529582, Arnhem

Monumenttype:: Rijksmonument
Monumentnummer:: 529582
Monumentnaam:: 529582
Plaats:: Arnhem

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Voeg uw verhaal toe

Beschrijving

Inleiding

Gebouw 5 ligt vrijstaand tegen een bosachtige achtergrond, oostelijk van de noordelijke tak van de zuidelijkste wegsplitsing op Groot-Heidekamp, direct ten oosten van gebouw 4. Gebouw 5 is een in 1940-1941 als 'Sonderbau' tot stand gekomen tandartsgebouw, en het maakt deel uit van het kamphospitaal; oorspronkelijk zgn. 'Entgiftungsgebäude'. De daknok loopt ongeveer van noordwest naar zuidoost en staat haaks op de op enige afstand gelegen weg. Is op macroniveau onderdeel van een grote militaire vliegveldstructuur uit de jaren 1940-1945, op mesoniveau van een ijl complex van in een min of meer lineair dorpsverband geplaatste gebouwen, en hierbinnen op microniveau van een aantal in een brinkachtige structuur gegroepeerde panden.

Omschrijving

Van een paviljoensgewijze opgezet hospitaal deel uitmakend, eenlaags, relatief klein en relatief laag bakstenen TANDARTSGEBOUW met ca. 50 cm dik buitenmuurwerk en van kruipruimte voorzien, op rechthoekige plattegrond en gedekt door een met grauwe Tuiles du Nord belegd zadeldak tussen puntgevels. Later aanbouwtje links aan noordoostzijde. Noordwestelijke kopgevel / hoofdgevel met centraal getoogde toegangsopening onder hanenkam, met twee treden en voorzien van lattendeur; in geveltop ventilatieopeningen door omissie van zeven koppen. Linker langsgevel met twee imitatie-natuurstenen (gewapend betonnen) kruisvensters onder hanenkam, met bovenin twee houten met roeden verdeelde vierruits valramen en onderin twee naar binnen bewegende houten met roeden verdeelde vierruits draairamen, en onder het kalf plaatstalen luiken met groen en wit geschilderd zandlopermotief; links hiervan de onder een flauw hellend lessenaarsdak gebrachte uitbouw, die aansluit aan een oudere getoogde gevelopening onder hanenkam. De zuidoostelijke kopgevel met centraal een vergelijkbare vensteropening. Zuidwestelijke langsgevel met drie vergelijkbare vensteropeningen, waarvan bij het middelste één stalen luik ontbreekt. Linker kopgevel vergelijkbaar. In de zuidelijke langsgevel vier imitatie-natuurstenen (gewapend betonnen) kruisvensters onder hanenkam, met bovenin twee houten met roeden verdeelde vierruits valramen en onderin twee naar binnen bewegende houten met roeden verdeelde vierruits draairamen, en onder het kalf plaatstalen luiken met groen en wit geschilderd zandlopermotief. Kruisverband. Mastgoten. Wit geschilderde windveren. Het pand is in beperkte mate gemoderniseerd.

Waardering

Tot hospitaal behorend TANDARTSGEBOUW, van algemeen belang als zeldzaam en goed herkenbaar onderdeel van een uit de Tweede Wereldoorlog stammend en door de Duitse bezetter als onderdeel van een groot militair vliegveld opgezet legerkamp, vanwege: architectuurhistorische, stedenbouwkundige, krijgs- en cultuurhistorische en complex- en ensemblewaarden, die onder meer kunnen blijken uit de deels op locale en deels op Rijnlands aandoende voorbeelden geïnspireerde traditionalistische bouwtrant, uit de voor de bouwtijd kenmerkende onderdelen en details, uit de kunstmatig opgezette brinkdorpstructuur en de tot in detaillering doorgevoerde camouflage, uit de samenhang van en met het totale militaire vliegveldconcept en de ruimtelijke hoofdlijnen en onderdelen van het kampement, en uit de onderlinge verwantschap van de hierbij toegepaste vormen.

Bron: Rijksmonumentenregister

Specificaties

Monumentnummer:: 529582
Artikel ZKP:: rijksmonument
Provincie:: Gelderland
Gemeente:: Arnhem
Plaats:: Arnhem

Bron: Rijksmonumentenregister

Complex eigenschappen

Complexnaam:: Deelen/Groot-Heidekamp
Complexnummer:: 529576
Complex beschrijving:: Omschrijving van het complex

Complex van VLUCHTLEIDING- EN LEGERINGCENTRUM GROOT-HEIDEKAMP, onderdeel van Vliegveld Deelen, bestaande uit:

TERREIN met AANLEG

Gebouw 1 - ARTSENPOST /ARTSENWONING

Gebouw 2 - ZIEKENBARAK

Gebouw 3 - ZIEKENBARAK

Gebouw 4 - ZIEKENBARAK

Gebouw 5 - TANDARTSGEBOUW

Gebouw 6 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 7 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 8 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 9 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 10 - ONTSPANNINGSGEBOUW / RESTAURANT

Gebouw 11 / 12 - MILITAIR GEBOUW

Gebouw 13 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 14 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 15 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 16 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 17 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 18 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 19 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 20 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 21 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 22 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 23 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 24 - KETELHUIS

Gebouw 25 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 26 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 27 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 28 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 29 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 30 - POORTGEBOUW

Gebouw 31 - ONTSPANNINGSGEBOUW ANNEX RESTAURANT

Gebouw 32 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 33 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 34 - ELEKTRICITEITSHUIS / TRANSFORMATORHUIS

Gebouw 35 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 36 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 37 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 38 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 41 - GARAGE

Gebouw 42 - GARAGE

Gebouw 43 - GARAGE WERKPLAATS en KANTOOR

Gebouw 44 - GARAGE

Gebouw 47 - GARAGE

Gebouw 48 - GARAGE

Gebouw 54 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 56 - KETELHUIS ANNEX BADHUIS

Gebouw 57 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 58 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 59 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 60 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 60A - SCHUUR

Gebouw 61 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 62 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 63 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 64 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 65 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 66 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 67 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 68 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 69 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 70 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 71 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 72 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 73 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 74 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 75 - KETELHUIS

Gebouw 76 - LEGERINGSBARAK

Gebouw 77 - LEGERINGSBARAK

Gebouw A1 - SCHUUR

Gebouw B1 - MAGAZIJN / OPSLAGGEBOUW

Gebouw E1 - SCHUUR

Gebouw E3 - SCHUUR

Gebouw E8 - SCHUUR

Gebouw F - MORTUARIUM

Onderdeel G1 - BLUSWATERBUNKER

Onderdeel G2 - BLUSWATERBUNKER

Onderdeel G3 - BLUSWATERBUNKER

Onderdeel G4 - BLUSWATERBUNKER

Gebouw P1 - SCHUUR / TRANSFORMATORHUIS

Gebouw P2 - SCHUUR / TRANSFORMATORHUIS

Als derde gebouwencomplex van Fliegerhorst Deelen, kwam gereed het 'Großes Heidelager' - nu bekend als Groot-Heidekamp. Groot-Heidekamp kwam tot stand op geruime afstand van het eigenlijke rolveld, op een grotendeels open savanneachtig terrein binnen het bosgebied tussen de huidige Clément van Maasdijklaan en de Waterbergseweg. De uitvoering vond in hoofdzaak plaats in de periode oktober 1940 tot en met juni 1941. Oostelijk van de huidige Van Maasdijklaan ontstond een quasi-organisch tot ontwikkeling gekomen wegenstructuur met een geknikte hoofdas en een parallelle achterweg, die min of meer evenwijdig met de Van Maasdijklaan werden getraceerd en die aan beide uiteinden oplosten in brinkachtige structuren en / of T-kruisingen. Deze laatste vormden enerzijds verbindingen met de Van Maasdijklaan, terwijl ze anderzijds naar vorkachtige splitsingen leidden, die op hun beurt gebogen of geknikte aansluiting gaven op de Waterbergseweg. De militaire bebouwing werd voornamelijk tamelijk losjes rond deze vermoedelijk integraal beklinkerde wegen neergestrooid, maar - met name in het noorden - ook voor een niet onbelangrijk deel tamelijk rigide rond een ruime rechthoekige opstelplaats voor (rollend) materieel opgetrokken. De aanwezige, relatief ijle begroeiing is zoveel mogelijk gehandhaafd, terwijl hiernaast jong opgaand groen werd aangebracht. Het kamp straalde het karakter uit van een enigszins langgerekte landelijke kern met zwaartepunten van bebouwing aan de westelijke noord-zuid lopende weg en nabij de brinkachtige structuren en splitsingen. Großes Heidelager voegde zich - behalve in het rechthoekig ingedeelde noorden - dan ook naadloos in de omgeving: de beoogde camouflage was - behalve in het noorden - dus optimaal. Het wegenpatroon is na de oorlog hier en daar enigszins gestroomlijnd en op verschillende plaatsen uitgebreid, maar incidenteel ook uitgedund, terwijl de meeste hoofdassen inmiddels zijn verhard met asfalt. Niettemin is het wegennet zoals dat in 1945 werd aangetroffen in hoofdzaak nog aanwezig, inclusief een aantal beklinkerde tracés. Groot-Heidekamp was in de eerste plaats onderkomen van de verbindingstroepen, de zogenoemde 'Luftwaffenachrichtenkompanie', terwijl het noorden van het terrein onder meer plaats bood aan rollend materieel, de zogenoemde 'Fahrbereitschaft': er zijn verschillende typen barakken en garages. Verder omvat het kamp ondermeer twee Kasino's (restaurant- en ontspanningsgebouwen), drie bad- en/of ketelhuizen, een hospitaal, scholing- en sportfaciliteiten en enkele blusbunkers en een rechthoekig blusreservoir bij het noordelijke deel van het terrein. Technisch bijzonder is de centraal gestookte verwarmingsinstallatie - een vroeg voorbeeld van wijkverwarming dus. De gebouwen zijn hoofdzakelijk als 'Regelbau' in standaardmaten - steeds met varianten - uitgevoerd, maar ten dele zijn ze ook als 'Sonderbau' aan de plaatselijke omstandigheden en behoefte aangepast. In ieder geval zijn de meeste uitgevoerd of gecamoufleerd alsof ze landelijke functies vervulden. In de bebouwing komen vrij veel verschillende plattegronden voor, maar er is zonder uitzondering slechts één bouwlaag toegepast, die vrijwel altijd werd voorzien van een opgaande dakvorm. De meeste panden zijn in een traditionalistische trant uitgevoerd, met slechts wat 'noodzakelijke' moderne details, zoals twee centimeter dikke bomscherfvrije plaatstalen luiken, gewapend betonnen plafonds en in enkele gevallen ook gewapend betonnen kelders. Karakteristiek zijn de circa 50 cm dikke muren van het merendeel van de gebouwen en de met pannen gedekte, al dan niet afgewolfde zadeldaken en schilddaken. De plaatstalen luiken zijn vrijwel zonder uitzondering aan één kant in zandloper- of lijstpatroon geschilderd; de andere zijde, die in gesloten toestand naar buiten was gekeerd, is gewoonlijk effen groen. Na de oorlog zijn de meeste gebouwen jarenlang hergebruikt - vrijwel altijd in een bestemming die aansloot bij de oorspronkelijke functie. Een deel van de plafonds is (in later tijd) verlaagd en een deel van ramen, houten trappen en vooral deuren is vernieuwd, terwijl ook de technische infrastructuur ten dele is vervangen. De verwarmingsinstallatie is deels hergebruikt, al zijn vele radiatoren inmiddels vervangen. De ruimtelijke indeling van de panden - behalve die van een aantal zolders - is grotendeels intact. In de laatste jaren van de 20e eeuw zijn de meeste gebouwen uit de periode 1940-1945 verlaten en deels aan hun lot overgelaten.

Naast de hier afzonderlijk beschreven gebouwen omvat Groot-Heidekamp onder meer enige overwegend met betonplaten bedekte opstel- en wasplaatsen, diverse kleinere functionele bouwwerkjes en voorts een aantal relatief oude en jongere militaire gebouwen en faciliteiten, alsmede enige na 2000 tot stand gekomen gebouwen en voorzieningen. Een belangrijk deel van het totale terrein - met name in het oosten en noorden - is niet bebouwd, maar overwegend begroeid met naaldhout.

Waardering van het complex

Complex van legeringgebouwen en annexen, alsmede onderkomens voor voorzieningen en in oorsprong ook van de autoverkeersdienst. Van algemeen belang als relatief gaaf onderdeel van een uit de Tweede Wereldoorlog stammend en door de Duitse bezetter opgezet groot militair vliegveld, vanwege: architectuurhistorische, stedenbouwkundige, historisch-geografische, techniekhistorische, krijgs- en cultuurhistorische en complex- en ensemblewaarden, die onder meer kunnen blijken uit de overwegend op locale vormen geïnspireerde traditionalistische bouwtrant, uit de voor de bouwtijd kenmerkende onderdelen en details, uit de in het concept verwerkte, deels reeds in het landschap aanwezige en deels daarop geïnspireerde elementen, uit de relicten van technische innovatie, uit de in een kunstmatig opgezette landelijke structuur met lineaire en brinkdorpkenmerken en met tot in detaillering doorgevoerde camouflage, uit de samenhang van en met het totale militaire vliegveldconcept en de ruimtelijke hoofdlijnen en onderdelen van het kampement, en uit de onderlinge verwantschap van de hierbij toegepaste vormen.

Bron: Rijksmonumentenregister

Voeg uw verhaal toe

Eigenschappen

Functies
Functie	Hoofdcategorie	Subcategorie	Functietype	Is hoofdfunctie
–	Verdedigingswerken en militaire gebouwen	Bijgebouwen	oorspronkelijke functie	Ja

Adressen
Straat	Getal	Achtervoegsel	Postcode	Plaats	Locatie	Situatie	Is hoofdadres
–	–	–	–	Arnhem	Deelen:Groot-Heidekamp	–	Ja

Percelen
Kadastraal perceel	Kadastrale sectie	Kadastraal object	Appartement	Kadastrale gemeente
–	A	1541	–	Arnhem

Bouwperioden
Start	Eind	Notitie	Beschrijving
1940	1941	–	vervaardiging

Types
Hoofdcategorie	Subcategorie	Beschrijving	Notitie
Verdedigingswerken en militaire gebouwen	Bijgebouwen	Tandartsgebouw	–

Bron: Rijksmonumentenregister

Tijdlijn 529582

Voeg een verhaal over dit monument toe aan de tijdlijn

Weet u meer over dit bijzondere monument of heeft u een herinnering over dit monument? Vul de tijdlijn aan. Deel uw verhaal en houd dit monument springlevend.

Voeg een verhaal toe over dit monument