Omschrijving van het complex
In structuur en deels in detail gaaf bewaarde buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), BRUG (3), KADEMUUR VOORPLEIN (4), POORTGEBOUW (5), HOEKTOREN (6), KOETSHUIS (7), TUINMANSWONING (8), SPEELHUISJE (9), MOESTUINENSEMBLE MET TUINMUUR EN KOUDE BAKKEN (10) en HOUTOPSLAGSCHUUR (11), SLOTBOERDERIJ MET TOEGANGSHEK (12), WAGENSCHUUR (13), SLANGENMUUR (14), TOEGANGSHEK (15), DUIKER (16). Naast het gehucht Oud-Zuilen op de oostelijke oever van de Vecht ligt de buitenplaats Slot Zuylen, waarvan het middeleeuwse huis tot in de vijftiende eeuw in het bezit was van het gelijknamige geslacht Van Zuylen. Na verwoesting in 1422 werd het pand een eeuw later in oude vorm herbouwd (1520-1522) door Willem van Rennenberg, die gehuwd was met Cornelia van Zuylen. Het kasteel bestond uit een rechthoekig gebouw met torens op de hoeken (met geringe defensieve waarde) en versierd met een trapgevel en kantelen. In 1536 kreeg het kasteel de status van ridderhofstad. Het kaartboek Slot Zuylen uit ca.1640 en de kaart van C. van Suchtelen uit 1742 tonen een geometrische structuur met grachten- en lanenpatroon, zoals deze thans nog aanwezig is. Op de kaarten is te zien dat de eenvoudige zeventiende-eeuwse invulling van de aanleg (boomgaarden) in de achttiende eeuw een formeel karakter kreeg met siertuinen en boomgaarden. In deze tijd werd ook een slangenmuur gebouwd. Van 1665 tot 1951 was het goed in handen van het geslacht Van Tuyll van Serooskerken. In 1751 moderniseerde Jacob Marot, zoon van Daniël Marot, het in- en exterieur van het kasteel. Hierbij werd de ingangspartij van de noordoostgevel naar de zuidoostgevel verplaatst, waarvoor de brug aan de zijde van de voorburcht werd afgebroken en de weermuren langs de zuidoostkant werden gesloopt. Door het dempen van een deel van de gracht, werd het mogelijk om de oorspronkelijke binnenplaats van het kasteel tot een voorplein te transformeren; daarnaast werd door de verplaatsing van de hoofdingang naar de zuidoostzijde een directe relatie tussen het huis en de tuinaanleg gecreëerd middels een zichtas gericht op de Domtoren. Omstreeks 1840 maakte tuinarchitect J.D. Zocher een ontwerp voor de aanleg met een vergraven omgrachting, slingerpaden en boomgroepen. Dit ontwerp is niet geheel uitgevoerd; uit een bestek in het archief bleek dat Zocher in deze tijd ook werkzaam is geweest aan het huis.
Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. De grens aan de westzijde loopt langs de Vecht, de buitengracht en vervolgens om het weiland aan de noordwestzijde van het Slot. De oostgrens wordt bepaald door de Tweede Polderweg, de Slotlaan en vervolgens rondom het weiland aan de zuidoostzijde van het slot.
Waardering
De HISTORISCHE BUITENPLAATS Slot Zuylen is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:
- vanwege de ouderdom;
- als representatief voorbeeld van een ridderhofstad;
- vanwege het werk aan in- en exterieur van architect Jacob Marot;
- vanwege de visuele samenhang tussen de complexonderdelen;
- vanwege het complex van de bouwkundige onderdelen en de tuin- en parkaanleg.
