankeerd door doolhoven. De classicistische opzet van een op het huis gerichte hoofdas, wordt voortgezet in een zichtas in zuidelijke richting over de rivier de IJssel. Het verder besloten karakter van de tuin wordt bewerkstelligd door een singel met laanbeplanting rondom de hele aanleg. Vergeleken met de landmeterskaart van Elshof (1729) en de gravureserie van Adriaan van der Laan en Hendrik de Leth (1725) blijkt dat deze aanleg grotendeels is gerealiseerd. De doolhoven worden niet op de landmeterskaart aangegeven, wat erop zou kunnen wijzen dat deze nooit zijn uitgevoerd. Reinard van Reede, vanaf 1721 Heer van Middachten, verrijkte de aanleg met waterwerken, zoals blijkt uit rekeningen van de aanschaf van rotsstenen, schelpen en cascades (1725). Het waterwerk met de dolfijnenfontein was in de noordwesthoek van de buitengracht gesitueerd. In de tweede helft van de 19de eeuw, nadat er in het begin van deze eeuw al een kleinschalige landschappelijke aanleg had plaats gevonden van slingerpaden met boomgroepen, gaf in 1878 de toenmalige bewoonster gräfin von Bentinck-zu Waldeck Pyrmont en later de zoon Willem Carel Philip Otto aan de Duitse parkarchitect Eduard Petzold de opdracht om zowel binnen als buiten de grachten van Middachten een park in landschappelijke stijl te ontwerpen. Vermoedelijk is hier niets van uitgevoerd op een enkele rododendrongroep na. In het begin van de twintigste eeuw voerde Willem C.P.O. van Aldenburg Bentinck moderniseringen in het huis uit, zoals de installatie van centrale verwarming en nieuw sanitair. Deze gaf toen de tuinarchitect Hugo Poortman de opdracht een nieuwe tuinaanleg voor Middachten te ontwerpen. Op basis van de gaaf bewaarde formele ondergrond ontwierp Poortman een eclectische geometrische tuin gebaseerd op het plan uit het begin van de 18de eeuw. De tuin werd in rechthoekige compartimenten verdeeld waarin een parterre de broderie, een doolhof en een groentheater werden opgenomen, die terug verwijzen naar de 18de-eeuwse aanleg. Ook twintigste-eeuwse elementen, zoals een rosarium, een bloementuin en een tennisbaan kregen een plaats in de aanleg. Door de Franse tuinarchitect R.E. André werden later enige veranderingen in de zijparterre doorgevoerd. In 1913 werd de zoon William Frederick Charles Henry de nieuwe heer van Middachten. Deze nam in 1938 zijn intrek in het oostelijke bouwhuis waarna het kasteel nauwelijks gebruikt werd. Vanaf 1958 bewonen Graf zu Ortenburg en zijn echtgenote Isabelle Adriënne gravin Aldenburg Bentinck het oostelijke bouwhuis. Zeldzaam is dat het nog steeds in particulier bezit zijnde Middachten nooit is verkocht en alleen door vererving in andere handen is overgegaan, waardoor de geschiedenis slechts aan vier familienamen is verbonden: Van Middachten, Van Raesfelt, Van Reede, Aldenburg Bentinck en thans Zu Ortenburg. Ook de compleetheid van de buitenplaats in haar historische samenhang met opstallen, gronden, inventarissen, beheer- en wooncultuur is een vrij uniek gegeven. In 1967 heeft een restauratie van het huis plaats gevonden, waarbij onder andere in het zuidwesten van het onderhuis de schietgaten van de middeleeuwse burcht weer zichtbaar zijn gemaakt; de boogbrug werd in gewijzigde vorm (gebogen dek in plaats van een plat dek) gerestaureerd. Naar aanleiding van een herstelplan van de Heidemij (1982) is een eerste aanzet gegeven tot de renovatie/restauratie van de uitaanleg.

De historische buitenplaats Middachten is uit de volgende samenstellende onderdelen opgebouwd: 1. hoofdgebouw (Middachten), 2. historische tuin- en parkaanleg, 3. oostelijk bouwhuis, 4. stalgebouw, 5. voorbrug naar voorplein met keermuren, 6. vier sokkels met ornament bij voorbrug, 7. zonnewijzer voorplein, 8. toegangsbrug tot hoofdgebouw, 9. twee vazen bij toegangsbrug, 10. twee vazen bij toegangsdeur, 11. oranjerie, 12. tuinmuur met toegangspoorten en twee kabinetten, 13. tuinvaas familietuin, 14. stenen tuinbanken, 15. houten tuinbanken, 16. duiker, 17. stel tuinbeelden westparterre, 18. stel tuinbeelden zuidparterre, 19. inrichting zuidparterre, inrichting lage tuin, 21. prieel, 22. treillage, 23. rozenleiding, 24. administratiegebouw, 25. tuinvazen, 26. werkplaats, 27. hut van Lou, 28. rentmeestershuis, 29. dienstwoning met schuur, 30. ijzeren hek, 31. appelschuur, 32. boerderij 'Gotinks Goed', 33. schaapskooi, 34. boerderij 'Borgh Keppel' met bakhuisje, 35. woonhuis, 36. smidse, 37. dienstwoning, 38. dienstwoning, 39. dienstwoning, 40. boerderij Oud Middachten.

Waardering HISTORISCHE BUITENPLAATS MIDDACHTEN is van bijzonder cultuur-, architectuur-, en tuinhistorisch belang:

- vanwege het hoofdgebouw, dat een gaaf bewaard voorbeeld is van een in het laatste kwart van de 17de eeuw gebouwd kasteel in classicistische stijl, waarin middeleeuws muurwerk bewaard is gebleven;

- vanwege de ouderdom van de gehele buitenplaats in combinatie met de compleetheid en gaafheid;

- vanwege de hiërarchisch opgebouwde geometrische parkaanleg met gebouwde architectonische onderdelen, die een goed voorbeeld is van een formeel opgezette Gelderse historische buitenplaats uit de 18de eeuw met elementen van een aanleg in landschapsstijl uit de 19de eeuw en een gaaf bewaard gebleven en vernieuwde tuinaanleg van begin 20ste eeuw;

- vanwege de compositorische waarde van de verschillende complexonderdelen.

Bron: Rijksmonumentenregister

Voeg uw verhaal toe

Eigenschappen

Functies
Functie	Hoofdcategorie	Subcategorie	Functietype	Is hoofdfunctie
Historische aanleg	Kastelen, landhuizen en parken	Tuin, park en plantsoen	oorspronkelijke functie	Ja

Adressen
Straat	Getal	Achtervoegsel	Postcode	Plaats	Locatie	Situatie	Is hoofdadres
Landgoed Middachten	3	–	6994 JC	De Steeg	–	BY	Ja

Percelen
Kadastraal perceel	Kadastrale sectie	Kadastraal object	Appartement	Kadastrale gemeente
–	O	190	–	Dieren
–	O	272	–	Dieren
–	O	296	–	Dieren
–	O	345	–	Dieren
–	O	271	–	Dieren
–	S	1496	–	Dieren
–	S	699	–	Dieren
–	S	1379	–	Dieren
–	T	852	–	Dieren
–	T	815	–	Dieren
–	T	848	–	Dieren
–	T	814	–	Dieren
–	T	856	–	Dieren
–	T	777	–	Dieren
–	T	735	–	Dieren
–	T	849	–	Dieren
–	T	850	–	Dieren
–	T	851	–	Dieren
–	T	853	–	Dieren
–	T	529	–	Dieren
–	T	854	–	Dieren
–	T	855	–	Dieren
–	T	525	–	Dieren
–	T	352	–	Dieren
–	T	351	–	Dieren
–	T	778	–	Dieren
–	T	818	–	Dieren
–	T	817	–	Dieren
–	T	816	–	Dieren

Types
Hoofdcategorie	Subcategorie	Beschrijving	Notitie
Kastelen, landhuizen en parken	Tuin, park en plantsoen	–	–

Bouwstijlen
Stijl	Substijl	Zuiverheid	Notitie
Hollands Classicisme	–	stijlzuiver	–

Bron: Rijksmonumentenregister

Tijdlijn Landgoed Middachten 3

Voeg een verhaal over dit monument toe aan de tijdlijn

Weet u meer over dit bijzondere monument of heeft u een herinnering over dit monument? Vul de tijdlijn aan. Deel uw verhaal en houd dit monument springlevend.

Voeg een verhaal toe over dit monument