HISTORISCHE BUITENPLAATS VOORWIJK
Omschrijving van het complex
Buitenplaats Voorwijk, bestaande uit: HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2) LINKER BOUWHUIS met VERBINDINGSMUUR (3), RECHTER BOUWHUIS met VERBINDINGSMUUR (4), LINKER TUINMUUR (5), RECHTER TUINMUUR (6), TWEE PIEDESTALS waarop VAAS (7). Ten westen van het dorp De Wijk, in de voormalige buurtschap Schiphorst en ten dele grenzend aan de beschermde buitenplaats Dickninge, ligt de historische buitenplaats Voorwijk. Huis Voorwijk is een voornaam woonhuis dat wordt geflankeerd door twee met het huis verbonden bouwhuizen, waarvan het linker in gebruik was als koetshuis en paardenstalling en het rechter voornamelijk als stalling voor rundvee. Opvallend is de Hollands classicistische opzet van de aanleg: het rechthoekige hoofdgebouw met aan weerszijden een bouwhuis -met het hoofdgebouw verbonden door een kwartcirkelvormige muur- , tussen de drie gebouwen een cirkelvormige oprit en loodrecht op het hoofdgebouw een rechte hoofdas als zichtas of laan, doorsneden door de openbare weg bij wijze van dwarsas. Deze opzet was vooral in het midden en het oosten van het land vanaf de zeventiende eeuw op zowel grote als kleine buitenplaatsen geliefd. Als zodanig is de buitenplaats Voorwijk één der laatste Nederlandse buitenplaatsen waar deze opzet werd toegepast. Vermoedelijk werd tegelijkertijd aan de achter(zuid-)zijde van het bescheiden park het nog gaaf licht geaccidenteerde slingerbos met kleine landschappelijke vijver aangelegd. Het huis is in de periode 1789-1792 gebouwd in een aan het Classicisme verwante bouwstijl. De bouwheer was de advocaat Wijcko Tonckens, die het huis liet bouwen op een stuk land dat bekend stond als de Vier Haverkampen. In een Akte van splitsing uit 1817 staat Voorwijk omschreven als een 'herenbehuizing met schathuizen, hof, singels, allees en verdere aangehorigheden'. In 1853 verkochten de nazaten van Wijcko Tonckens Voorwijk aan Reint Hendrik baron de Vos van Steenwijk, wethouder te De Wijk. Tonckens bewoonde het huis reeds vanaf 1843 als huurder. Voorwijk werd in 1866 het eigendom van Wouter Constant Verwey Mejan. Deze verbouwde het huis en voegde een verdieping in empirestijl toe aan het voorheen slechts één bouwlaag tellende achterhuis. In 1875 kwam de buitenplaats weer in bezit van de familie Tonckens toen deze werd gekocht door Anthony Tonckens. Voorwijk ging opnieuw over naar de familie de Vos van Steenwijk toen het in 1880 werd aangekocht door de Zwolse kantonrechter Carel de Vos van Steenwijk, die het buiten als zomerverblijf gebruikte. Aan het einde van de 19de eeuw werd aan de overzijde van de weg een tramlijn aangelegd, waarvoor de oorspronkelijke hoofdas (vgl Topografische en Militaire kaart uit 1851) moest wijken. Door beplanting aan de oostzijde van de trambaan, die na de Tweede Wereldoorlog werd geamoveerd, verkreeg het doorzicht vanuit het huis een karakteristieke landschappelijke kwaliteit. Dit doorzicht is tot op heden bewaard gebleven. Diens zoon Reint Hendrik erfde het huis in 1903. Deze breidde het huis in dat jaar uit met een serre, die in 1939 werd verwijderd, tegelijk met twee vensters op de begane grond van de westelijke zijgevel en de oorspronkelijke schouw in de salon. In 1975, toen zowel het huis als de bijgebouwen grondig werden gerestaureerd, kwam ter plaatse van de oude schouw een houten schouw met schilderstuk, afkomstig uit een pand aan de Lange Voorhout in Den Haag. Eveneens in 1975 is de westgevel op de parterre weer voorzien van vensters. De in 1903 uitgevoerde wijzigingen in de ruimte-indeling zijn in 1975 grotendeels gehandhaafd. Voorwijk, sinds de jaren '60 van de twintigste eeuw een landgoed als bedoeld in Artikel 1 van de Natuurschoonwet 1928, is nog steeds in bezit van de familie De Vos van Steenwijk en wordt door de familie bewoond. Aan weerszijden van het huis staat een bouwhuis ook uit de periode 1789-1792. Het rechter bouwhuis heeft geen agrarische functie meer. In 1975 vond aanpassing aan de huidige woonfunctie plaats. Het linker bouwhuis, met als oorspronkelijke functie koetshuis, paardenstalling en wellicht koetsierswoning, heeft zijn oorspronkelijke indeling en gedeeltelijk ook zijn detaillering bewaard. De tuin aan achterzijde wordt voor een deel omsloten door haakvormige tuinmuren die deels uit de bouwtijd stammen, deels van later datum zijn. De linker muur, die is verbonden met het rechter bouwhuis, is de oudste. De rechter muur, verbonden met het linker bouwhuis, werd voor het eerste deel aan het einde van de 19de eeuw opgetrokken en omstreeks 1980 haakvormig uitgebreid.
De historische buitenplaats Voorwijk wordt aan de noordzijde begrensd door het tracé van de voormalige trambaan, aan de oostzijde door sportvelden en het Dickningerpad, aan de zuidzijde eveneens door het Dickningerpad en het bos van de beschermde buitenplaats Dickninge. Aan de westzijde vormt een houtwal en het bos van Dickninge de grens. De nieuw gebouwde houten stallen met hooiberg (Oudeweg nr. 2) vallen buiten de bescherming van rijkswege.
Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen nader aangegeven.
Waardering
De HISTORISCHE BUITENPLAATS VOORWIJK is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische waarde, de architectuurhistorische waarde en de ensemblewaarde.
- Voorwijk is van algemeen belang als een goed voorbeeld van een hoofdzakelijk 18de-eeuwse in Hollands-classicistische trant aangelegde buitenplaats, waarvan de gebouwen nog in herkenbare staat en samenhang bewaard zijn;
- is van cultuurhistorisch belang als een bijzondere uitdrukking van een typologische ontwikkeling, namelijk die van de Drentse havezate;
- heeft ensemblewaarde vanwege de historisch-ruimtelijke en functionele relatie tussen de samenstellende onderdelen en vanwege de verbondenheid met de streek;
- heeft architectuurhistorische waarde vanwege de ontwerpkwaliteit van de samenstellende onderdelen, en vanwege de voor de bouwtijd karakteristieke vormgeving en detaillering, in het bijzonder ook door de aanwezigheid van kwartcirkelvormige muren tussen hoofdgebouw en bijgebouwen die het geheel een monumentaal karakter verlenen;
- is van belang vanwege de samenhang tussen het exterieur en delen van het interieur van met name het hoofdgebouw (Huis Voorwijk);
- is van belang vanwege het laat 18de-eeuwse slingerbos aan de zuidzijde van het park;
- is tevens van belang vanwege de herkenbaarheid en de redelijke tot hoge mate van gaafheid van de samenstellende onderdelen.
