Alle monumenten springlevend! Het Restauratiefonds heeft voor elk monument een passende financiering. Bezoek Restauratiefonds.nl
Herbestemming.nu helpt initiatiefnemers van herbestemmingen met kennis, praktijkvoorbeelden en een netwerk van specialisten. Bezoek Herbestemming.nl

Sluizencomplex Dongensekanaaldijk, Tilburg

Rijksmonument
Monumentnummer:
521046
Sluizencomplex Dongensekanaaldijk
Tilburg
Afbeeldingen toevoegen

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Voeg uw verhaal toe

Beschrijving

Inleiding

Het SCHAKELHUIS-POMPSTATION werd in 1917 gebouwd als onderdeel van het sluizencomplex aan de Dongense Kanaaldijk. Het elektrisch aangedreven schakelhuis-pompstation diende om de waterhoogte van de ten opzichte van de sluis stroomopwaarts gelegen kanaalpanden tot de vastgestelde hoogte aan te vullen. Een dergelijk pompstation bevindt zich ook bij de sluizen I, II en IV.

Het gebouw bevindt zich ten noorden van het benedenhoofd. De achterzijde van de benedenetage is deels opgenomen in een dijkverhoging. Voor het remmingswerk bij het benedenhoofd is in de noordelijke kanaaldijk het betonnen inlaathoofd van het pompstation gelegen.

Omschrijving

Tweelaags bakstenen schakelhuis-pompstation op nagenoeg vierkante plattegrond onder dwarsgeplaatst zadeldak met aan de voorzijde een verlengd dakschild. De daken zijn gedekt met kruispannen. Het gebouw heeft doorgemetselde topgevels welke zijn afgezet met een rollaag bedekt met bitumen. De gevels bezitten uit twee delen bestaande, geprofileerde hardstenen aanzetten die aan de voor- en achterzijde uitkragen. Ook de nok van de gevel en de overgang van de dakschilden zijn uitgevoerd in hardsteen.

Van de westgevel, de eigenlijke voorgevel, is de begane grond, enigzins verdiept onder het maaiveld gelegen. Op de begane grond drie opgeklampte deuren met ijzerbeslag waarvan de twee aan de rechterzijde worden gescheiden door een smalle bakstenen middenstijl. Boven deze deuren een getrokken stalen H-balk, rustend op hardstenen aanzetstenen. Deze aanzetstenen vormen tesamen met de stalen balken en de latei boven het hierna te beschrijven venster een cordonlijst die zich voortzet over de andere gevels. Tussen de twee deuren aan de linkerzijde en de deur rechts een smal venster onder hardstenen latei met idem dorpel, gevuld met glazen bouwstenen. Boven de bakstenen middenstijl een uitgemetselde schoorsteen op getrapte bakstenen consoles. De schoorsteen wordt geflankeerd door smalle rechthoekige vensters onder hardstenen latei gedicht met glazen bouwstenen en voorzien van hardstenen dorpels. De drie vensters rechts van de schoorsteen zijn gekoppeld. De andere twee vensters bevinden zich aan de beide uiteinden van de gevel. Aan de bovenzijde wordt de gevel afgesloten door een boeiboord tussen de hardstenen aanzetten van de zijgevels. Deze beide zijgevels zijn, zij het gespiegeld, identiek. De smalle rechthoekige vensters zijn op gelijke wijze uitgevoerd als aan de voorzijde. De gevel bestaat uit een topgevel, aan één zijde verlengd met een schuine gevel die het verlengde dakschild ondersteunt. In dit verlengde deel, onder de cordonlijst die aansluit bij de lijst aan de voorzijde, een smal rechthoekig venster. Hierboven twee gekoppelde identieke vensters. In de topgevel vijf gekoppelde smalle rechthoekige vensters, de middelste drie aan de onderzijde verlengd. Hierboven drie gekoppelde identiek uitgevoerde vensters, het middelste verhoogd. Langs de zijgevel aan de zuidzijde een bakstenen trap met wang onder rollaag.

Aan de linkerzijde van de achtergevel een uitgemetselde schoorsteen op getrapte consoles. Rechts daarvan tweemaal drie gekoppelde smalle rechthoekige vensters. In de gevel een plaatanker. De cordonlijst sluit hier aan bij de dorpels van de vensters.

In de kanaaldijk ten noorden van het benedenhoofd bevindt zich het inlaathoofd van het pompstation. Het geheel in beton uitgevoerde hoofd bestaat uit een aan de kanaalzijde geopende, aan de bovenzijde open bakconstructie waarin zich het feitelijke driehoekige inlaathoofd bevindt. Dit is afgesloten door middel van een stalen rooster dat door middel van scharnieren in de betonconstructie kan worden geopend. Vlak achter de opening naar de kanaalzijde bevindt zich een dubbele schotbalksponning voorzien van stalen randen.

Waardering

Het schakelhuis-pompstation is van algemeen belang. Cultuurhistorische waarden: het object is van belang als bijzondere uitdrukking van een technische ontwikkeling waarbij een oplossing werd gezocht voor het op hoogte brengen van het peil in gescheiden kanaalpanden. Ensemblewaarden: het object is mede van de belang vanwege de betekenis als essentieel onderdeel van een groter geheel waarmee het een functionele relatie heeft. Gaafheid: het object is sinds de bouw niet meer gewijzigd en is daarmee tevens van belang vanwege de architectonische gaafheid.

Bron: Rijksmonumentenregister

Specificaties

Monumentnummer:
521046
Artikel ZKP:
rijksmonument
Provincie:
Noord-Brabant
Gemeente:
Tilburg
Plaats:
Tilburg
Bron: Rijksmonumentenregister

Complex eigenschappen

Complexnaam:
Sluizencomplex Dongensekanaaldijk
Complexnummer:
521044
Complex beschrijving:

Inleiding

Nadat de Zuid-Willemsvaart (1822-1826) als noord-zuidverbinding van 's-Hertogenbosch naar Maastricht was gegraven groeide de vraag naar een gelijkwaardige oost-westverbinding. Nadat rond 1890 de eerste definitieve plannen gereedkwamen duurde het nog tot 1909 voordat uiteindelijk met de aanleg werd begonnen. De nieuwe waterweg, onder de naam Wilhelminakanaal, werd in 1923 in gebruik genomen en vormde de verbinding tussen de Zuid-Willemsvaart en de Mark. Tijdens de oorlogsdagen van 1940 werden de meeste kunstwerken in en over het kanaal geheel of gedeeltelijk verwoest of beschadigd. Hetzelfde gold in nog ergere mate in 1944. In mei 1946 kon het kanaal na omvangrijke herstelwerkzaamheden weer worden bevaren. Doordat het kanaal in totaal ongeveer 15 meter verval moest overbruggen werden vijf sluizen gebouwd waarvan de vijfde de meest oostelijke is. Deze werden vanaf de Mark genummerd met de Romeinse cijfers I t/m V. Alle sluizen in het Wilhelminakanaal zijn bajonetsluizen. De lengte- en de breedtematen van de schutkolken werden afgestemd op de afmetingen van het meest gebruikelijk scheepstype, de kempenaar.

Doordat ten westen van Tilburg de daling van het traject zeer groot was werd hier gekozen voor de bouw van twee gekoppelde sluizen, die bestaan uit twee schutkolken die via een tussensluishoofd met elkaar in verbinding staan en zo in één sluis een tweetraps schuthoogte kunnen overbruggen. Sluis I en sluis III zijn bij de bouw in respectievelijk 1914 en 1916-1917 op deze wijze uitgevoerd. Sluis I, gelegen bij Oosterhout, is in 1972 vervangen door een moderne sluis met één kolk. Het hier beschreven complex sluis III is dan ook het laatste gave voorbeeld van dit type in het Wilhelminakanaal. Hoewel de toepassing van elektromotoren ten tijde van de aanleg van het Wilhelminakanaal nog in de kinderschoenen stond werden alle schuiven en sluisdeuren in het kanaal vanuit het centraal geplaatste bedieningshuis elektrisch bediend. Door het verloop van het tracé bleek het noodzakelijk voorzieningen te treffen om de panden aan te vullen tot de vastgestelde waterhoogte. Dit gebeurde deels met water uit de Zuid-Willemsvaart, maar ook door bij de sluizen I, II, III en IV een schakelhuis-pompstation te plaatsen. Deze werden elektrisch aangedreven. In 1930 werd het Beatrixkanaal als zijtak van het Wilhelminakanaal gegraven en leverde daarmee aan Eindhoven een rechtstreekse verbinding met het Wilhelminakanaal. Het werk was in 1940 gereed. Via deze aansluiting kon ook overtollig water uit de Dommel door het Wilhelminakanaal worden afgevoerd. Hiervoor werd bij de sluizen I, II, III, en IV een spuisluis gebouwd.

Omschrijving

In 1916-1917 werd in het Wilhelminakanaal ter hoogte van de Dongense Kanaaldijk een SLUIZENCOMPLEX gebouwd. Het complex omvat een SLUIS (1) met ten noorden daarvan een BEDIENINGSHUIS (2) en een wat verder gelegen SCHAKELHUIS-POMPSTATION (3) evenals een dubbel WOONHUIS (4) voor de sluiswachter en sluisknecht. Ten zuiden van de sluis werd omstreeks 1940 een SPUISLUIS (5) gebouwd. De verdere, overigens niet beschermde bebouwing, bestaat uit de achter het woonhuis gelegen, sterk gewijzigde gekoppelde bergingen. Nabij het dubbele woonhuis een (later vervangen) eenlaags loods onder zadeldak. Een ten zuiden van de sluis gelegen schotbalkenloods werd in de Tweede Wereldoorlog verwoest en in 1954 herbouwd. De voorgedrukte gestandaardiseerde bouwtekeningen van het gehele complex zijn gesigneerd door ir. C.L. Schuller tot Peursum, en gedateerd 1915/1917.

Een uit dezelfde periode daterend, nagenoeg identiek doch aangetast complex bevindt zich eveneens aan het Wilhelminakanaal ter hoogte van de Voldijk. Hier werd echter, in tegensteling tot de gekoppelde sluis aan de Dongense Kanaaldijk, een enkele sluis gegraven.

Waardering

Het complex is van algemeen belang. Cultuurhistorische waarden: het complex is van belang als uitdrukking van een sociaal-economische ontwikkeling door het creeëren van een oost-westverbinding door middel van de aanleg van een kanaal in het zuiden van Nederland. Het complex is tevens van belang als bijzonder voorbeeld van een technische ontwikkeling door de uitvoering van het gehele complex. Ensemblewaarden: het object is tevens van belang als essentieel onderdeel van een groter geheel dat is samengesteld uit diverse onderdelen die een functionele relatie hebben. De ensemblewaarde geldt ook vanwege de relatie die het complex heeft met een groter geheel dat onderdeel is van de infrastructuur in het Zuiden. Gaafheid: de ensemblewaarde wordt mede verhoogd door de nog aanwezige oorspronkelijke aanleg en de structurele en visuele gaafheid van het gehele complex. Het complex is het laatste nog gave voorbeeld van dit type in het Wilhelminakanaal.

Bron: Rijksmonumentenregister
Voeg uw verhaal toe

Eigenschappen

Functies
Functie Hoofdcategorie Subcategorie Functietype Is hoofdfunctie
Sluiswachterswoning(K) Woningen en woningbouwcomplexen Dienstwoning(K) oorspronkelijke functie –
Nutsbedrijf Boerderijen, molens en bedrijven Industrie oorspronkelijke functie Ja
Adressen
Straat Getal Achtervoegsel Postcode Plaats Locatie Situatie Is hoofdadres
Dongensekanaaldijk 7 A 5047 SC Tilburg – – Ja
Percelen
Kadastraal perceel Kadastrale sectie Kadastraal object Appartement Kadastrale gemeente
– AD 1948 – Tilburg
Bouwperioden
Start Eind Notitie Beschrijving
1917 1917 Geldt voor schakelpompstation als dubbel woonhuis vervaardiging
1978 1978 Betreft dubbel woonhuis verbouwing
1981 1981 Betreft dubbel woonhuis verbouwing
Bouwstijlen
Stijl Substijl Zuiverheid Notitie
ambachtelijk-traditionele bouwtrant – invloeden Geldt voor schakelpompstation als dubbel woonhuis
Ambachten
Name Beroep Notitie
Schuller tot Peursum, C.L. ; Noord-Brabant architect / bouwkundige / constructeur –
Bron: Rijksmonumentenregister

Tijdlijn Sluizencomplex Dongensekanaaldijk

Voeg een verhaal over dit monument toe aan de tijdlijn

Weet u meer over dit bijzondere monument of heeft u een herinnering over dit monument? Vul de tijdlijn aan. Deel uw verhaal en houd dit monument springlevend.
Voeg een verhaal toe over dit monument

Andere monumenten in de buurt

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Brinkkemper, O. (Otto)
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: Brinkkemper, O. (Otto)