Deventerstraat 89, Vaassen

PASTORIE op T-vormige plattegrond, gevormd door een voorhuis uit 1878, dat voor een iets smaller en deels lager achterhuis is geplaatst. Dit achterhuis heeft een oudere oorsprong. Aan de achterzijde van het achterhuis is een eenlaagse uitbreiding toegevoegd, vermoedelijk uit omstreeks 1900. Het voorhuis wordt gekarakteriseerd door trapgevels aan de zijgevels en ter afsluiting van het middenrisaliet. Het voorhuis wordt gedekt door een zadeldak, het achterhuis door een schilddak. Dwars op deze daken is ter plaatse van het trappenhuis een zadeldak geplaatst. De schilden zijn belegd met gesmoorde, verbeterde Hollandse pannen en voorzien van enkele schoorstenen in de voorste nok. De afwatering vindt plaats via bakgoten en mastgoten. Het voorhuis is opgetrokken in rode baksteen gemetseld in kruisverband en heeft een omlopende, uitgemetselde plint. De gevels worden verticaal geleed door sierbanden, in de vorm van overhoeks gemetselde muizentandlijsten (ter hoogte van de bovendorpels van de vensters) en door waterlijsten (ter hoogte van de onderdorpels). Voorts bevinden zich tussen de vensterassen smeedijzeren sierankers. De overwegend T-schuifvensters van het voorhuis hebben 36-ruits bovenlichten gevuld met gekleurd antiekglas. Deze vensters bevinden zich in gesneden kozijnen en worden ontlast door gemetselde korfbogen (eerste bouwlaag en verdieping) of een spitsboog (zolder). De boogtrommels zijn gevuld met metselwerk. Onder de vensters bevinden zich grijze onderdorpels. De gevel wordt afgesloten door een gemetselde dubbele tandlijst onder de dakgoot. Het achterhuis is opgetrokken in een vermoedelijk oudere rode baksteen, eveneens in kruisverband verwerkt. De gevels hebben een gepleisterde plint. In het achterhuis is een eenvoudiger type muuranker toegepast. De gevelopeningen van het achterhuis hebben overwegend kozijnen van een breder type kozijnhout, op de hoeken verbonden door een pen. De vensters worden ontlast door een strek. Onder de vensters bevinden zich grijze onderdorpels.

De middenrisaliet van de symmetrisch ingedeelde VOORGEVEL wordt afgesloten door een trapgevel. Ter weerszijden hiervan telt de gevel over twee verdiepingen, twee assen met vensters zoals beschreven. De voordeur bevindt zich in een ondiep, rondbogig afgesloten portiek in de middenas. De boogomlijsting is afgewerkt met profielbaksteen. In de houten paneeldeur wordt één paneel ingenomen door een klein kijkraam met traliewerk. Het bovenlicht is gevuld met antiekglas zoals elders. Het T-schuifvenster op de verdieping wordt omgeven door een hoge spitsboog en in de top van de trapgevel is een smal, spitsboogvormig (nisvormig) tweeruits venster aangebracht.

De RECHTER ZIJGEVEL heeft ter plaatse van het voorhuis in de eerste en tweede bouwlaag een T-schuifvenster. Voor de zolder bevindt zich een openslaand, vierruits venster. Ter hoogte van het achterhuis bevinden zich in de eerste bouwlaag van links naar rechts een zesruits schuifvenster (2(2+1)) en een vernieuwd venster. Op de verdieping bevinden zich twee kleinere schuifvensters (2(1+1)). In de zijgevel van de eenlaags uitbouw rechts hiervan bevindt zich een kraalschotendeur onder een segmentboog.

De LINKER ZIJGEVEL is ter plaatste van het voorhuis opgezet als de rechter zijgevel. Het achterhuis heeft in de eerste bouwlaag rechts een vernieuwde deur onder tweedelig bovenlicht met luiken en links een zesruits venster. Op de verdieping bevinden zich twee vierruits vensters. In de zijgevel van de achterbouw is een enkelruits, vernieuwd venster onder gemetselde korfboog aangebracht.

De ACHTERGEVEL heeft rechts het geprofileerde stijl- en regelwerk van de serre, dat gevuld is met niet-oorspronkelijke deuren. De bovenlichten zijn voorzien van gekleurd glas-in-lood in florale motieven. Ongeveer in het midden van de gevel bevinden zich in oorspronkelijke openingen een vernieuwde deur en een klein venster. Hierboven heeft de eigenlijke achtergevel drie evengrote vensteropeningen met oorspronkelijke kozijnen op hardstenen onderdorpels, die rechts en links een vierruits schuifvenster bezitten en in het midden een vernieuwd venster. Tussen het middelste en het linker venster is een kleiner venster geplaatst. In het dakschild bevindt zich een dakkapel onder zadeldak met een openslaand, tweeruits venster. Tegen de achtergevel is een brandtrap geplaatst.

De indeling van het INTERIEUR is voor een groot deel in tact en kenmerkt zich door de voor een pastorie typische middengang die helemaal naar de achtergevel doorloopt. De structuur van voor- en achterhuis zorgt voor niveauverschillen op de verdieping. De middengang wordt geflankeerd door voormalige woonvertrekken. Het interieur bevat enkele waardevolle interieuronderdelen, zoals met verschillende soorten tegels belegde vloeren in gang en keuken. Opvallend is ook de lambrisering van geglazuurde tegels in Art Nouveau stijl (zweepslagmotieven en deels met reliëf) in de gang. In de twee identieke voorkamers ter weerszijden van de gang, bevinden zich marmeren schouwen, stucplafonds en binnenluiken.

Waardering

PASTORIE (complexonderdeel B) uit 1878, met een vermoedelijk oudere kern.

- Van architectuurhistorische waarde als gaaf en goed voorbeeld van een pastorie uit het einde van de negentiende eeuw, die opvalt door de eenvoudige maar verzorgde detaillering in een mengeling van Neo-Gotiek en Neo-Renaissance. De kwaliteiten komen onder andere tot uiting in de kenmerkende hoofdvorm met doorgetrokken topgevel, het toegepaste trapgevel-motief en het eenvoudige siermetselwerk. Het gebouw vertegenwoordigt een in deze tijd voor pastorieën meer toegepast type met doorlopende middengang. Het interieur bezit enkele waardevolle onderdelen, die de bloei van de parochie weerspiegelen, zoals een betegelde gang en voorkamers voorzien van stucplafonds en fraai vormgegeven schoorsteenmantels.

- Van stedenbouwkundige waarde als onderdeel van het complex. De pastorie heeft vooral hoge ensemblewaarden in samenhang met het nabijgelegen koetshuis in dezelfde stijl en vormt in samenhang met de omringende tuin de noordelijke afsluiting van het complex.

- Van cultuurhistorische waarde als onderdeel van het parochiecomplex dat verbonden is met een religieuze en sociaal-maatschappelijke ontwikkeling en waaraan een lange geschiedenis verbonden is. Mogelijk is in het achterhuis van de pastorie een overblijfsel van het historische huis 'Den Oosterhof' verwerkt.

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Locatie

Monumentnummer
522646
Complexnaam
Parochiecomplex
Provincie
Gemeente
Plaats
Complexomschrijving

Inleiding

PAROCHIECOMPLEX St. Martinus' bestaande uit KERK, PASTORIE met KOETSHUIS, BEGRAAFPLAATS, ZUSTERKLOOSTER en KLEUTERSCHOOL. Het complex is gelegen in het voormalige buurtschap Oosterhof aan de noordoostelijke rand van het dorp Vaassen. De oorsprong van een katholieke kerk op deze plaats gaat terug tot de eerste helft van de achttiende eeuw, toen er een schuilkerk werd gevestigd in het oude huis Den Oosterhoff, dat in eigendom was van het nabijgelegen kasteel De Cannenburg. Vanaf de Reformatie werden reeds diensten op de Cannenburg gehouden. Wellicht is het huis Den Oosterhof verwerkt in het achterhuis van de huidige pastorie (1875), die zichtbaar een oudere oorsprong kent. Op het terrein moet reeds omstreeks 1829 een begraafplaats zijn ontstaan, later in de negentiende eeuw werd er een waterstaatskerk gebouwd die in 1917 werd vervangen door de huidige kerk naar ontwerp van architect HERMAN KROES. In de jaren twintig werd het complex uitgebreid met de, inmiddels afgebroken, lagere St. Aloysiusschool (1920), waarin tevens een gemeentecentrum was ondergebracht. Een ZUSTERKLOOSTER ( Theresiahuis') en een KLEUTERSCHOOL ( Maria-Bewaarschool') werden in 1929 toegevoegd, voor de Zusters van Onze Lieve Vrouw uit Amersfoort. Het klooster werd ontworpen door architect A. HARDEMAN. Het samenhangende complex dat zo ontstond speelde een grote rol in het proces van katholieke emancipatie op de Veluwe, waardoor het dorp de reputatie kreeg van katholieke enclave op de Veluwe'.

Architect HERMAN KROES uit Amersfoort was voornamelijk werkzaam in de provincie Utrecht (Omgeving Amersfoort en Leusden), maar bouwde ook daarbuiten, zoals de kerk in de Gelderse plaats Ulft (Gendringen). De Vaassense kerk is een betrekkelijk laat voorbeeld van de toepassing van de Neo-Gotische stijl, en laat zien dat deze stijl zich in de katholieke kerkbouw nog lang gehandhaafde.

Het complex bevindt zich voor een belangrijk deel in oorspronkelijke staat. In de kerk, die nog de oorspronkelijke functie bezit, is na het Tweede Vaticanum het interieur gewijzigd, met betrekking tot het liturgisch centrum. De schilderingen in het schip en het koor van de kerk zijn met grijze kalk aan het oog onttrokken. Het glas-in-lood, gemaakt door het atelier VAN DE WURFF in Utrecht, is nog altijd aanwezig. De pastorie is thans in gebruik als parochiecentrum, in het koetshuis is een kunstenaarsatelier gevestigd en het zusterklooster is ten tijde van de inventarisatie onderkomen van witte paters missionarissen in ruste. De kleuterschool wordt verhuurd aan een verloskundigenpraktijk.

Complexomschrijving

Het gebied Oosterhof is ingebed tussen de dorpsrand, het buitengebied van Vaassen en een recente uitbreidingswijk en heeft een dorpachtige uitstraling. De enclave wordt vanuit het dorp Vaassen ontsloten door de Deventerstraat, waaraan zich lintbebouwing bevindt van boerderijen, middenstandswoningen uit het Interbellum en enkele winkelpanden. De complexonderdelen zijn gelegen aan deze in een bocht door het buurtschap lopende straat, die een aftakking heeft om het kerkplein, in de vorm van de Pastoor Hagenstraat. De Deventerstraat leidt buiten het dorp naar het buitengebied. Het complex wordt omgeven door beken, weilanden en een wijer. Het centrum van het complex wordt gevormd door de Rooms-Katholieke KERK, in sobere late Neo-Gotische stijl (complexonderdeel A). De kerk staat aan de noordzijde van een plein, dat bedekt is met grind. Aan de noordzijde van de straat staat de PASTORIE (complexonderdeel B) in een mengeling van Neo-Gotische en Neo-Renaissancestijl. De pastorie wordt omgeven door een tuin met beek, die vijf verlopen kent. De tuin bestaat uit een afwisseling van gazons, struiken, oude bomen en grindpaden. De voortuin is toegankelijk via een kleine BRUG met smeedijzeren balustrade en heeft een rondlopend grindpad. De balustrade verkeert in vervallen staat. In de voortuin staat onder meer een zeldzame, monumentale tulpenboom. Het voormalig KOETSHUIS (ca. 1875) (complexonderdeel C) vergroot in de jaren dertig, ligt ten oosten van de pastorie. Het koetshuis heeft een vergelijkbare vormgeving als de pastorie, met trapgevels en sober siermetselwerk. Ten westen van de pastorie is de BEGRAAFPLAATS (complexonderdeel D) (1873) gesitueerd, die toegankelijk is aan de Deventerstraat, via een smeedijzeren hekwerk met kolommen met doodskoppen. Direct ten oosten van de kerk bevindt zich de kleine KLEUTERSCHOOL (Complexonderdeel E) uit 1929 en ten zuiden van kerk ligt het voormalige ZUSTERKLOOSTER (complexonderdeel F) uit hetzelfde bouwjaar. Zusterhuis en school kenmerken zich door een sobere, maar verzorgde hoofdvorm en detaillering in metselwerk en vensters, die typerend is voor de bouwtijd.

Complexwaardering

PAROCHIECOMPLEX St. Martinus' in Oosterhof te Vaassen.

-Van architectuurhistorische waarde als goed voorbeeld van een historisch gegroeid parochiecomplex met onderdelen uit het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw. De complexonderdelen zijn gaaf bewaard gebleven en vormen samen een goed voorbeeld in de typologische ontwikkeling van een dergelijk kerkelijk centrum.

-Van stedenbouwkundige waarde vanwege de ligging in het historisch gegroeide buurtschap Oosterhof, waar de verschillende onderdelen een beeldbepalende en structurerende rol spelen. De kerktoren van het complex bepaalt in hoge mate het aanzicht van het buurtschap vanuit de omgeving.

-Van cultuurhistorische waarde vanwege de bestemming van het complex die verbonden is met een religieuze en sociaal-maatschappelijke ontwikkeling, als voorbeeld van de clustering van katholieke gebouwen (kerk, pastorie, scholen en klooster) binnen een stedelijke of dorpsstructuur. Het complex speelt een bijzondere rol als een van de weinige katholieke complexen op de Veluwe en vanwege de oude geschiedenis die verbonden is met het buurtschap en het parochiecomplex.

Eigenschappen

Functies
Functie Hoofdcategorie Subcategorie Functietype Is hoofdfunctie
Pastorie(F) Religieuze gebouwen Kerkelijke dienstwoning oorspronkelijke functie Ja
Adressen
Straat Getal Achtervoegsel Postcode Plaats Locatie Situatie Is hoofdadres
Deventerstraat 89 8171 AC Vaassen Ja
Percelen
Kadastraal perceel Kadastrale sectie Kadastraal object Appartement Kadastrale gemeente
C 2531 Vaassen
Bouwperioden
Start Eind Notitie Beschrijving
1878 1878 verbouwing
Naar boven