Omschrijving van het complex
In structuur en deels in detail gaaf bewaarde historische buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), KOETSHUIS (3), BOERDERIJ (VM TOLHUIS) (4), DUBBELE BOSARBEIDERSWONING (5), DRUIVENKAS EN BLOEMENKAS (6), TUINMUUR TUSSEN BOUWHUIS EN DRUIVENKAS (7), TUINMUUR NOORDZUID (8), TUINMUUR OOSTWEST IN HET VERLENGDE VAN DE ZUIDGEVEL BOUWHUIS (9), TOEGANGSHEK MET BIJBEHORENDE SOKKELS (10), TUINHUIS (11), MERCURIUSBEELD OP BASEMENT (12), SOKKEL MET ZONNEWIJZER IN DE ROZENTUIN (13), SOKKEL OP VOORPLEIN (14), SOKKEL MET TUINVAAS (NOORDOOST HOEK HUIS) (15), SOKKEL IN ZUIDTUIN (16), VAAS MET BLOEMEN IN DE ZUIDTUIN (17), WATERVAL (18), GEMETSELDE DUIKER MET GESMEDE AFSLUITBEUGEL BIJ INRIJPOORT (19), GEMETSELDE DUIKER BIJ VOORMALIG TOLHUIS (20), GEMETSELDE DUIKER BIJ INLAAT VIJVERS (21), DUIKER VAN DE VOORSTONDENSE BEEK ONDER DE VOORSTERWEG DOOR (22), BRUG OVER DE MIDDENGRACHT (23), BOERDERIJ DE KORENHOEVE (24) en KOUDE BAK (25).
De historische buitenplaats Voorstonden is gelegen ten noorden van Brummen, iets ten noorden van de buurtschap Oeken. Aangenomen wordt dat de buitenplaats zijn oorsprong vindt in een 16de-eeuwse havezate, die een vermoedelijk in oorsprong 14de-eeuwse voorganger heeft gehad. Vanaf de 17de eeuw is het hoofdgebouw (huis Voorstonden) omgracht en wordt het omgeven door een lanenstructuur. Omstreeks 1780 werden zowel een Grand Canal in het parkbos en een vijver in landschapsstijl aan de achterzijde van het huis gerealiseerd. Met de aanleg van een klein parkbos tussen 1807 en 1818 werd de eerste stap in de verlandschappelijking van het huiseiland gezet. Omstreeks 1820 werd de verlandschappelijking van de tuin- en parkaanleg verder doorgevoerd, waarbij een groot gedeelte van de waterpartijen werd vergraven en aan de westzijde omvangrijke nieuwe waterpartijen werden toegevoegd, onderdelen van het lanenstelsel werden gehandhaafd; het zgn. Nieuwe Werk. Vermoedelijk werd de wijziging gerealiseerd naar ontwerp van de tuinarchitect J.D. Zocher. Omstreeks 1860, na de 'ombuiging' van het Grand Canal, werd de aanleg verder voltooid. Tussen 1909 en 1921 werd de aanleg direct bij het huis, het omstreeks 1820 verlandschappelijkte Nieuwe Werk, door tuinarchitect L.A. Springer in een meer strakke, formele aanleg teruggebracht. De buitenplaats is grotendeels ingebed door de Voorstondensche Beek aan de noordzijde, de Voorsterweg aan de oostzijde, de Voorstondensestraat en de Voorsterweg aan de zuidzijde (waarbij het rechte deel van de Voorsterweg als laan en zichtas deel uitmaakt van de parkaanleg) en door het open terrein ten westen van het park. Op de bij de omschrijving behorende kaart, is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven.
Buiten de bescherming vallen de niet in de redengevende omschrijving vermelde opstallen als boerderijen, schuurtjes, hokjes, hekken, tuinsieraden e.d. gelegen binnen de omgrenzing van de buitenplaats.
Waardering
De HISTORISCHE BUITENPLAATS VOORSTONDEN is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang vanwege:
- het in oorsprong 16de-eeuwse hoofdgebouw dat nog 14de-eeuwse onderdelen heeft, en in 1820 zijn huidige classicistische karakter kreeg;
- de bij de buitenplaats behorende historische tuin- en parkaanleg in een landschapsstijl, waarin een deels nog bestaande formele structuur van lanen is gelegen;
- het totale ensemble -bestaande uit onder meer hoofdgebouw, parkaanleg, boerderij, bouwhuis, tolhuis, bosarbeiderswoningen en diverse tuinsieraden en elementen als tuinmuren, toegangshek, vazen en duikers - dat een fraai voorbeeld vormt van een buitenplaats die vanaf het einde van de 18de eeuw het huidige karakter heeft gekregen;
- de visuele samenhang tussen de verschillende complexonderdelen;
- de ornamentele waarde van de verschillende complexonderdelen.
