Inleiding.

De voormalige militaire MANEGE uit 1900 is gebouwd in Neo-Renaissance bouwstijl naar ontwerp van de Eerst Aanwezend Ingenieur (EAI) kapitein M. Onnen. Zij is gelegen aan de rand van het centrum van de stad, nabij de stadsomwalling. Zij is gebouwd voor de cavalerie van het garnizoen Den Bosch en diende als vervanging van de Oude Rijloods aan het Kruisbroeders-kerkhof. Vergelijkbare loodsen stonden ook elders in het land bijvoorbeeld in Leeuwarden. In later tijd zijn andere functies in het gebouw onder gebracht, waaronder een sport- en feestzaal en een schoolgebouw.

Omschrijving.

De eenlaags manege op rechthoekig grondplan meet 44 bij 20 meter en is opgetrokken uit machinale baksteen. Zij heeft een zadeldak, belegd met bitumen als vervanging voor de oorspronkelijke blauwe kruispannen. Het gebouw is negen traveeën lang en drie breed. De traveeën in de langsgevel worden van elkaar gescheiden door lisenen en op de hoeken zijn gemetselde pilasters met verdiepte velden aangebracht. Beide zijn voorzien van profielstenen. Elk travee is voorzien van een rechtgesloten venster met hardstenen onderdorpel en dito aanzet- en sluitstenen. De ramen hebben een driedeling met zesruits schuiframen, geflankeerd door halve zesruits ramen. De westgevel heeft in de middentravee een toegangspoort. De oostgevel heeft een eenlaags aanbouw uit later tijd, waarvoor vijf vensters zijn gewijzigd. De daklijst rust op klossen. Het pand heeft een gemetselde plint rondom. Beide eindgevels hebben een segmentbooglijst. De kopgevel heeft een gestucte deuromlijsting met daarboven een gepaard boogvenster, omsloten door een gemetselde rondboog. De boogvensters zijn voorzien van rechtgesloten zesruits schuiframen en blinde boogtrommels met polychrome tegels. Aan beide zijden van de toegang zijn vergelijkbare vensters aangebracht. Onder de vensters zijn luiken aangebracht, die toegang gaven tot de bergplaatsen. Ook de drie traveeën van de achtergevel zijn voorzien van vergelijkbare gepaarde rondboogvensters, met blinde boogtrommels in de middelste travee. De ramen zijn voorzien van een roedenverdeling. In het interieur zijn de bergplaatsen, de officiersruimten en de tribunes verwijderd. Verder is het interieur ongewijzigd. De kap bestaat uit een beschot van kraaldelen, gedragen door acht ijzeren Polonceau-spanten.

Waardering.

De voormalige manege is van algemeen belang. Zij heeft cultuurhistorische waarde als herinnering aan het militair verleden van de vestingstad 's Hertogenbosch en goed voorbeeld van het type militaire rijloods. Zij heeft architectuurhistorische waarde als exponent van Neo-Renaissance bouwkunst en vanwege haar oorspronkelijke vormgeving. Het is voldoende gaaf behouden en zeldzaam als voorbeeld van het type militaire rijloods.