Omschrijving van het complex
Het complex HISTORISCHE BUITENPLAATS SCHAEPENBURGH bestaat uit de volgende onderdelen een HOOFDHUIS (1), EEN HISTORISCHE PARK EN TUINAANLEG (2), ORANJERIE (3), KOETSHUIS (4), BRUG MET TOEGANGSHEK (5), TUINHUIS (6), IJSKELDER (7), HOUTEN SCHUUR (8), SLANGENMUUR met MUURKAS (9), TWEE BRUGGEN (10A EN 10B).
Bij de verloting in 1634 werden de percelen 4, 5 en de helft van 3 eigendom van Abel Matthijsz. Burgh. Burgh stichtte hier een hofstede, die algauw vrij aanzienlijk moet zijn geweest in de zin dat er meerdere bijgebouwen en enige aanleg bij was. Na zijn kinderloos overlijden werd het goed verdeeld onder vijf neven en nichten. Eén van hen Gerard Simonszoon Schaep kreeg daarbij 13 morgen en 400 roe, welk land hij vergrootte door in 1647 ook het deel van zijn nicht Christina van Egmond van de Nijenburch te kopen tot een totaal van ruim 27 morgen. Door grondaankopen óók aan de overzijde van het Noordereinde op het grondgebied van Ankeveen werd het landgoed gaandeweg weer vergroot.
Vermoedelijk heeft Schaepenburh te lijden gehad van de Franse inval van 1672. De toenmalige eigenaresse Maria Schaep maakte er pas vanaf 1681 weer regelmatig gebruik van. In deze tijd zijn ook de eerste stappen ondernomen tot verfraaiing van de aanleg. Het huis was nog een tamelijk eenvoudig gebouw.
Door vererving kwam het goed in 1725 in handen van Mr. Jan Bernd Bicker en zijn vrouw Sara Pels. Zij zouden op hun beurt de bezittingen weer belangrijk vergroten en daarbij ook de aanleg aanzienlijk laten vergroten en verfraaien. Zo verwierf Bicker o.a. delen van het nog te ontginnen Naarderveld aan de oostzijde, waarop in 1878, na weer afgesplitst te zijn de buitenplaats Bantam gebouwd werd. In deze tijd kreeg het huis ook zijn naam Schaepenburg. Uit de periode Bicker-Pels dateren o.a. de volgende elementen: de opzet van het voorplein met hoofdhuis geflankeerd door koetshuis en oranjerie, de plaats van het inrijhek en een cirkelvormig gazon, de slangenmuur (circa 1735) en de zogeheten Brede Laan (circa 1750).
Na de dood van mevrouw Bicker-Pels werd het goed eerst vererfd en vervolgens wisselde het tweemaal van eigenaar tot het op 7 september 1818 in twee percelen werd geveild. Jhr. Willem van Loon verkreeg daarbij Schaepenburg. Van Loon was gehuwd met Anna Louise Agatha van Winter. Het echtpaar liet het huis verbouwen en samen met de bijgebouwen verfraaien in de huidige staat. Ook de tuin werd aangepakt. Een eerdere aanzet uit 1770 tot verlandschappelijking van de formele tuin werd vervolmaakt door J.D. Zocher jr. Hij spaarde daarbij formele elementen zoals de Brede Laan en de slingermuur. Voorts kwamen er slingerpaden. Boomgroepen en bosschages wisselden af met open ruimtes. De slingerende waterloop werd vergraven tot een slingervijver en de geometrische vijver werd een landschappelijke Lindenkom. De ijskelder was kort hiervoor al gebouwd tussen 1802 en 1813. Het neoklassieke tuinhuis, toen in gebruik als biljartkoepel, werd, mogelijk naar ontwerp van Zocher, gebouwd. In deze periode en ook in de eerste decennia van de 20ste eeuw verschenen er tevens diverse bloemborders. Deze zijn echter alle weer teloor gegaan.
Mevrouw Van Loon-van Winter overleefde haar echtgenoot 30 jaar en stierf in 1877. Het goed werd vererfd en ten dele opgesplitst. Aan een periode van particuliere bewoning kwam na de tweede wereldoorlog een einde en het huidige Schaepenburg kwam in bezit van het Van Reekum-concern. De Breede Laan, waarvan de beuken in de oorlog waren geveld, werd toen versmald en beplant met eiken.
In 1971 is de buitenplaats aangekocht door Natuurmonumenten. Deze Vereniging restaureerde in 1975 het huis en vestigde er haar hoofdkantoor. In 1989 is een herstelplan van de hand van Sylvia Karres voor de omgeving van het huis uitgevoerd.
Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven.
Waardering van het complex
Het complex HISTORISCHE BUITENPLAATS SCHAEPENBURGH is van belang:
- wegens zijn plaats in de reeks van 's-Gravenlandse buitenplaatsen en daarin de goed herkenbare perceelsstructuur en het nog open zicht aan de westzijde;
- wegens de monumentale, beeldbepalende aanleg van het voorterrein met hoofdhuis en flankerende bijgebouwen;
- wegens het fraaie landschapspark van de hand van J.D. Zocher jr met daarin behouden 18de-eeuwse formele elementen.
