Inleiding
ROOMS KATHOLIEK KERKCOMPLEX gewijd aan de H. Cornelius en gelegen aan de Dorpssingel. Het complex wordt gevormd door:
1. R.K. KERK inclusief ORGEL en met omringend HEKWERK
2. LIJKENHUISJE op het kerkhof
3. PASTORIE
4. KOETSHUIS in de tuin van de pastorie
5. HEILIG HARTBEELD in de tuin van de pastorie
6. TUINMUUR met HEKWERK in de tuin van de pastorie
De in 1900-1901 in neo-gotische stijl gebouwde R.K. KERK die omgeven is door een kerkhof is ontworpen door de in neogotische kringen bekende architect C. FRANSSEN. Hij ontwierp meer dan veertig kerken in met name Limburg, Noord-Brabant maar ook rond Nijmegen in het gebied tussen Maas en Waal (Beuningen, Weurt, Bergharen, Beers, Nederasselt, Beneden-Leeuwen, Niftrik (verwoest), Appeltern, Horssen en Cuyk). In de gemeente Beuningen bouwde hij de R.K. kerken te Beuningen en Weurt en verder het klooster te Weurt. Voor de nieuwbouw van de dorpskerk van Beuningen maakte hij in feite gebruik van een door hem ontwikkeld standaardtype dorpskerk, met één westtoren met naaldspits, een driebeukig basilikaal en tevens transeptloos schip en een éénbeukig koor, geflankeerd door nevenkoren. In Beuningen leverde Franssen het ontwerp voor een doelmatige kerk in neogotische stijl, waarbij uit budgetoverwegingen de middeleeuwse toren in de nieuw te bouwen toren werd opgenomen. Aannemer was G. MESTRUM uit Venlo. Al in 1901 kon de kerk worden ingewijd. De sacristie tegen de noordwand van het koor was in aanvang kleiner. De polygonale traptoren stond in de eerste opzet dan ook nog op de gevelhoek van dit bijgebouwtje. Dit gedeelte is enige jaren later naar het oosten toe uitgebreid, waarbij de vormgeving van het oudere deel werd overgenomen en de traptoren een onderdeel werd van de verlengde noordgevel. Ook de aanbouwen tegen de zuidkant van het koor zijn van later datum. De kerk kreeg in 1901 reeds haar huidige altaren, uitgevoerd door de talentvolle en bekende neogotische beeldhouwer H. VAN DER GELD uit 's-Hertogenbosch. De beschildering van het interieur kwam tot stand in 1907/08, uitgevoerd door kerkschilder E. PEREY uit Venlo. Tot omstreeks 1920 werden aan de inventaris nog diverse onderdelen toegevoegd. De toren ging in 1949 van de burgerlijke gemeente over in handen van het kerkbestuur. De middeleeuwse toren, welke nog verscholen zit in de neogotische ommanteling is gelukkig ook uitwendig door een foto uit 1900 en door opmetingen van A. Mulder bekend. Het was uitwendig een zeer sober uitgevoerde toren, met een grotendeels met tufsteen beklede onderbouw (met bakstenen kern) en een bakstenen bovenbouw. Een waterlijst verdeelde de toren in twee geledingen, een lage ondergeleding en zeer gerekte bovengeleding. Bovenin deze bovengeleding bevond zich aan vier zijden een galmgatopening, bestaande uit een spitsboognis, waarin twee rondboogopeningen met een deelzuiltje waren opgenomen. De gotische toren van Beuningen heeft in oorsprong geen westingang gehad, wat vooral bij Romaanse dorpstorens veelvuldig voorkwam (zoals bijvoorbeeld Wijchen). In het interieur van de toren bevinden zich kaarsnissen en restanten van de oude galmgaten. De toren heeft in de noordmuur een in de dikte van de muur opgenomen trap gehad die naar de verdiepingsvloer leidde van de bovengeleding. Onder werd deze trap dichtgemetseld. Thans is de torenhal gepleisterd, waardoor de sporen hiervan niet meer zichtbaar zijn.
De kerk bezit een belangrijke collectie liturgisch vaatwerk en mobilia.
De kerk is zeer karakteristiek gelegen op een kerkhof dat de kerk aan drie zijden omsluit, met daarop een LIJKENHUIASJE. Het kerkhof wordt aan meedere zijden afgesloten door een eenvoudig smeedijzeren HEKWERK.
De PASTORIE ligt ten westen van de Dorpssingel en is in 1839 gebouwd, en in 1885 naar achteren (naar het westen) uitgebreid. In eerste aanleg stemde het plan voor de pastorie overeen met dat van de pastorie in Ewijk. Bij de verbouwing van 1885, uitgevoerd onder leiding van architect APPEL uit 's-Hertogenbosch is de zogenaamde deel' afgebroken en vervangen door een tuinkamer en keuken. De uitbreiding was hoger dan het uit 1839 daterende bouwblok. Zodoende moest ook de oudere voorbouw met ca. 75 cm. worden verhoogd en van een nieuwe kap worden voorzien. De omvang van de uitbreiding is af te lezen aan de verticale bouwnaden in beide zijgevels. De pastorietuin wordt aan de straatzijde afgesloten door een TUINMUUR en een ijzeren TUINHEK.
In de tuin staat een KOETSHUIS en in de noordoostelijke hoek van de tuin een HEILIG HARTBEELD. Het beeld staat aan de zijde van de Van Heemstraweg, bij het begin van de hier haaks op aansluitende Dorpssingel, waardoor het monument ook in het nog vrij gaaf bewaarde historische dorpsbeeld ter plaatse een belangrijke rol speelt. Het beeld dateert volgens het opschrift uit 1920, maar is waarschijnlijk van oudere datum en is dan mogelijk ooit verplaatst (of van elders afkomstig en door parochianen geschonken) waarbij de opschriften en sokkel opnieuw zijn aangebracht. Ook bij de R.K. kerk te Winssen staat een H. Hartbeeld, dat echter in haar geheel dateert uit de jaren twintig. Deze beelden zijn dus kenmerken voor de katholieke geloofsbeleving vanaf 1900 en vormen een onmisbaar onderdeel van het ensemble van kerk, kerkhof, pastorie en pastorietuin.
Waardering
ROOMS KATHOLIEK KERKCOMPLEX uit 1900-1901 naar ontwerp van FRANSSEN
- Van architectuurhistorische waarde als gaaf en goed voorbeeld van een R.K. Kerkcomplex uit de vroege twintigste eeuw, bestaande uit een Neo-Gotische kerk, en een oudere pastorie met een koetshuis en een Heilig Hartbeeld in de tuin. Het complex valt op door de gave hoofdvorm, en de voor de bouwtijd karakteristieke en verzorgde detaillering. Het geheel vormt een waardevol ensemble.
- Van stedenboukundige waarde omdat het complex is gelegen in het oude dorpshart van Beuningen aan de zuidzijde van de belangrijke doorgaande Van Heemstraweg en daar met haar markante silhouet met forse toren met naaldspits het beeld bepaalt in deze omgeving. De kerk, gelegen op het kerkhof en de tegenover gelegen pastorie maken deel uit van de oude historische structuur van dit dorpshart, dat ter plaatse nog vrij gaaf bewaard is gebleven.
- Van cultuurhistorische waarde omdat het complex eeuwenlang in het leven van het dorp een grote rol heeft gespeeld. Vanuit de kerk zijn diverse gebouwen gesticht en instellingen ondersteund, zoals het klooster van de Zusters van Liefde aan de Kloosterstraat. Ook in het persoonlijke leven van veel inwoners speelde of speelt de kerk een bepalende rol. Veel inwoners zijn hier gedoopt, getrouwd en begraven en hebben andere herinneringen aan de kerk en haar pastoors. De huidige kerk staat op een terrein dat al sinds eeuwen is gebruikt voor religieuze doeleinden en fungeert als een "herinnering in steen" voor alle gebeurtenissen uit het verleden, waarin de kerk zowel op algemeen als persoonlijk niveau een rol heeft gespeeld. De geschiedenis van deze religieuze plaats gaat zeker terug tot de 13de eeuw en het terrein is derhalve ook in archeologisch opzicht van groot belang.
