Omschrijving van het complex:
Complex historische buitenplaats Hilverbeek bestaat uit de volgende onderdelen: een HOOFDHUIS (1), een HISTORISCHE PARK EN TUINAANLEG (2), waarin de volgende onderdelen: een ENSEMBLE MOESTUINBEBOUWING met TUINMANSWONING 1808 en SLANGENMUUR ca. 1730 (3), een BRUG met TOEGANGSHEK (4), een NEOGOTISCHE BRUG (5). Voorts de volgende bijgebouwen: een KOETSHUIS ANNEX ORANJERIE (6), een IJSKELDER (7), een ENSEMBLE BOERENERFBEBOUWING uit BOERDERIJ "Stofbergen" geheten, met een STAL, twee KAPBERGEN en een BERGPLAATS (8), een 18de-eeuws BOERDERIJTJE (9).
De oorspronkelijke kavels waarop de aanleg is gelegen zijn de nummers 14, 15 en de helft van 13 van de toen in aanleg zijnde 's-Gravelandsepolder, die in 1634 toegewezen werden aan Anthony Oetgens van Waveren. Spoedig werd er een vrij aanzienlijk huis gebouwd dat reeds sinds 1668 de naam "Hilferbeecq" droeg en gedurende de eerste negentig jaar in het bezit van de familie Oetgens bleef. Van oudsher behoort ook de boerderij Stof- of ook wel Stopbergen tot het bezit. Deze is in 1636 gesticht. In de noordwesthoek van het bezit werd een stuk grond afgesplitst, waarop in 1658 de NH kerk van 's-Graveland werd gebouwd. In 1724 werd Mr. Hendrick Bicker eigenaar van Hilverbeek. Hij liet het huidige huis bouwen vermoedelijk in de periode 1725 - 1730. Tegelijkertijd werd er een rijke formele aanleg om het huis gerealiseerd met onder meer moestuinen, een waterkom en twee sterrenbossen en tuinsieraden in de vorm van borstbeelden. In 1758 kwam Hilverbeek in handen van Conraad Jacob de Leeuw, naar wie de Leeuwenlaan is vernoemd. Hij was getrouwd met Jacoba Arendina Meulenaar. Hun alliantiewapens zijn terug te vinden op de noordgevel van het huis. Vanaf de tweede helft van de 18de eeuw is er begonnen met invullingen in landschappelijke stijl binnen de formele structuur. In 1758 werden de borstbeelden verkocht. Enkele kwamen er op Bijdorp in Loenen terecht. Na De Leeuw waren er verscheidenen andere eigenaars. In 1808 werd het goed geveild, waarna de bouwhuizen op het voorplein werden gesloopt. Hiervoor in de plaats kwam het huidige koetshuis annex oranjerie en de tuinmanswoning bij de moestuin. De aanleg van het voorplein werd gewijzigd in een weiland met solitairen. Deze aanleg werd later weer op verschillende andere manieren ingevuld. In 1820 werd het bezit uitgebreid met de gronden aan de oostzijde die Zanderij zouden gaan heten. In 1826 konden de heer en mevrouw Hendrik Six van Winter zich de nieuwe eigenaar van Hilverbeek noemen. Zij lieten in de jaren 1826 -1828 een groot deel van het park ten noorden van het huis opnieuw aanleggen. Er werden heuvels en een waterpartij met eiland gerealiseerd. De ijskelder dateert waarschijnlijk nog uit deze periode, maar andere romantische bouwwerken zoals een moshut en een theehuis zijn inmiddels weer verdwenen. De oranjerie werd omstreeks 1831 tegen het koetshuis gebouwd. De aanplant werd verrijkt met exotische gewassen w.o. de eerste camelia in Nederland. Rond 1830 begon Six met het afzanden van de heide ten oosten van Stofbergen, waardoor dit de naam Zanderij kreeg. Daarbij werd rekening gehouden met een transformatie tot aanleg van vermaak. Er onstond een grote waterpartij met een eilandje. Rustieke bouwsels in Zwitserse stijl zijn inmiddels verdwenen. In 1854 werd het bezit onder twee zoons Six Pieter Hendrik en Jan Pieter verdeeld. Rond 1860 liet Pieter Hendrik het huis verbouwen, waarbij de ingang van de zuidgevel naar de oostgevel werd verlegd. De hal werd verkleind. In 1919 maakte L.A. Springer een aantal ontwerpen voor een nieuwe aanleg, die echter vermoedelijk niet zijn uitgevoerd. Rond 1920 zijn door architect J.W. Hanrath nog enkele wijzigingen aangebracht waaronder een bakstenen balustrade bij de vijver en bebouwing in de moestuin. Van een eventuele aanleg door D.F. Tersteeg rond 1925 of van zijn assistent W.J. Wervelman in de jaren 1925 - 1930 zijn geen sporen gevonden. In 1933 kwam het goed in bezit van de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten. In 1934 - 1935 werd ten noorden, oosten en zuiden van de moestuin nog veel nieuwe aanplant gerealiseerd van hoofdzakelijk sierheesters. In de late jaren 1930 werd door Mien Ruys geadviseerd over een aanleg van een bloementuin ten zuiden van het huis, maar deze is nu weer verdwenen. In 1944 werd het huis t.g.v. een bominslag beschadigd. Bij restauratie in 1947 werd een houten opbouw boven de zaal van 1860 niet weer teruggebracht. Het padenpatroon ten zuiden van het huis werd vervangen door een gazon. Verder zijn er in de aanleg geen ingrijpende wijzigingen meer geweest. In 1976 werd het huis naar een plan van architect E.H. Weber in twee afzonderlijke delen gesplitst. Het huis wordt door de Vereniging Natuurmonumenten verhuurd voor particuliere bewoning.
De buitenplaats Hilverbeek is gelegen in de hoek van de Leeuwenlaan en het Noordereinde. Langs de zijde van het Noordereinde ligt de grens voor een klein deel langs het Noordereinde, maar voor het grootste deel achter de huizen en de kerk aldaar. Langs de zuidzijde vormt de Leeuwenlaan de grens en langs de noordzijde de perceelscheidende sloot met het naastgelegen v.m. Wolfsbergen (tegenwoordig Spanderswoud). Aan de oostzijde vormt de Oude Meentweg de grens, die echter achter de grond van de moderne villa's omgaat. Het huis heeft zijn oriëntatie op de Leeuwenlaan, waardoor de beleving van de aanleg in een brede richting wordt ervaren in tegenstelling tot de andere buitenplaatsen in 's-Graveland, waar deze in de lengte is. Op de bij de beschrijving behorende kaart is de omgrenzing en zijn de nummers van de onderdelen aangegeven.
Waardering
Het COMPLEX historische buitenplaats Hilverbeek is van algemeen belang vanwege:
- de compleetheid van het complex met behalve het hoofdhuis en de aanleg, tevens onderdelen als moestuin, koetshuis/oranjerie, ijskelder en boerderij;
- het architectuurhistorisch belang van het hoofdhuis en de boerderij Stofbergen;
- vanwege het tuinhistorisch belang van een in oorsprong 18de-eeuwse formele tuin, waarvan onderdelen nog herkenbaar zijn binnen de later landschappelijke aanleg;
- de beeldbepalende ligging van het hoofdhuis en het 18de-eeuwse boerderijtje;
- vanwege zijn plaats in de reeks van 's-Gravelandse buitenplaatsen.
