Omschrijving van het COMPLEX
Complex historische buitenplaats bestaande uit een HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE PARK EN TUINAANLEG (2) met daarin de volgende onderdelen een dubbele houten brug (3), twee tuinvazen op sokkel (4), een stenen boogbrug (5), twee pompoenvormige sierelementen (6), twee lantaarns (7) en zes schampstenen (8). Voorts zijn er de volgende drie bijgebouwen een ORANJERIE (9), een KOETSHUIS (10) en een DIENSTWONING (11).
Ten zuiden van de Langbroekerwetering ligt de buitenplaats Hardenbroek. Hoewel het adres aangeduid wordt aan de Langbroekerwetering is de situering van het gebouw met zijn oprijlaan gericht op de Graaf van Lijnden van Sandenburgweg. Het gehele grondgebied is van een lang, relatief smal oppervlak dat herinnert aan de oorspronkelijke cope-ontginning uit de 12de eeuw in dit gebied.
Het betreft hier een omstreeks 1300 aangelegde ridderhofstad, gesticht door het geslacht Van Sterkenburg, eigenaars van het naburig gelegen goed met die naam. Na ingrijpende verbouwingen in de 18de eeuw resteert van het oorspronkelijke gebouw nog het fundament, de kelder en enig opgaand muurwerk van het noordoostelijke zaalgebouw. Ook later middeleeuws werk is gespaard.
Nadat Willem Kerkrinck in 1733 het huis verwierf, heeft hij een verbouwing uit laten voeren waarbij grotendeels met gebruikmaking van bestaand materiaal een bescheidener huis met een classicistisch uiterlijk op een rechthoekige plattegrond is ontstaan. Door een deel van het ruïneuze oudere werk te slopen ontstond een klein plein voor het huis. Tevens werd de toegangsbrug tot het huis verlegd van de westzijde naar de huidige zuidzijde. Vermoedelijk is toen ook het voorplein vergroot en opnieuw ingericht en is het koetshuis gebouwd. Een bewaard gebleven ontwerptekening duidt erop dat er tenminste gedacht is over verfraaiing van het park.
In 1748 kwam Hardenbroek in bezit van Johan Adolph van Hardenbroek. Hij liet in twee fasen, resp. 1762 en 1789-1793 het huis opnieuw verbouwen en vergroten waarbij de thans nog bestaande opzet en het uiterlijk tot stand kwam. Het eerder ontstane voorpleintje werd weer volgebouwd. Er ontstond zo een nagenoeg vierkant huis met vier (schijn)hoektorens. Van de beide bouwhuizen op het voorplein dateert de oranjerie in oorsprong vermoedelijk uit de 17de eeuw. Het 18de-eeuwse koetshuis is na een brand in 1792 deels vernieuwd of vergroot tot de huidige opzet.
De parkaanleg heeft tot in de 18de eeuw bestaan uit een eenvoudig geometrische verdeling van het terrein door middel van waterlopen. De grond werd in hoofdzaak benut als weiland en bouwland. In de directe omgeving van het huis bevond zich o.a. een boomgaard. In het vervolg op de 18de-eeuwse verbouwingen van het huis werd ook het park verfraaid. De geometrische perceelsverdeling kon eenvoudig dienen als basis voor de gangbare formele wijze van aanleg. Het park en de tuin vertonen in hun hoofdstructuur nog veel van deze geometrisch, formele aanleg. De gedetailleerde formele aanleg in de directe omgeving van het huis met o.a. parterres en hagen is geheel verdwenen.
In de loop van de 19de eeuw en de vroege 20ste eeuw onderging het park een aantal wijzigingen in landschappelijke stijl. Er werden o.a. boomgroepen aangepland en er ontstond een stelsel van zichtassen met het huis als middelpunt. Opmerkelijk is de aanleg van het zogeheten Engelsche Werk in het noordelijke deel van het park. Anders dan de naam en de opzet van dit kleinschalige "park in een park" doet vermoeden, is het geen vroeg landschappelijk element. Veldonderzoek heeft uitgewezen dat de aanleg ervan niet ouder dan circa 100 jaar is, dus laat 19de-eeuws.
Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. Aan de noordoostzijde wordt het complex begrensd door de Langbroekerdijk, aan de zuidwestzijde door de Graaf van Lijnden van Sandenburgweg. De oostzijde is een nagenoeg rechte lijn tussen de Langbroekerdijk en de Graaf van Lijnden van Sandenburglaan en evenzo aan de westzijde.
De op het complex aanwezige dienstwoning uit 1962 aan het begin van de oprijlaan valt buiten de bescherming. Ook enige tuinornamenten en de inrijpoort (zie hierna) vallen uit overweging van de 50-jaar grens buiten de bescherming.
Waardering
Het COMPLEX historische buitenplaats Hardenbroek is van algemeen belang vanwege:
- de cultuurhistorische waarde vanwege de ouderdom en de nog herkenbare ontginningsgeschiedenis;
- de architectuurhistorische waarde als voorbeeld van een in oorsprong middeleeuws hoofdgebouw dat in de 18de eeuw zijn huidige classicistische uiterlijk heeft verkregen;
- de tuinhistorische waarde als voorbeeld van een geometrisch-formele aanleg met landschappelijke elementen daarin;
- historisch-ruimtelijke waarden vanwege zijn plaats in de reeks van buitenplaatsen langs de Langbroekerwetering.
