Inleiding
Het ST. ALPHONSUSSEMINARIE, ook bekend als het NEBOKLOOSTER, van de paters redemptoristen is een kloostercomplex, gebouwd tussen 1926 en 1928 door Jan Stuyt (1868-1934). Het klooster ontleent zijn namen aan de stichter van de kloosterorde Alphonsus de Liguori (1705-1796) en aan de ligging op een heuvel tegenover de Heilig-Landstichting (gem. Groesbeek). Mozes mocht immers vanaf de berg Nebo het beloofde land wel aanschouwen, maar er niet binnengaan. Het kloostercomplex bestaat uit twee beschermde onderdelen. Het eerste onderdeel bestaat uit het KLOOSTER(1) zelf waar in een aantal aaneengesloten vleugels het KLOOSTERGEDEELTE dat plaats bood aan de leraren en dienst deed als studiehuis, het JUVENAAT met kleinseminarie en het internaat, en de openbare KERK zijn opgenomen. Direct achter het gebouw bevindt zich het tweede onderdeel van het complex, een in dezelfde tijd ten behoeve van het klooster gebouwd KASSENCOMPLEX (2).
Het seminarie was gewijd aan Clemens Maria Hofbauer, degene die de congregatie over de Alpen heeft gebracht. In de gevel staat geschreven "Clementis fidei robore consto", "ik sta vast in het geloof in Clemens". De kerk is gewijd aan de Heilige Gerardus Majella en het klooster is gewijd aan St. Alphonsus. Het klooster doet thans dienst als kloosterbejaardenoord, het seminarie is verhuurd als schoolgebouw en de kerk heeft zijn oorspronkelijke functie behouden.
De hoofdopzet van het klooster is symmetrisch, een dubbele carrÚ met in het midden de kerk, waarvan de voorgevel op het oosten is georiÙnteerd. Het studiehuis ligt links (ten zuiden) en het seminarie rechts (ten noorden) van de kerk. In de middenvleugel bevinden zich achter de kerk nog de congregatiekapel voor de paters en de juvenaatskapel voor de seminaristen. Het klooster is gebouwd in een italianiserende neoromaanse stijl.
De kloeke robuuste vormen en het materiaalgebruik, baksteen, tufsteen, hardsteen en Nivelsteiner zandsteen met een basement in cyclopisch muurwerk, de gepleisterde band onder de lage overstekende schilddaken, de rondboogdeuren en tweelichtvensters, de open gelaten steigergaten en de plaats van de klokketoren geven het gebouw het karakter van een kloosterburcht en wijzen op de inspiratie van de Florentijnse en Sienese bouwkunst van de veertiende en vijftiende eeuw, die Stuyt kende van zijn reizen en ook heeft beschreven in zijn werk "De Bouwkundige Compositie". Het klooster lijkt in zijn romaniserende vormen eveneens be'nvloed door het benedictijnenklooster San Anselmo (abt H. de Hemptinne en F. Vespignani, 1890-1900) en het generalaat van de Ursulinen, beide in Rome. Het burchtachtige karakter wordt nog versterkt door de ligging op een heuveltop tegenover de heuvel van de Heilig-Landstichting in de bossen ten zuidoosten van Nijmegen.
De kerk, de congregatiekapel en de juvenaatskapel zijn gedecoreerd door de Nijmeegse kunstenaar Piet Gerrits (1878-1957), die enige tijd bij het bureau Cuypers had gewerkt en bevriend was met architect Jan Stuyt, met wie hij samen de Heilig-landstichting had ontworpen. Piet Gerrits was be'nvloed door de Beuroner Schule en werkte in een eclectische stijl, waarin hij beelden uit het dagelijks leven in Palestina vermengde met vroeg-christelijke en Byzantijnse motieven en elementen uit het werk van Giotto en omgeving. De decoraties in moza'ek en schilderkunst in de kerk en de twee kapellen zijn ontstaan in nauwe samenspraak met de redemptoristen, waarbij het iconografisch programma is afgestemd op de functies van de verschillende ruimten: in de juvenaatskapel sprekend tot de leerlingen, in de kloosterkapel de paters bevestigend en in de kerk de woorden van de prediker ondersteunend.
Complexwaardering
Door JAN STUYT ontworpen tussen 1926 en 1928 en in samenwerking met PIET GERRITS en GERHARD MATHOT ingericht KLOOSTERCOMPLEX , bestaande uit aan elkaar gebouwde vleugels met JUVENAAT, KLOOSTERGEDEELTE en KERKGEBOUW, alsmede een KASSENCOMPLEX achter het hoofdgebouw.
- Van architectuurhistorische en typologische waarde als goed en zeldzaam gaaf voorbeeld van een kloostercomplex, dat door de gebruikte Italianiserende Neo-Romaanse bouwstijl in combinatie met de ligging op een heuvel in de bossen ten zuidoosten van Nijmegen van bijna onnederlandse allure is. In het complex zijn een Juvenaat, een kloostergedeelte en een voor de openbare dienst bestemde kerk opgenomen. Het complex heeft esthetische kwaliteiten in het ontwerp, zoals de zeer markante hoofdvormen, het materiaalgebruik, de verhoudingen en de detaillering van de gevels. De kerk is zowel binnen het complex als vanuit de traditie van de kerkbouw van bijzonder belang vanwege de toegepaste bouwstijl en de gaafheid. De in het interieur van het complex nog aanwezige kerkelijke kunst is voornamelijk ontworpen door de kunstenaar Piet Gerrits en de kloosterling Gerhard Mathot. Aan deze kunst (muurschilderingen, glas-in-loodramen, altaren en beelden) kan tevens kunsthistorische waarde worden toegekend. Het complex vormt een belangrijk werk in het oeuvre van de bekende architect Jan Stuyt, die vaker met kunstenaar Gerrits samenwerkte en met hem ook de nabijgelegen Cenakelkerk vorm heeft gegeven.
- Van stedebouwkundige waarde als oorspronkelijk en zeer beeldbepalend historisch onderdeel in dit bosrijke gebied ten zuidoosten van Nijmegen, nabij de grens met de gemeente Groesbeek. Het complex bevindt zich op een heuveltop tegenover de heuvel van de Heilig-Landstichting en is van bijzondere betekenis door de relatie tussen het gebouwencomplex en het geaccidenteerde terrein. Het kloostercomplex vormt vormt een belangrijk onderdeel van een cluster (grootschalige) r.k. stichtingen in de directe omgeving, zoals het sanatorium Dekkerswald, het meisjespensionaat MariÙnbosch en de Heilig-Land-Stichting.
- Van cultuurhistorische waarde vanwege de bestemming als bijzondere uitdrukking van een religieuze ontwikkeling, in casu de in de negentiende eeuw opgekomen rooms-katholieke emancipatiebeweging die rond de bouwtijd van dit kloostercomplex hier een grote opleving beleefde nadat in 1923 de Katholieke Universiteit was opgericht.. Het complex herinnert aan de tijd dat Nijmegen bekend stond als het 'Monnikendam aan de Waal' vanwege de aanwezigheid van ruim honderd R.K. kerken en kloosters.
