HISTORISCHE BUITENPLAATS BOOM EN BOSCH te Breukelen
Omschrijving van het complex: In structuur en deels in detail gaaf bewaarde buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), BOUWHUIS (3), TUINHEK (4), ENTREEHEK met SCHAMPPALEN (5), TUINSIERADEN (6). De historische buitenplaats Boom en Bosch ligt ten zuidoosten van de dorpskern van Breukelen aan de rivier de Vecht. De buitenplaats werd gesticht omstreeks 1675, vermoedelijk door Abraham Boddens. Na de familie Boddens was het goed gedurende drie jaar in bezit van Engel baron de Ruyter, een zoon van Michiel Adriaansz. De Ruyter. In de periode van 1709 tot 1711 kwamen het huis en de bijbehorende gronden geleidelijk aan in bezit van Theodorus Boendermaker. In zijn tijd moeten er zijvleugels van anderhalve bouwlaag aan het blokvormige huis zijn gebouwd en werd er een buitengewoon indrukwekkende formele tuin aangelegd (Gravures D. Stoopendaal in "De zegepraalende Vecht", 1719). In 1766 is er aan het formele karakter van de buitenplaats nog weinig veranderd, wel is er in het veilingbericht van dat jaar sprake van slingerbosjes. De omschrijving luidde als volgt: "...een extra Capitaele Hofstede met ...stallinge, koets- en oranjehuys, thuynmanswooninge, groote laenen, berceaux, starre- en slingerbosjes, extra hoogspringende fonteynen, cascades, etc. Grotwerken en vijvers, compleete menagerie, moesthuynen, perzik- en druyvenkassen, als meede drie morgen bouwland, geleegen tegenover de Plaats." Er werden ook beelden, kassen en sinaasappelbomen ter veiling aangeboden. Onder het echtpaar Calkoen-Van Loon (rond 1800 op Boom en Bosch) kreeg de tuin- en parkaanleg een ander aanzien. Zij boden gedurende hun aanwezigheid op Boom en Bosch verschillende tuinornamenten (vazen, potten, trappen, kolommen met kapitelen, borstbeelden) en kuipplanten (laurier-, sinaasappel- en citroenbomen) via de Utrechtsche Courant te koop aan. Het lijkt erop dat daamee een einde kwam aan de strikt geometrische aanleg in Franse stijl. Vermoedelijk werden in opdracht van dit echtpaar de zijvleugels van het huis ingrijpend vernieuwd/verbouwd en tot de hoogte van het hoofdgebouw opgetrokken. Deze hogere zijvleugels zijn afgebeeld op een prent van Lutgers uit 1836. De verkoopakte van de buitenplaats uit 1846 geeft een goede indruk van de landschappelijke inrichting van park en tuin op dat moment. Er is sprake van "boomgaarden en bosch, met zwaar hoog opgaand geboomte, karper en goudvisch kommen, slingerpaden, slingerlanen en wandelingen, met tuincieraden bestaande uit 13 stuks levensgrote beelden, zoo liggende als op piedestallen en 3 vazen, zomede de overtuin en moestuin aan de Straatweg waarop een fraayen Koepel." Op een afbeelding van Lutgers uit 1871 zijn de zijvleugels van het hoofdgebouw niet meer aanwezig. Op deze tekening is het huis bescheiden van afmeting en wordt het omlijst door hoog geboomte en heestergroepen in landschappelijke stijl. In 1925 werd Boom en Bosch verkocht aan de gemeente Breukelen, die er het gemeentehuis in onder bracht. Het park werd overeenkomstig de afspraak met de voorlaatste eigenaresse opengesteld voor het publiek, een deel van het terrein werd bestraat en ingericht als marktplein. De theekoepel aan de Straatweg is vlak na de koop afgebroken. In de jaren '70 werd in opdracht van de gemeente door ir. J. B. van Asbeck een plan gemaakt voor de restauratie, verbouwing en uitbreiding van het hoofdgebouw en het koetshuis. In de jaren 1979-81 werd het koetshuis gerestaureerd en verbouwd, het hoofdgebouw volgde in de jaren 1983-84. Het restauratieplan behelsde de ingrijpende beslissing de beide vleugels van het hoofdgebouw weer op te bouwen naar het voorbeeld van de prent van Lutgers uit 1836, om zodoende de beschikking te krijgen over meer werkruimte. Tijdens de restauratie is er veel vernieuwd, waaronder de kap, de ramen, de meeste vloeren en veel balklagen. De firma Copijn uit Utrecht heeft in de jaren '80 de ruimte tussen het huis en de Vecht opnieuw in geometrische stijl ingericht. Het landschappelijke park aan de westzijde van het huis is in oppervlakte verkleind, maar gaat in vormgeving terug op het landschapspark zoals dat rond 1800 tot stand moet zijn gekomen.
Voor de bescherming van ondergeschikt belang zijn de parkeerplaatsen rond hoofdgebouw en koetshuis.
Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven.
Waardering De HISTORISCHE BUITENPLAATS BOOM EN BOSCH is van algemeen cultuur-, architectuur-, en tuinhistorisch belang:
- Vanwege de ouderdom;
- Vanwege de ontwikkelingsgeschiedenis;
- Als representatief voorbeeld van een voornaam buitenverblijf aan de Vecht uit het laatste kwart van de 17de eeuw;
- Vanwege de bewaard gebleven historische elementen in het interieur van het hoofdgebouw;
- Vanwege het park in landschapsstijl, dat in oorsprong teruggaat tot de eerste helft van de 19de eeuw;
- Vanwege de visueel-ruimtelijke samenhang van de complexonderdelen;
- Vanwege de markante ligging aan de Vecht.
