529684, Arnhem

Monumenttype:: Rijksmonument
Monumentnummer:: 529684
Monumentnaam:: 529684
Plaats:: Arnhem

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Voeg uw verhaal toe

Beschrijving

Inleiding

Gebouw 1-18 ligt vrijstaand in een bosachtige omgeving, ten zuidwesten van nummer 1-17, aan de noordzijde van de gebogen en door bajonetaansluitingen van oost naar west lopende verbindingsweg, ongeveer halverwege de twee noord-zuid lopende wegen op Klein-Heidekamp. De daknok staat haaks op de weg. Gebouw 1-18 is een in 1940-1941 als 'Regelbau' tot stand gekomen legeringsbarak en is op macroniveau onderdeel van een grote militaire vliegveldstructuur uit de jaren 1940-1945, op mesoniveau van een ijl complex van in een brinkdorpachtig verband geplaatste gebouwen, en hierbinnen op microniveau van een cluster losjes gegroepeerde panden. Het pand heeft thans een functie als woning.

Omschrijving

Eenlaagse, met ca. 50 cm dik buitenmuurwerk en ten dele met kruipruimte uitgevoerde bakstenen LEGERINGSBARAK, op hoofdzakelijk rechthoekige plattegrond, gedekt door een aan twee zijden afgewolfd, met gemengde gegolfde pannen belegd zadeldak, met bakstenen schoorstenen centraal in de nok alsmede in het westelijk dakschild. Aan de westelijke langsgevel rechts een aanbouw met puntgevel onder aangekapt lager zadeldak. In zuidelijke kopse hoofdgevel links een toegangsopening onder hanenkam, met houten deur en in vieren verdeeld bovenlicht en rechts twee vensteropeningen onder hanenkam en met betonnen kalf, waarin boven vierruits valramen en onder dubbele houten naar binnen openende tweeruits draairamen, beide beneden het kalf voorzien van plaatstalen luiken met groen en wit geschilderd zandlopermotief. Op zolderverdiepingniveau drie vierruits draairamen. In de oostelijke langsgevel vier vensteropeningen met betonnen kalf, waarin boven vierruits valramen en onder dubbele houten naar binnen openende tweeruits draairamen, beneden het kalf voorzien van plaatstalen luiken met groen en wit geschilderd zandlopermotief. In westelijke langsgevel links twee vergelijkbare vensters en rechts hiervan de aanbouw met getoogd venster, waarin door roeden verdeeld achtruits valraam. Kopse noordgevel met links en rechts vensteropeningen onder hanenkam, met betonnen kalf en voorzien van met roeden verdeelde dubbele houten tweeruits draairamen onder, en vierruits valramen boven en met onder het kalf plaatstalen luiken met groen en wit geschilderd zandlopermotief; hiertussen één, en op zolderverdiepingniveau drie kleinere rechthoekige vensters met door roeden verdeelde ramen. Wit geschilderde windveren; mastgoten. Het interieur bevat een groot aantal voor de bouwtijd kenmerkende onderdelen en details, waaronder een houten trap, met gele tegels bezette wanden en vloeren, kozijnen en paneeldeuren, ten dele met door roeden verdeelde oude beglazing, een bad- en toiletruimte en CV-radiatoren. Plafond / zoldervloer in beton. De zolder is grote onverdeelde ruimte zonder borstwering, waarin een solitaire en een tweetal convergerende gepleisterde bakstenen rookkanalen. De later met Eternietplaten beschoten kap wordt gedragen door spanten en sporen.

Waardering

LEGERINGSBARAK, van algemeen belang als goed herkenbaar en opmerkelijk gaaf bewaard onderdeel van een uit de Tweede Wereldoorlog stammend en door de Duitse bezetter als onderdeel van een groot militair vliegveld opgezet legerkamp, vanwege: architectuurhistorische, stedenbouwkundige, krijgs- en cultuurhistorische en complex- en ensemblewaarden, die onder meer kunnen blijken uit de op locale vormen geïnspireerde traditionalistische bouwtrant, uit een flink aantal voor de bouwtijd kenmerkende onderdelen en details, uit de kunstmatig opgezette brinkdorpstructuur en de tot in detaillering doorgevoerde camouflage, uit de samenhang van en met het totale militaire vliegveldconcept en de ruimtelijke hoofdlijnen en onderdelen van het kampement, en uit de onderlinge verwantschap van de hierbij toegepaste vormen.

Bron: Rijksmonumentenregister

Specificaties

Monumentnummer:: 529684
Artikel ZKP:: rijksmonument
Provincie:: Gelderland
Gemeente:: Arnhem
Plaats:: Arnhem

Bron: Rijksmonumentenregister

Complex eigenschappen

Complexnaam:: Deelen/Klein-Heidekamp
Complexnummer:: 529661
Complex beschrijving:: Omschrijving van het complex

Complex van VLUCHTLEIDING- EN LEGERINGCENTRUM KLEIN-HEIDEKAMP onderdeel van Vliegveld Deelen, bestaande uit:

TERREIN met AANLEG

Gebouw 1-1 - BADHUIS

Gebouw 1-2 - KETELHUIS met KOLENOPSLAG

Gebouw 1-3 - COMMANDOGEBOUW

Gebouw 1-4 - ELEKTRICITEITSHUIS / TRANSFORMATORHUIS

Gebouw 1-5 - POORTWACHTERSHUIS en MUURWERK

Bij gebouw 1-5 (A4) - GARAGE / STALLING

Gebouw 1-6 - OFFICIERSWONING

Bij gebouw 1-6 (A15) - SCHUUR

Bij gebouw 1-6 (B1) - GARAGE / STALLING

Gebouw 1-7 - OFFICIERSWONING

Bij gebouw 1-7 (A5) - SCHUUR

Bij gebouw 1-7 (B2) - GARAGE / STALLING

Gebouw 1-9 - OFFICIERSWONING

Bij gebouw 1-9 (A6) - SCHUUR

Gebouw 1-10 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 1-11 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 1-12 - OFFICIERSWONING

Gebouw 1-13 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 1-14 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 1-15 - OFFICIERSWONING

Gebouw 1-17 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 1-18 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 1-19a/b - OFFICIERSWONING

Bij gebouw 1-19 (A8) - SCHUUR

Gebouw 1-20 - LEGERINGSGEBOUW

Bij gebouw 1-20 (B4) - GARAGE / STALLING

Gebouw 1-21 - GARAGE

Gebouw 1-22 - LEGERINGSBARAK MET HONDENHOK (E1)

Gebouw 1-23a/b - OFFICIERSWONING

Bij gebouw 1-23 (A9) - SCHUUR

Gebouw 1-24a/b - OFFICIERSWONING

Bij gebouw 1-24 (A10) - SCHUUR

Gebouw 1-26 - OFFICIERSWONING

Gebouw 1-27 - OFFICIERSWONING

Bij gebouw 1-27 (A12) - SCHUUR

Gebouw 1-28 - OFFICIERSWONING

Gebouw 1-29 - OFFICIERSWONING

Gebouw B-3 - GARAGE / STALLING

Onderdeel G-5 - BLUSWATERBUNKER

Onderdeel G-6 - BLUSWATERBUNKER

Het tweede gebouwencomplex van Fliegerhorst Deelen, 'Kleines Heidelager' - thans bekend als Klein-Heidekamp - kwam tot stand op geruime afstand van het eigenlijke rolveld, op een grotendeels open, savanneachtig terrein binnen het bosgebied ten oosten van de Deelensche Weg. De bouw vond in hoofdzaak plaats in de periode oktober 1940 tot en met april 1941. Tussen de Deelensche weg en de tegenwoordige Clément van Maasdijklaan ontwikkelde men een structuur van in hoofdzaak twee gebogen en geknikte, ruwweg noord-zuid lopende lanen, die op een aantal plaatsen onderling werden verbonden door eveneens gebogen of met een knik uitgevoerde lanen. Hiernaast kwamen enige paadjes tot stand. De bebouwing werd losjes rond de grotendeels beklinkerde lanen neergestrooid, onder handhaving van de relatief ijle begroeiing en met aanbrengen van jong opgaand groen. Het kamp straalde het karakter uit van een landelijke, maar ook wel enigszins villawijkachtige kern, met bebouwing rond enige brinkachtige structuren. Het voegde zich zo naadloos in de omgeving: de camouflage was op dit punt optimaal. Het wegennet is na de oorlog hier en daar gestroomlijnd en ook zijn enkele hoofdassen verhard met asfalt, maar het wegenpatroon zoals dat in 1945 werd aangetroffen is in hoofdzaak nog aanwezig. Klein-Heidekamp was in de eerste plaats gebouwd als onderkomen van de staf en het bevatte tevens de hoofdzetel van de gevechtsleiding van 'Nachtjagdgeschwader 1', de zogenoemde 'Geschwaderbefehlsstelle'. Verder bezat het onder andere een 'Kasino', een badhuis, een centraal ketelhuis, sportfaciliteiten - zoals een tennisbaan en een paardenstal - en enige bluswaterbunkers. Technisch bijzonder was de centraal gestookte verwarmingsinstallatie - een vroeg voorbeeld van wijkverwarming. De gebouwen waren voor een deel als 'Regelbauten' gerealiseerd, waarbinnen varianten in standaardmaten en met standaard dakvormen voorkwamen, maar ten dele zijn ze ook als 'Sonderbauten' aan de plaatselijke omstandigheden en behoeften aangepast. In vrijwel alle gevallen werden ze met zorg gecamoufleerd alsof ze landelijke functies vervulden of een dorpsvillakarakter bezaten. In de bebouwing komen verschillende plattegronden voor, maar er is zonder een enkele uitzondering slechts één bouwlaag toegepast, die bijna altijd is voorzien van een opgaande dakvorm. De meeste panden zijn traditionalistisch van stijl, met slechts wat 'noodzakelijke' moderne details, zoals scherfvrije twee centimeter dikke plaatstalen vensterluiken, gewapend betonnen plafonds en - in enkele gevallen - gewapend betonnen kelders. De vloeren zijn in de meeste gebouwen uitgevoerd in houten vloerdelen, maar afhankelijk van functies van ruimten is hier en daar ook beton, baksteen of tegelwerk toegepast. Karakteristiek zijn de circa 50 cm dikke bakstenen muren van het merendeel van de gebouwen en de met pannen gedekte, al dan niet afgewolfde zadeldaken en schilddaken. De plaatstalen luiken zijn vrijwel zonder uitzondering aan één kant in zandloper- of lijstpatroon geschilderd; de andere zijde, die in gesloten toestand naar buiten is gekeerd, is steeds effen groen. Na de oorlog zijn de meeste gebouwen aanvankelijk als manschappenverblijven ingericht; later kregen ze onder meer een functie als woonhuis. Een aantal van de plafonds is verlaagd en een deel van ramen, deuren en houten trappen werd vernieuwd en tevens is de technische infrastructuur ten dele vervangen. De verwarmingsinstallatie is deels nog aanwezig, al zijn de meeste radiatoren inmiddels vervangen. De ruimtelijke indeling van de panden - behalve die van vele zolders - bleef grotendeels intact; meer dan eens werd wel een wijziging gerealiseerd in de en-suiteverbinding van kamers en in de functie en toegankelijkheid van ruimten.

Naast de hierna afzonderlijk beschreven gebouwen en onderdelen omvat Klein-Heidekamp onder meer twee bakstenen hekpijlers aan de Deelenseweg, een van na de Tweede Wereldoorlog daterende tennisbaan (tussen gebouwen 1-18 en 1-19), een relatief jonge woning nabij de toegang aan de Deelenseweg en enige (meer of minder ingrijpend verbouwde) schuurtjes.

Waardering van het complex

Complex van een commandocentrum en (onder)officierslegering, van algemeen belang als relatief gaaf onderdeel van een uit de Tweede Wereldoorlog stammend en door de Duitse bezetter opgezet groot militair vliegveld, vanwege: architectuurhistorische, stedenbouwkundige, historisch-geografische, techniekhistorische, krijgs- en cultuurhistorische en complex- en ensemblewaarden, die onder meer kunnen blijken uit de op locale vormen geïnspireerde traditionalistische bouwtrant, uit de voor de bouwtijd kenmerkende onderdelen en details, uit de in het concept verwerkte, deels reeds in het landschap aanwezige elementen, uit de relicten van technische innovatie, uit de in een kunstmatig opgezette, villawijkachtige en / of landelijke structuur met brinkdorpkenmerken en de tot in detaillering doorgevoerde camouflage, uit de samenhang van en met het totale militaire vliegveldconcept en de ruimtelijke hoofdlijnen en onderdelen van het kampement, en uit de onderlinge verwantschap van de hierbij toegepaste vormen.

Bron: Rijksmonumentenregister

Voeg uw verhaal toe

Eigenschappen

Functies
Functie	Hoofdcategorie	Subcategorie	Functietype	Is hoofdfunctie
Legeringsgebouw	Verdedigingswerken en militaire gebouwen	Militair verblijfsgebouw	oorspronkelijke functie	Ja

Adressen
Straat	Getal	Achtervoegsel	Postcode	Plaats	Locatie	Situatie	Is hoofdadres
–	–	–	–	Arnhem	Deelen/Klein-Heidekamp	–	Ja

Percelen
Kadastraal perceel	Kadastrale sectie	Kadastraal object	Appartement	Kadastrale gemeente
–	A	1541	–	Arnhem

Bouwperioden
Start	Eind	Notitie	Beschrijving
1940	1941	–	vervaardiging

Types
Hoofdcategorie	Subcategorie	Beschrijving	Notitie
Verdedigingswerken en militaire gebouwen	Militair wachtgebouw	–	–

Bron: Rijksmonumentenregister

Tijdlijn 529684

Voeg een verhaal over dit monument toe aan de tijdlijn

Weet u meer over dit bijzondere monument of heeft u een herinnering over dit monument? Vul de tijdlijn aan. Deel uw verhaal en houd dit monument springlevend.

Voeg een verhaal toe over dit monument