Omschrijving van het complex
COMPLEX WELGELEGEN, bestaande uit:
1. WOONGEBOUW uit 1927-1929 naar ontwerp in Interbellumarchitectuur met lichte verwijzing naar een versoberd Expressionisme van architect SF. Hoekstra uit Akkrum
2. TUIN bestaande uit AANLEG met PADENSTRUCTUUR, HOOGTEVERSCHILLEN, ROND BASSIN, BORDERS en GAZONS, alles gevormd en begrensd door STAPELMUURTJES, TRAPJES EN OPSLUITRANDEN van natuur- of baksteen; het geheel uit 1929 naar ontwerp in Architectonische Tuinstijl van tuin- en landschapsarchitect J. Verdenius uit Groningen
3. THEEKOEPEl, 18de-eeuws en afkomstig uit de oude aanleg ter plekke van het huidige complex
4. ZONNEWIJZER, 18de-eeuws en eveneens afkomstig uit de oude aanleg
5. TUINMUUR MET BALUSTRADE uit 1929 en naar ontwerp van SF. Hoekstra
6. BETONMUUR uit omstreeks 1900
Welgelegen, een tehuis met individuele woningen, werd bij legaat gesticht door Suster van der Vegt (¿ 1924), om 'aan ongehuwde dames en weduwen zonder inwonende kinderen uit den fatsoenlijken burgerstand, de Protestantsche Godsdienst belijdende en wonende in de provincie Friesland of in die provincie geboren uit Friesche ouders, wier inkomsten niet toereikend zijn, om in hun onderhoud behoorlijk te voorzien een zorgeloos en rustig leven zooveel doenlijk te verzekeren.' Het complex is aangelegd op een perceel dat eertijds de wandeltuin met vijvers en monumentaal geboomte van een buitenhuis met theekoepel was. Het huis werd in de 18de eeuw gesloopt. De 18de-eeuwse theekoepel en de eveneens 18de-eeuwse zonnewijzer bleven bewaard. De wandeltuin, het laatst eigendom van de familie Van der Vegt, lag achter een hoge gemetselde muur die aansloot op de nog bestaande en thans tot Welgelegen behorende betonmuur welke het vroegere bleekveld bij de kerk afsloot. Deze muur van gewapend grindbeton is de oudst bekende van dit materiaal in de provincie Friesland. Het terrein is aan west- en zuidzijde door een waterloop omgeven. De uitvoerder van het testament gaf in 1927/28 SF. Hoekstra uit Akkrum opdracht voor een ontwerp van woongebouw en tuinmuur. Voor grondwerk en fundamenten tekende S. Schoppen uit Akkrum; voor de bouw van de woningen H. Ahrends, aannemer te Dronrijp. In 1928 werden de vijvers gedempt, werd de oude tuin geruimd en de muur aan de straatzijde afgebroken om plaats te maken voor een nieuwe tuinaanleg met lage tuinmuur. Het complex kwam in 1929 gereed. Op 4 maart van dat jaar betrok de eerste bewoonster haar woning. Het ontwerp voor de tuin is van de hand van tuin- en landschapsarchitect J. Verdenius uit Groningen dateert eveneens uit 1929. Het huidige terrein heeft globaal de vorm van een parallellogram. Vanaf het Heechein is er vrij zicht op de verdiepte tuin ten oosten van het hoofdgebouw. Aan zuid- en oostzijde staan enkele monumentale bomen. Het terrein wordt begrensd door het Heechein (noord), het kerkterrein (oost) en een waterloop (zuid en west).
Waardering van het complex
COMPLEX WELGELEGEN, bestaande uit WOONGEBOUW, TUIN, AANLEG met PADENSTRUCTUUR, ROND BASSIN, STAPELMUURTJES, GEELBAKSTENEN STAPELMUURTJES en OPSLUITRANDEN, TRAPJES, BORDERS en GAZONS, BAKSTENEN TUINMUUR MET BALUSTRADE, THEEKOEPEL, ZONNEWIJZER en BETONMUUR van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:
- vanwege de ouderdom van de verschillende complexonderdelen;
- vanwege de ontstaans- en gebruiksgeschiedenis;
- als late uitdrukking van een historische traditie, namelijk de stichting van liefdadigheidsinstellingen door vermogende personen;
- als bijzondere uitdrukking van een typologische ontwikkeling, namelijk van een woongebouw (tehuis) met individuele woningen;
- vanwege de aanwezigheid van een tuinaanleg die kan worden gezien als karakteristiek voorbeeld van de Architectonische Tuinstijl in de provincie Friesland;
- vanwege de bijzondere relatie tussen woongebouw en tuin;
- vanwege de hoogwaardige esthetische kwaliteit van het ontwerp van zowel woongebouw als tuin met tuinmuur;
- vanwege het belang van beide ontwerpen voor de oeuvre's van SF. Hoekstra en J. Verdenius;
- vanwege de visuele gaafheid van het complex;
- vanwege de hoge tot zeer hoge mate van architectonische gaafheid van ex- en interieur van het woongebouw;
- vanwege de redelijke tot hoge mate van gaafheid en herkenbaarheid van de tuinaanleg;
- vanwege de hoge mate van zeldzaamheid van een tuinaanleg in Architectonische tuinstijl in de provincie Friesland;
- vanwege de aanwezigheid van twee onderdelen (theekoepel en zonnewijzer) afkomstig uit de eerdere 18de-eeuwse aanleg ter plekke;
- vanwege de aanwezigheid van een muur van gewapend grindbeton welke de oudst bekende van dit materiaal in de provincie Friesland is;
- vanwege de aanwezigheid in het dorp Akkrum van twee vergelijkbare instellingen, namelijk Welgelegen en Coopersburg, op korte afstand van elkaar met elk een bijzondere tuinaanleg;
- vanwege de bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van het centrum van het dorp Akkrum.
