Omschrijving

De ZIEKENHUIS-vleugel van het "Sint Elisabeth's Gasthuis" is met de voorgevel op de Utrechtseweg gericht en is vanuit de hoofdvorm van een omgekeerde T, in rode baksteen opgetrokken. Het gebouw heeft een souterrain met dienstingang met daarboven twee hoge bouwlagen en een hoog afgeplat schilddak met leien in rijndekking. De vlakke symmetrische gevel wordt afgesloten door een smalle uitstekende goot op gootklossen. De VOORGEVEL heeft een vijf traveeën brede, risalerende ingangspartij en twee lange zijvleugels met elk tien traveeën. In iedere zijvleugel bevinden zich twee risalerende velden, die bekroond zijn met een hoge trapgevel, die door de gootlijst heen steekt. Het hierachter gelegen zadeldak sluit op de nok van de hoofdkap aan. Op de eerste en tweede verdieping van deze risalerende velden bevindt zich een klein balkon, gedragen door zware consoles en voorzien van een smeedijzeren hekwerk. Iedere travee bevat een gewijzigd schuifvenster afgesloten door een korfboog met consoles en siersteentjes en een boogtrommel met siermetselwerk. In het dakvlak bevindt zich boven elke vensteras een smalle hoge dakkapel met uitkragend zinken dakje waarop een piron. Horizontale natuursteenbanden geven de gevels een sterk horizontale werking. De middenpartij, waarin zich de hoofdingang bevindt, wordt bereikt door twee gebogen opritten. Voor de ingang een portiek, gevormd door drie brede open korfbogen, gesteund door overhoekse steunberen. Het portiek wordt afgesloten door een gesloten stenen balustrade en heeft stenen waterspuwers op de hoeken. Hierboven een door de gootlijst stekende hoge stenen trapgevel. In de trapgevel bevindt zich een nis met daarin een console en een baldakijn voor het beeld van de beschermheilige van het gebouw, Elisabeth van Thüringen. Onder de nis bevindt zich op een brede horizontale band de naam van het complex. Aan weerszijden van de trapgevel bevinden zich in het dakvlak twee stenen dakkapellen, eveneens met trapgevels. In de gevel een geprofileerde spitsboog met drie-pas invulling. De gevels zijn versierd met sierlijk gesmede muurankers. De smalle ZIJGEVELS van het hoofdblok aan de Utrechtseweg hebben een risaliet met een bekronende trapgevel. In het risaliet bevinden zich per drie gekoppelde ramen met rondboogvormige bovenlichten in geprofileerde omlijstingen. Aan weerszijden van het risaliet bevindt zich een vensteras waarvan de detaillering overeenkomt met die van de voorgevel van het gebouw.

De ACHTERGEVEL van de hoofdvleugel heeft in het midden een breed tussenlid naar de kapel. Dit tussenlid is even hoog als de hoofdvleugel en voorzien van drie bouwlagen en twee evenwijdig aan elkaar lopende schilddaken met daartussen een plat gedeelte. Het opvallende aan dit tussenlid zijn de brede raampartijen en de uitgebouwde en van horizontale sierbanden voorziene schoorstenen tussen de raampartijen. De meeste ramen zijn ooit vernieuwd. In de dakschilden bevinden zich kleine dakkapellen. Links en rechts van dit tussenlid wordt de achtergevel van de hoofdvleugel gekenmerkt door enkele uitgebouwde gedeelten over de gehele bouwhoogte. Deze gedeelten hebben afgeschuinde zijden. Tussen de uitgebouwde gedeelten in bevinden zich terugliggende moderne ingangspartijen en op elke verdieping een balkon. Direct aan weerszijden van het tussenlid bevinden zich in de jaren zeventig uitgebouwde gedeelten die in vorm en detaillering ondergeschikt zijn aan de hoofdmassa. In twee van de uitgebouwde oorspronkelijke gedeelten zijn, duidelijk herkenbaar, de trappenhuizen opgenomen. Aan één zijde (noordwest) zijn de per drie gekoppelde trappenhuisvensters nog voorzien van de oorspronkelijke glas-in-loodramen. Aan de andere zijde zijn ze verdwenen.

Het INTERIEUR. In het gebouw zijn diverse oorspronkelijke interieuronderdelen bewaard gebleven. Zo bevinden zich in het gebouw nog veel originele tegelvloeren die voor een groot deel schuil gaan onder een moderne bekleding. De tegelvloeren hebben zwart/geel/oranje/rode kleurstellingen Het rechthoekige, witgepleisterde trappenhuis bevindt zich in het tussenlid en heeft twee bouwlagen met geprofileerde korfbogen en een lichtkoepel. De eenvoudige trap is voorzien van een smeedijzeren balustrade en een houten reling. Het trappenhuis heeft een vlakke zoldering. In één van de trappenhuizen aan de achterzijde bevinden zich nog de oorspronkelijke glas-in-lood ramen. In beide trappenhuizen is de detaillering van de trap nog oorspronkelijk. Ook de zolders hebben nog de oorspronkelijke indeling.

Waardering

ZIEKENHUIS-vleugel van het "Sint Elisabeth's Gasthuis".

- Van architectuurhistorische waarde als oudste gedeelte van het Sint Elisabeth's gasthuis dat van typologisch belang is als goed bewaard voorbeeld van een laat negentiende eeuws ziekenhuiscomplex met kapel en latere uitbreidingen. Het vormt een van de scheppingen van de bekende architect J.W. Boerbooms en is gebouwd in een voor die tijd typerende mengstijl waarin zowel neogotische als neorenaissance-elementen zijn opgenomen. De detaillering van het gebouw is behoudens de veranderde raamdetailleringen nog in grote mate oorspronkelijk en kenmerkt zich ondermeer door het siersmeed- en siermetselwerk en het gevelbeeldhouwwerk. De combinatie van deze hoofdbouw met de achtergelegen kapel verleent het geheel een hoge ensemblewaarde. De nog originele interieurelementen versterken de waarde van het gebouw.

- Van stedenbouwkundige waarde vanwege de markante situering op een hoge stuwwal ten westen van de stadskern van Arnhem tussen de Utrechtseweg en de spoorbanen. Het ziekenhuis vormt door de hoge en karakteristieke ligging een waardevol beeldbepalend element aan de westelijke stadsentree en is ook vanuit de polder en vanuit de hoger gelegen noordelijke wijken duidelijk zichtbaar aanwezig.

- Van cultuurhistorische waarde wegens de belangrijke rol die het Gasthuis speelde tijdens de Slag om Arnhem in 1944. Het Sint Elisabeth's Gasthuis bevond zich midden in de gevechtszone in de smalle corridor tussen de spoorweg en de rivier en ging dienst doen als hospitaal voor beide partijen. In het gebouw werd kort daarna een wapenstilstand overeengekomen. Als zodanig is het complex nauw verbonden met de geschiedenis van de stad Arnhem en met de nationale oorlogshistorie in het bijzonder.