Omschrijving van het COMPLEX historische buitenplaats Spanderswoud, bestaande uit de volgende onderdelen: een HOOFDHUIS (1), een HISTORISCHE PARK- EN TUINAANLEG (2) met daarin de volgende onderdelen: STENEN BRUG met INRIJHEK (3), een BRUG met LANTAARNS (4), een HOUTEN POORTGEBOUWTJE met RIETEN KAP (5), TWEE FRUITMUREN (6). Voorts de volgende bijgebouwen: een ENSEMBLE van DIENSTWONINGEN en STALLEN (7), een BOERDERIJ met ZOMERHUIS genaamd 'Spandershof' (8), een TUINDERSWONING genaamd 'Petit Grangette' (9), een PORTIERSWONING, INRIJHEK en WILHELMINABOOM (10) en een DIENSTWONING (11).
Buiten de bescherming valt de achter het hoofdhuis gelegen boerderij (adres Spanderswoud 7).
Spanderswoud is ontstaan op de oorspronkelijke ontginningskavels 9 en 10 en de helft van 8 (kaart 1636 C. Danckersen de Rij), die door Andries Bicker werden verkregen. Over de eerste aanleg en de bouw van een huis is weinig bekend. Deze zijn er wel geweest, maar geruime tijd eenvoudig van opzet, eerder een hofstede dan een buiten. Hierbij komt dat huis en gronden vanaf 1708 tot twee maal toe voor langere tijd van elkaar gescheiden zijn geweest. Eerst in 1815 kwam het bezit weer in één hand en wel van Jan Corver Hooft. Binnen een jaar kwam dit geheel in eigendom van het echtpaar Backer-Dedel, die het ruim dertig jaar zou bezitten. Het grondgebied is dan al vergroot door de aankoop van een deel van het oostelijk gelegen Naarderveldt. In 1843 werden hieraan bovendien nog delen van het ten zuiden gelegen Noord en Zuid Wolfsbergen toegevoegd en weer later nog de zogeheten Achterbossen, het grote bosperceel dat nu evenals het huis Spanderswoud is geheten. Deze naam draagt het huis overigens pas sinds ongeveer het midden van de 18de eeuw. Het huis en een belangrijk deel van de aanleg in landschappelijke stijl dateren uit de periode Backer-Dedel. Zij lieten bijvoorbeeld de rechthoekige vijver voor het huis vergraven tot een meer landschappelijke vorm met een eilandje. Maar behalve de vijver en de rondwandeling aan de voorzijde van het huis is er verder in de directe omgeving van het huis nauwelijks sprake van een aanleg. In 1850 kwam het buiten in eigendom van het echtpaar Van der Oudermeulen-Dedel. Het huis werd verbouwd en in 1860 vergroot met een eetzaal. Waarschijnlijk dateren ook de bijgebouwen uit deze periode. Achter op het perceel werd een bos aangelegd en de Spanderslaan werd in een gebogen patroon voortgezet. Dat gebeurde vermoedelijk om aansluiting te krijgen op het reeds eerder aangeplante bos van Wolfsbergen. In het deel van Wolfsbergen was bovendien ook al eerder een grote slingervijver aangelegd. Zo ontstond hier een flink parkbos met vijver, waarin in de loop van de jaren een intensiever padenpatroon verscheen. Van de aanleg op de beide Wolfsbergens kwam behalve de vijver in het parkbos ook nog een ouder 18de eeuws relict binnen het bezit van Spanderswoud. Dit betreft het kanaal dat dwars over het perceel loopt en waarin een ronde en een ovale kom zijn opgenomen. De ronde kom diende in later tijd tot zwemvijver. Door vererving kwam het goed vervolgens in 1873 in handen van Johanna Elisabeth Backer-de Wildt. Zij liet een neo-formele tuin opzij van het huis aanleggen, die echter na 1920 grotendeels is verdwenen. Ook de Spanderslaan, een lange slingerlaan tot aan de Bussumer Grintweg, is in deze periode aangelegd. Na haar overlijden in 1908 werd Abraham Jacob Blaauw eigenaar. Ook hij bracht verfraaiingen aan huis en tuin aan. In 1922 werd het bezit een familie NV en in 1938 vervolgens verkocht aan een Pool. In 1957 is het goed verkocht aan de Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten, die het huis op haar beurt in erfpacht uitgeeft. Na een periode van leegstand werd gerestaureerd, overigens niet altijd op de juiste en gewenste wijze. Deze minder succesvolle uitingen zijn door de huidige gebruikers inmiddels hersteld en grotendeels ongedaan gemaakt. De boerderij Spandershof dateert uit de 18de eeuw. Hij vormt door zijn ligging een eenheid met het hoofdhuis en de bijgebouwen. Bovendien is dit het enige perceel in 's-Graveland dat, op de boerderij na, nog geheel onbebouwd of onbebost is, waardoor de gehele diepte van de oorspronkelijke ontginning zichtbaar is. Op de bij de omschrijving behorende kaart zijn de omgrenzing en de aanduiding van de onderdelen aangegeven. Aan de noordzijde wordt het complex begrensd door het Ankeveense pad. Aan de westzijde door het Noordereinde tot aan de scheisloot met het huidige Westerveld. Hier begint de zuidgrens, die de scheisloot volgt tot het punt van het dwarskanaal met de kommen. Dit kanaal inclusief de kommen vormt hier de westgrens tot aan de scheisloot (Kerkvaart) met Hilverbeek, die de verdere grens aan de zuidzijde bepaalt. Aan de oostzijde vanaf het zuiden gerekend eerst de waterloop en dan de gemeentegrens met Hilversum.
Waardering
Het COMPLEX historische buitenplaats Spanderswoud is van algemeen belang:
- in de reeks van buitenplaatsen van 's-Graveland;
- als voorbeeld van een bescheiden aanleg, met een nog sterk overheersend agrarisch karakter;
- vanwege de schilderachtige constellatie van hoofdgebouw met bijgebouwen, fruitmuren, brug en boerderij.
