Inleiding

BANKGEBOUW MET AANGEBOUWDE CONCIERGEWONING in 1936-1937 gebouwd door A. Baart sr. m.m.v. J.E. Wiersma in Traditionalistische architectuur voor de Coöperatieve Zuivelbank. Deze bank, opgericht in 1912, opende in 1913 in een pand aan de Willemskade. Na enkele maanden verhuisde men naar het Landbouwhuis aan de Baljeestraat. In 1914 kocht men het café de Beurs op het Zaailand aan, in 1918 gevolgd door het naastgelegen pand. Na nog enkele uitbreidingen volgde onderhavige nieuwbouw op dezelfde plaats. In 1970 veranderde de naam in Friesland Bank omdat de doelgroep was uitgebreid tot algemene bank. Het beeldhouwwerk aan de gevels is van Willem Valk, het schilderij in de vergaderzaal is van Ids Wiersma. Voorts is er glas-in-lood van een onbekende maker. In de publiekshal is het lokettenfront ongewijzigd behouden.

Omschrijving

EXTERIEUR: Bankgebouw met conciërgewoning. Hoofdgebouw op L-vormige plattegrond om thans volgebouwde binnentuin met aangebouwde woning, uitgevoerd in rode handvormbaksteen met granieten details. De noordgevel telt negen traveeën, de oostgevel tien. Er zijn twee bouwlagen en een kap. De hoge granieten plint wordt op de hoek en in de noordgevel onderbroken voor ingangen. De overhoekse hoofdingang is bereikbaar door poorten in de noord- en oostgevel. Dit portiek op vierkante grondslag is overwelfd met een gedrukt graatgewelf. Boven de getoogde ingangen zijn de traveeën gesloten behoudens een smal, hoog venster in natuurstenen omlijsting. De overige traveeën worden van elkaar gescheiden door pilasterachtige lisenen op granieten postamenten. De gevels worden afgesloten door een smalle natuurstenen band, die tussen de lisenen voorzien is van een tandlijst. De ver uitkragende gootlijst is eveneens van natuursteen. De stalen ramen hebben op de benedenverdieping bronzen hekken met daarin vermeld in vrijstaande letters de verschillende diensten, die de bank te bieden heeft. Op de basementen van de lisenen bevinden zich beeldhouwwerken van Willem Valk betrekking hebbende op de landbouw en de zuivelbereiding. De hoekpartij is voorzien van een beeld van een boer, die in de toekomst kijkt. Er is een met pannen belegde, afgeknotte schildkap met enkele kleine dakvensters. De kapconstructie is geheel in beton uitgevoerd.

De lagere conciërgewoning heeft twee traveeën en drie bouwlagen onder een flauw hellend zadeldak met pannen. De begane grond heeft een lage granieten plint en is verder gesloten. Hier werd een gevelsteen uit 1662 ingemetseld, voorstellende een boterton in hoogreliëf, die in 1918 gevonden werd in een der aangekochte panden. Links van dit bouwvolume bevindt zich een één bouwlaag tellende ingangspartij. Op de verdieping zitten twee erkers over twee verdiepingen op geprofileerde granieten uitkragingen.

INTERIEUR: In de lokettenhal bleef de balie in vrijwel ongerepte staat bewaard. Deze bestaat uit een witmarmeren onderbouw, waarop een bronzen hekwerk in geometrische vormen. Boven ieder loket bevinden zich borden met in reliëf het nummer en de functie van het loket. Het plafond van de zaal werd verlaagd, het tochtportaal in moderne materialen verbouwd. Van de plaats van de hoofdkassier bleef de marmeren onderbouw gespaard. Nagenoeg ongerept bewaard zijn het trappenhuis en de kluiskelder, verrassenderwijs uitgevoerd in een stijl die zeer nauw aansluit bij het interieur van het stadhuis van Hilversum van Dudok. Het trappenhuis is uitgevoerd in wit marmer, afgezet met banden in zwart marmer. De wandbekleding bestaat uit platen marmer à livre ouvert. De kluiskelder is een langwerpig vertrek met aan de korte zijde de deur naar de safeloketten en aan de lange zijde een reeks deuren naar de couponkamers. Ook dit vertrek is bekleed met marmerplaten. Op de eerste verdieping heeft het trappenhuis en de aangrenzende hal een glas-in-loodwand met motieven ontleend aan de landbouw en de wapens van de friese waterschappen. Het merendeel van de oorspronkelijke deuren bleef bewaard. In enkele vertrekken werd een verlaagd plafond aangebracht. De grote vergaderzaal werd bij de herinrichting tot kantoorruimte grotendeels ontdaan van de oorspronkelijke ornamentiek. Aan de korte zijde hangt een schilderij van Ids Wiersma van 1.40m hoog en ong. 6m lang, voorstellende het veehouderij- en akkerbouwbedrijf. De encadrering van het schilderij werd vereenvoudigd.

Waardering

Bankgebouw met aangebouwde conciërgewoning van algemeen architectuurhistorisch, cultuurhistorisch en bedrijfshistorisch belang:

- vanwege de traditionalistische architectuur van het exterieur en de daarmee contrasterende op Dudok geïnspireerde architectuur van het interieur;

- vanwege de ongereptheid van het exterieur en de bewaard gebleven interieuronderdelen o.a. de verfijnd vormgegeven publieksbalie, het trappenhuis, het glas-in-lood, de ongerepte kluiskelder en de originele elementen op de verdieping;

- vanwege het iconografische programma van het beeldhouwwerk van Willem Valk, betrekking hebbend op de zuivelindustrie en de landbouw, de oorspronkelijke doelgroep van de bank, benevens het schilderij van Ids Wiersma met hetzelfde onderwerp.