Omschrijving van het Complex.
De historische buitenplaats Berkenrode bestaat uit de volgende onderdelen: een HOOFDHUIS (1), oorspronkelijk Westerduin geheten, sinds 1797 in gebruik als hoofdhuis van Berkenrode, een HISTORISCHE PARK EN TUINAANLEG (2) met daarin de volgende onderdelen: een TOEGANGSHEK (3), een BOOGBRUG (4), een ensemble van een MOESTUIN, TUINMUUR EN KAS (5), een BEELDENGROEP van 3 beelden (6), een PAARDENGRAF (7). Voorts de volgende bijgebouwen: een voormalig KOETSHUIS (8), een voormalig BADHUISJE (9), een KOEPEL (10), een TUINDERSWONING (11), een ensemble van twee dubbele dienstwoningen verbonden door een poortje langs de Herenweg (12) en een enkele dienstwoning aan de Herenweg (13).
Berkenrode is een oud bezit, waarvan de oudste bronnen in 1284 melding maken. Wat er aanvankelijk met de "camp" Berkenrode gebeurd is, is niet bekend. Pas in 1451 werd er melding gemaakt van het huis. Dit huis is bekend van afbeeldingen en vertoont een kasteelachtig uiterlijk. Het bevond zich op de plek waar nu de grote vijver ligt en werd met een slotgracht omgeven. Op deze plaats zou tot 1797, in verschillende gedaantes het huis Berkenrode gestaan hebben. Tijdens opgravingen zijn er restanten van teruggevonden. Aanvankelijk waren er aan het bezit geen rechten verbonden. Pas in 1465 werd Gerrit van Berkenrode Jansz beleend met de rechten en titel van ambachtsheer van Berkenrode. Het geslacht Van Berkenrode zou tot 1691 eigenaar blijven. Bij het beleg van Haarlem in 1573 ging het huis goeddeels in vlammen op. Nadien werd het door Dirk van Haerlem van Berkenrode deels hersteld en weer bewoond. Na zijn overlijden in 1642 werd zijn zuster Goedele tot erfgenaam benoemd. Nadat ook haar zoon Hendrick van Alckemade gestorven was, werd het goed verkocht. De nieuwe eigenaar werd op 17 februari 1691 Benjamin Poulle. Hij liet het huis geheel restaureren en verfraaien en ook de tuin opnieuw aanleggen. Een prent in vogelvlucht laat deze grootscheepse aanleg zien, waarvan het echter de vraag is of deze in zijn geheel tot stand gekomen is. Echter, nog geen 100 jaar later in de nacht van 4 op 5 mei 1737 brandde dit huis uit. De ambachtsheer van dat moment, Mattheus Lestevenon liet het huis weer opbouwen, gebruikmakend van tenminste de oude fundamenten. Het was Lestevenon die in 1762 het huis en de gronden Westerduin bij de gronden van Berkenrode voegde. Eerder, in 1743, had hij het grondgebied al vergroot met de gronden van de aanpalende buitenplaats Duin en Vaart. Tot de bezittingen hoorden ook nog een stuk grond aan de oostzijde van de Herenweg, waarop bij wijze van overtuin de nodige aanleg had plaats gevonden. Hier bevindt zich thans het bejaardenhuis Overbos. Op 29 oktober 1797 verkochten Mattheus' kinderen het goed aan Jan Pieter Wickevoort Crommelin. Terstond na de aankoop liet hij het huis afbreken en vestigde zich op het aanpalende Westerduin, dat als hoofdhuis van Berkenrode ging fungeren. Kort hierna moet ook de parkaanleg in landschappelijke stijl zijn ontstaan, die nauwkeurig bekend is van een kaart uit 1847, maar waarvan geen ontwerper bekend is. Het goed bleef in de familie Wickevoort Crommelin tot 1939. Na een kinderloos overlijden van de laatste Wickevoort ging het over op de familie Van Eeghen, die thans nog steeds het beheer voert. Het hoofdhuis, waar gedurende de jaren 1933 - 1945 de familie Bomans woonde, is echter verkocht en in gebruik als kantoor.
Het complex is gelegen aan de westzijde van de Herenweg, tussen deze weg en de Leidse Vaart. De Leidse Vaart vormt langs de westzijde de grens. Langs de noordzijde vormt de watergang vanaf de Leidse Vaart de grens, waarbij de noordoosthoek gevormd wordt door de Herenweg en de Willem Klooslaan. Langs de zijde van de Herenweg is de grens t.g.v. nieuwbouw langs deze weg niet meer eenduidig. Langs deze oostzijde vormt de Herenweg vanaf de hoek met de Willem Klooslaan de grens tot en met nr. 117 om vervolgens in een schuine lijn langs de kadastrale scheidslijnen naar de oostelijke watergang van de moestuin en vervolgens langs de oostrand van het weiland tot aan de watergang aan de zuidzijde. Deze watergang vormt vanaf dit punt tot aan de Leidse Vaart de zuidgrens.
Op de bij de beschrijving behorende kaart is deze grens aangegeven alsmede de cijferaanduiding van de onderdelen.
Waardering
Het COMPLEX historische buitenplaats Berkenrode is van algemeen belang vanwege:
- het historische belang, m.n. de ouderdom (middeleeuws);
- het lokaal historische belang als voormalige ambachtsheerlijkheid;
- het archeologische belang vanwege de aanwezige resten van het middeleeuwse kasteel;
- vanwege het tuinhistorisch belang vanwege de vroeg landschappelijke parkaanleg met behoud van enkele 18de-eeuwse onderdelen;
- vanwege het beeldbepalende belang van het zicht aan de Herenweg.
