HISTORISCHE BUITENPLAATS SCHELLERBERG
Omschrijving Complex
HISTORISCHE BUITENPLAATS SCHELLERBERG (Schellerbergweg 18 en 18A, Zwolle). De grond waar later de HISTORISCHE BUITENPLAATS SCHELLERBERG aangelegd zou worden, kwam als tiend in 1413 in handen van juffer Nese van Zuthem, gehuwd met Hako van den Rutenberg. Van de opbrengsten van het Schellertiend, zoals het toen heette, moest een tiende afgedragen worden aan de proosdij van St. Lebuinus in Deventer. Op één van de tienbare percelen was een erf gelegen. Na twee eeuwen in de familie te zijn geweest, verkocht Elisabeth van den Rutenberg het Schellertiend in 1616 aan haar nicht Mechteld Ripperda, die ditzelfde jaar in het huwelijk trad met Herman Roelinck. Diens achterkleindochter trouwde in 1713 met Egbert Greven. Na een korte onderbreking waarin de burgemeester H.W. Ravesteijn na 1785 als voogd van de Grevenkinderen de honneurs waarnam, is het bezit sinds dien in handen van de familie Greven geweest. In 1802 werd de boerderij Van der Pol afgescheiden van het goed. De bebouwing op Schellerberg bestond eerst uit een spijker, bekend als het 'Grevenspijker', een voorraadschuur waaraan een herenkamer voor de eigenaren (patriciërs) gekoppeld was. Vervolgens werd het spijker uitgebreid en deed het dienst als zomerhuis. In 1876 werd het door Ernestus Greven, directeur van het postkantoor te Zwolle, uitgebreid tot buitenhuis en kreeg het uiteindelijk de vorm die het nu nog heeft. Schellerberg ligt aan de zuidoostkant van Zwolle. Het is aangelegd op een stuifduin, evenals de aangrenzende voormalige buitenplaats Schelleroord. Een rechte laan, de Schellerallee, verbond Schellerberg en Schelleroord met een noordelijk stuifduin. De meander van de IJssel die zuidwestelijk van het stuifduin lag, is in de loop der tijd afgesneden. De Schellerwade en waterpartij De Fles van Schellerberg zijn restanten van deze meander. De bedding van de meander is nog zichtbaar in het landschap. De Schellerallee liep dood bij de twee buitenplaatsen. Buitenplaats Schellerberg wordt nu aan de noordkant begrensd door woonwijken van de stad Zwolle, aan de zuidkant ligt het nog altijd vrij. Op de eerste systematische militaire kaarten uit de periode rond 1780 van Van Hoof, Wollant en Hottinger is duidelijk sprake van een Franse classicistische aanleg op Schellerberg. Rechte lanen, die als zichtassen naar de Peperbus en stadspoorten werkten, bepaalden in grote mate het aanzien van de buitenplaats. Andere elementen van het park waren een laan als zichtas richting de Veluwe en rechte lanen naar de vijver De Fles. Onder het lanenstelsel is het stuifduin waaraan de buitenplaats haar naam dankt duidelijk zichtbaar. De transformatie van een classicistische aanleg naar een landschappelijke wordt duidelijk op de Topografische- en militaire kaart uit 1851. De tuin in late landschapsstijl die omstreeks die tijd op basis van het bestaande formele lanenstelsel werd aangelegd, is grotendeels bewaard gebleven en bepaalt heden ten dage het aanzien van de buitenplaats. De Schellerallee (nu Schellerallee en Schellerbergweg) vormt de entree tot de buitenplaats en begrenst het tegelijkertijd aan de oostkant. De zuidgrens van de Schellerberg bestaat uit de Bosweg en het pad dat in het verlengde daarvan tot aan de Parallelweg loopt. De westgrens wordt gevormd door de zandwetering en Parallelweg langs de spoorweg en ook aan de noordkant wordt de Schellerberg begrensd door de Zandwetering. De tuinaanleg van de buitenplaats heeft altijd binnen deze begrenzing plaatsgehad. De bezittingen behorend tot het landgoed strekten eerder uit tot aan de IJssel en ook nu behoort er meer grond tot het landgoed dan binnen de hier gestelde grenzen van de buitenplaats. Tussen de lanen, die als coulissen fungeren, zijn open weiden aangelegd, afgewisseld door bospercelen met daarin waterpartijen en oorspronkelijk ook slingerpaden in landschapsstijl. Noordoostelijk van het huis staan het koetshuis, het dierenverblijf en een dubbele dienstwoning. Tussen enkele bospercelen westelijk van het huis staat een boerderij op een open gedeelte aan de rand van een bos, waar oorspronkelijk twee boomgaarden gesitueerd waren. Achter het huis staan vijf tuinbeelden, een sokkel met zonnewijzer en enkele tuinvazen. De moestuin, boomgaarden en later toegevoegde tennisbaan die ingepast waren in de tuin, zijn inmiddels verdwenen. Door middel van nieuwe inplant is weer een aanzet gedaan voor het herstellen van de boomgaarden.
Buiten de bescherming van rijkswege vallen alle niet genoemde gebouwen, schuren en opstallen, evenals het houten toegangshek dat omstreeks 1996 is vernieuwd naar oud model. De kleine bospercelen (7, 8, 10, 1560, 1561 en 1562) ten noord-oosten van de Bosweg zijn voor de bescherming van ondergeschikt belang.
De historische buitenplaats Schellerberg is uit de volgende samenstellende onderdelen opgebouwd:
1. Buitenhuis (Huis Schellerberg);
2. Historische tuin- en parkaanleg;
3. Boerderij;
4. Dierenverblijf;
5. Tuinbeelden op sokkels, zonnewijzer op sokkel en tuinvazen;
6. Koetshuis;
7. Dubbele dienstwoning.
De historische buitenplaats Schellerberg is in cultuurhistorisch opzicht van algemeen belang vanwege: - het buitenhuis dat een representatief voorbeeld is voor de ontwikkeling van een eenvoudige spijker naar een representatief buitenhuis; - de historische tuin- en parkaanleg als zijnde een gaaf voorbeeld van een 19de-eeuwse tuin in late landschapsstijl, ingebed binnen een ouder, formeel lanenstelsel; - de toepassing van verschillende bouwstijlen binnen de buitenplaats: de eclectische bouwstijl met elementen in de neo-Franse renaissance voor het huis en Chalet-stijl voor het dierenverblijf; - de gaafheid van de bouwkundige onderdelen als onderdelen van zowel de formele als landschappelijke aanleg; - de kwaliteit en ornamentele waarde van de bijgebouwen en tuinsieraden; - de ensemble- en functionele waarde van de verschillende complexonderdelen.
