Inleiding
Complex psychiatrisch ziekenhuis Duin en Bosch te Castricum, bestaande uit 36 onderdelen: een HOOFDGEBOUW, drie ZIEKENPAVILJOENS (mannenpaviljoen II en de vrouwenpaviljoens III en IV), een KETELHUIS met wasserij en electriciteitscentrale, een WATERTOREN, een TRAMREMISE, een timmermans- en schildersWERKPLAATS, een KERK, een BEGRAAFPLAATS, een MORTUARIUM met laboratorium, een BADHUIS, een BOERDERIJ, een MAGAZIJN en werkplaats van de tuindienst, een KOETSHUIS met paardenstal en koetsierswoning, een PARKAANLEG, een VERPLEEGSTERSHUIS, een groep van tien DIENSTWONINGEN voor verpleegsters, drie OPZICHTERSWONINGEN, een PARKWACHTERSWONING, een DIENSTWONING voor de tuinbaas, een DIRECTEURSWONING, een adjunct-DIRECTEURSWONING, vier DOKTERSWONINGEN, een DIENSTWONING (hoofdverplegerswoning), een dubbele DIENSTWONING, een SPUITHUIS en vier rijen personeelswoningen: een rij van vier en een van zes dubbele WOONHUIZEN, en twee rijen dubbele houten WOONHUIZEN. Het complex werd gebouwd vanaf 1904 in opdracht van Provinciale Staten van Noord-Holland die voor dit doel in Castricum een circa 82 hectare groot duinterrein hadden aangekocht van H.K.H. de Vorstin zu Wied. Dit tweede provinciaal psychiatrisch ziekenhuis moest de verwachte toename van het aantal "armlastige krankzinnigen" in de provincie Noord-Holland opvangen. Gekozen werd voor een hoofdopzet met twee rijen van drie grote paviljoens ter weerszijden van een hoofd- en economiegebouw. In de zes paviljoens konden in totaal maximaal 732 patiënten geplaatst worden. Afgezien van de later toegevoegde panden zijn de gebouwen ontworpen door de Amsterdamse architect F.W.M. Poggenbeek in een door Rationalisme en Chalet-stijl beïnvloede bouwtrant. De bouw vond plaats onder hoofdtoezicht van J. Scholtens, hoofdingenieur van de Provinciale Waterstaat. De bouwkundige A. van Vliet was als hoofdopzichter belast met het dagelijkse toezicht. In februari 1904 werd begonnen met de aanleg van een tramlijn vanaf station Castricum. Ook werden in dat jaar aanbesteed de opzichterswoningen Duinenboschweg 1 en Van Oldenbarneveldtweg 30, de timmermans- en schilderswerkplaats, het mortuarium/laboratorium, en de dubbele dienstwoning Jacobilaan 13-15. In 1905 volgde de aanbesteding van het hoofdgebouw en de zes ziekenpaviljoens, in 1907 de vier dienstwoningen aan de Van Oldenbarneveldtweg (nrs. 32, 34, 36 en 40 ) en het economiegebouw, en in 1908 het kerkgebouw en de parkwachterswoning (Duinenboschweg 2). De overige gebouwen kwamen in de loop van het eerste kwart van de 20ste eeuw tot stand. In mei 1909 werd ziekenhuis in gebruik genomen.
N.B. De voormalige personeelswoningen aan de Dr. Jacobilaan zijn te zeer gewijzigd om voor bescherming in aanmerking te komen, met uitzondering van nr. 13-15.
Omschrijving
Het complex psychiatrisch ziekenhuis Duin en Bosch omvat de in de inleiding genoemde complexonderdelen die verspreid gesitueerd zijn op een circa 82 hectare groot en ongeveer rechthoekig terrein gelegen in de binnenduinrand ten westen van Bakkum en Castricum en ten zuiden van de Zeeweg. Vanaf het station Castricum leidt een weg in noordwestelijke richting naar het ziekenhuisterrein. "Ongeveer een kilometer van het station bereikt de weg de zuidelijke grens van het gestichtsterrein. Om den toegang gemakkelijker te maken zijn hier bij den aanleg een paar duinkoppen weggegraven, zoo dat thans slechts een geringe stijging merkbaar is. Op het gestichtsterrein loopt de weg tusschen de woningen van den bouwkundig opzichter en parkwachter door. Daarna ziet men ter rechterzijde op eenigen afstand van den weg het gebouwtje waarin zich de timmermans- en schilderswerkplaats bevinden. Een eindweegs verder ligt het kerkje ter linkerzijde (...) Even verder buigt de weg naar links en komt zoo voor het administratiegebouw, dat, door een sierlijk torentje gekroond, den naam "Duin en Bosch" in den gevel voert. De paviljoens voor de patiënten bestemd, liggen ter weerszijden van dit administratiegebouw ..." (Verslag betreffende het gesticht "Duin en Bosch" over het jaar 1909, p. 8). Van de drie mannenpaviljoens rechts van het hoofdgebouw resteert het middelste, van de drie vrouwenpaviljoens links het achterste. Ten zuiden van laatstgenoemde bevindt zich het vierde vrouwenpaviljoen uit 1934-'35. Achter het hoofdgebouw ligt het economiegebouw bestaande uit een ketelhuis, een wasserij en een (voormalige) electriciteitscentrale. De watertoren staat direct ten noorden van het economiegebouw. Links (W) naast het hoofdgebouw bevindt zich het vroegere zusterhuis. De tien voormalige verpleegsterswoningen liggen in drie blokken rond een plein aan de oostzijde van de toegangsweg, even voorbij de genoemde parkwachterswoning. Het voormalige badhuis is eveneens aan de oostzijde van de toegangsweg gelegen, schuin tegenover de kerk. Ten noordoosten van het mannenpaviljoen II bevinden zich de voormalige boerderij, het vroegere magazijn van de tuindienst, en het voormalige koetshuis met paardenstal en koetsierswoning. De begraafplaats met voormalig mortuarium/laboratorium ligt in een door een paar hoge duinen omgeven duinvallei in het zuidwestelijke deel van het terrein. In de noordoosthoek van het terrein bevinden zich naast elkaar aan de zuidzijde van de Zeeweg de vroegere tuinbaas- en opzichterswoning. De directeurswoning, de adjunct-directeurswoning, de vier dokterswoningen en de derde opzichterswoning zijn gelegen langs de oostrand van het terrein, aan de Van Oldenbarneveldtweg. De overige, eveneens voormalige personeelswoningen bevinden zich zuidelijker in een wijkje ten westen van de Van Oldenbarneveldtweg (Van Duurenlaan, Dr. Ramaerlaan en Prof. Winklerlaan) en verder zuidelijk aan de Dr. Jacobilaan. Het spuithuis staat aan de oostzijde van de Dr. Ramaerlaan, tegenover Van Duurenlaan 1.
Vrijwel alle gebouwen van het complex zijn opgetrokken in rode baksteen en één of twee bouwlagen hoog onder een met rode pannen gedekt dak. Bij een groot aantal gebouwen is het bovenste gedeelte van de buitengevels gepleisterd en/of uitgevoerd in vakwerk. Naast baksteen is hardsteen toegepast voor constructieve onderdelen als lateien, aanzet- en dekstenen.
Waardering
Het complex provinciaal ziekenhuis Duin en Bosch te Castricum, bestaande uit de in de inleiding genoemde complexonderdelen, is van algemeen belang wegens cultuurhistorische, architectuurhistorische, stedenbouwkundige en typologische waarde als merendeels gaaf bewaard gebleven provinciaal psychiatrisch ziekenhuis uit het eerste kwart van de 20ste eeuw, opgezet als zelfvoorzienend complex gelegen in de binnenduinrand en gebouwd voor het merendeel in een karakteristieke, door Rationalisme en Chalet-stijl beïnvloede bouwtrant.
