Edeseweg 124, Bennekom

Omschrijving

HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG. Grootschalige parkaanleg in landschapsstijl met parkweiden, slingerlanen en paden, vijverpartijen, zichtassen, solitairen en boomgroepen, parkbossen en productiebossen met slingerpaden, rond Huis Hoekelum en Huis Noordereng, verrijkt met tuinornamenten, tuinhuisjes, bouwkundige opstallen en bijgebouwen, die tesamen het cultuurhistorische landschap van de historische buitenplaats Hoekelum vormen. De parkaanleg van Hoekelum bergt nog enkele elementen in zich die tot in de 17de eeuw terug te leiden zijn, zoals de Laarse allee (Wageningse weg), die als dwarsas het gezicht vanuit het huis in oostelijke richting doorkruist, en de slotgracht, die vermoedelijk aan het einde van de l8de eeuw in landschapsstijl vergraven is. De aanleg van het park van Hoekelum dateert vermoedelijk uit het einde van de 18de eeuw, in de tijd dat Hoekelum in het bezit was van Gerrit Willem van Balveren, burgemeester van Nijmegen. Hij laat in 1787, wellicht in navolging van de grote zaal van de buitenplaats Biljoen, op Hoekelum de grote zaal van stucdecoraties door de Tiroler stucwerker Lauran Rief van gezichten en decoraties in stuc voorzien, en liet wellicht toen zoals op Biljoen en Beekhuizen, de romantische aanleg tot stand komen, die thans nog in grote trekken bewaard is. Evenals op Biljoen en Beekhuizen was de geografische situering van het terrein van Hoekelum, gelegen aan de westflank van de Veluwe, door de aanwezigheid van sprengen en sterke accidentatie, bij uitstek geschikt voor de schepping van een vroege landschappelijke parkaanleg. Deze karakteristieken van vroege aanleg in landschapsstijl, ook wel Zwitserse stijl genaamd, zijn met name in het parkbosgedeelte aan de noordzijde van Hoekelum, met diep uitgesneden sterk curvende beekarmen, kleinschalige heuvelpartijen, restanten van kronkelige slingerpaden en met een ijskelder in een heuvelpartij te vinden. Ook de aanleg van de vijverpartij rond het huis en de sterk geaccidenteerde parkweide aan de achterzijde en terzijde van het huis doen vermoeden, dat eveneens dit gedeelte uit het einde van de 18de eeuw dateert. Oorspronkelijk was de weide achter het huis Hoekelum veel beslotener van atmosfeer, zoals op oude luchtfoto's en topografische kaarten nog te zien is. Het ruimschalige karakter van de aanleg achter het huis werd in het begin van de jaren '90 van de 20ste eeuw gerealiseerd, door het aanleggen van een brede historiserende zichtas tot op het hoogste punt van de buitenplaats. De parkweide voor het huis, met de door bos geflankeerde zichtas over de Edeseweg en doorzichten in zuidwestelijke en noordwestelijke richting dateert vermoedelijk uit de eerste helft van de l9de eeuw, vermoedelijk na 1819, uit de tijd van het echtpaar Van Wassenaer-Van Balveren. Deze aanleg in de trant van Jan David Zocher jr. is veel weidser dan de eerder genoemde parkaanleg in landschapsstijl, alhoewel oorspronkelijk de perspectiefwerking door het grotere aantal boomgroepen en solitairen groter was dan tegenwoordig, zoals op de topografische kaart uit 1910 goed te zien is. De meer naar achteren in het park in 1859 opgerichte obelisk (RM 527126) memoreert de vele ontginningen en aanleg van nieuwe bossen door Otto van Wassenaar en noemt ook de opzichter van deze werkzaamheden sinds 1820, Gerrit van Hoogstraten. De landschappelijke aanleg met door bomen omgeven parkweide rondom Huis Noordereng met doorzicht tussen beide huizen, dateert vermoedelijk uit omstreeks 1849, toen Huis Noordereng werd gebouwd. Van Wassenaer heeft de aanleg van de buitenplaats verrijkt met de aanplant van productiebos, zoals in deze tijd op buitenplaatsen op de Veluwe en Utrechtse Heuvelrug gebruikelijk was. Deze bosaanplant was tevens de entourage van uitgestrekte wandelingen over slingerpaden, zoals op oude topografische kaarten en tegenwoordig op het terrein nog goed te zien is.

Waardering

De HISTORISCHE PARKAANLEG van de buitenplaats Hoekelum is van algemeen cultuurhistorisch en architectonisch belang:

- als representatief en relatief gaaf bewaarde grootschalige aanleg in vroege landschapsstijl, typerend voor grotere buitenplaatsen op de Veluwe aan het einde van de l8de eeuw;

- als belangrijk voorbeeld van een vermoedelijk laat l8de-eeuwse Nederlandse grootschalige parkaanleg in landschapsstijl met verrijkingen uit de eerste helft van de l9de eeuw;

- als zeldzaam voorbeeld van landschappelijke verweving van twee parken in landschapsstijl rondom de twee hoofdgebouwen op een historische buitenplaats.

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Locatie

Monumentnummer
514042
Complexnaam
Hoekelum
Provincie
Gemeente
Plaats
Complexomschrijving

Omschrijving complex (Edeseweg 120, Bennekom): HISTORISCHE BUITENPLAATS HOEKELUM.

De geschiedenis van de historische buitenplaats Hoekelum is traceerbaar tot in de l4de eeuw, in welke tijd het een leen van de hertog van Gelre was en als goed was verbonden met het erfelijke ambt van Jagermeester van de Veluwe en het Rijswald. In de l6de eeuw gaat het goed over van de Van Hoekelums op de familie van Poelwijk, waarna het in de komende eeuw regelmatig van eigenaar wisselt. In 1695 wordt Hessel van Lawick eigenaar van Hoekelum, waarna het goed zich enkele eeuwen in het bezit van de aan elkaar verwante families Lawick, Van Balveren en Van Wassenaer zal blijven. Een kaart uit 1678 geeft een beeld van de vrij simpele opzet van de buitenplaats. Van deze aanleg is de Laarse allee (Wageningse weg), die als dwarsas het gezicht vanuit het huis in oostelijke richting doorkruist, het enige element dat tegenwoordig nog bestaat. Het HUIS HOEKELUM wordt omstreeks 1735, wanneer Hoekelum in het bezit is van Maria van Lawick, ingrijpend verbouwd en krijgt dan zijn rechthoekige grondslag, die het tot de verbouwing in 1911 zal houden. De PARKAANLEG IN LANDSCHAPSSTIJL op Hoekelum vertoont in stilistisch opzicht een aanleg in vroege landschapsstijl in de trant van Jan David Zocher sr. en toevoeginqen uit latere tijd. Het oeverprofiel rond de tot een vijverpartij vergraven slotgracht, de sterke accidentatie, het grillige verloop van de beek in bet bos ten noordwesten van bet huis met kleinschalige heuvelpartijen en IJSKELDER toont sterke verwantschap met laat l8de-eeuwse landschapsparken van grote buitenplaatsen op de Veluwe. Afgaande op deze stilistische kenmerken zou deze aanleg in landschapsstijl tot stand zijn gekomen in opdracht van Gerrit Willem van Balveren, sinds 1770 burgemeester van Nijmegen en gedeputeerde der Staten-Generaal. In ieder geval is zeker dat hij moderniseringen aan de buitenplaats tot stand heeft gebracht. In opdracht van Van Balveren werd in 1787 door de Oostenrijkse stucwerker Lauran Rief de grote zaal van het huis Hoekelum van stucdecoraties met allegorische voorstellingen, Italiaanse monumenten uit de klassieke oudheid en attributen van het buitenleven voorzien. Alszodanig is deze zaal zeer waarschijnlijk geïnspireerd op de even hiervoor tot stand gekomen grote zaal van de Veluwse buitenplaats Biljoen (Velp) in de periode dat door eigenaar Johan Frederik Willem van Spaen van Biljoen op Biljoen een grootscheepse aanleg in landschapsstijl werd gerealiseerd. Een relatie tussen Hoekelum en Biljoen was er in ieder geval in de l9de eeuw. In de stichtingssteen van huis Noordereng, het tweede hoofdgebouw van Hoekelum, staat de inscriptie van Van Spaen's dochter. Van Balveren overlijdt in 1798 en laat Hoekelum na aan zijn in dat jaar 6 jaar oude dochter Cornélie, barones van Balveren. Zij huwt in 1819 met Otto baron van Wassenaer-van Catwijk, waarvan bekend is dat hij veel nieuwe ontginningen en aanplantingen op Hoekelum heeft laten uitvoeren. Deze werkzaamheden werden in 1859 door zijn vijf zonen gememoreerd door de oprichting van een hardstenen obelisk in het park. Gezien zijn betrokkenheid ligt het voor de hand te veronderstellen, dat hij de initiator van de grootscheepse aanleq in landschapsstijl is geweest, maar deze aanleg was omstreeks 1820 al eningszins ouderwets. De ruime parkweide aan de westzijde van het huis met boomgroepen en afsluitende boscoulissen aan de overzijde van de Edese-weg met op de as van het huis gelegen smalle zichtas en de ORNAMENTELE RONDBOOGBRUG MET IJZEREN LEUNINGEN even ten zuidwesten van huis Hoekelum zijn echter waarschijnlijk toevoegingen uit de tijd van Van Wassenaer. Ook het zicht vanuit Hoekelum op de aanleg rondom Noordereng met boomgroepen en parkweide dateert waarschijnlijk uit zijn tijd. Van Wassenaer liet HUIS NOORDERENG bouwen als tweede hoofdgebouw, omstreeks 1849 na bet overlijden van zijn vrouw, die huis Hoekelum naliet aan haar zoon Walraven Elias Johan van Wassenaer-van Catwijk tot Hoekelum. Noordereng ligt in zijn eigen parkaanleg, maar door een zichtas op het huis en in het park van Hoekelum vormt het een geheel met de buitenplaats Hoekelum. De in rustieke trant uitgevoerde oostgevel van het voormalige THEEHUISJE aan de Edeseweg, dat als 'point de vue' een belangrijke rol vervult in het gezicht vanaf de noordelijke oprijlaan dateert waarschijnlijk eveneens uit de tijd van Van Wassenaer. De erachter gebouwde dienstwoning dateert van omstreeks 1900. Waarschijnlijk liet Van Wassenaer omstreeks 1850 ook bet KOETSHUIS even terzijde van het Huis Hoekelum en de DIENSTWONING aan de zuidelijke oprijlaan bouwen. Ook liet hij vermoedelijk halverwege de l9de eeuw de monumentale MOESTUINMUUR optrekken, die thans in deels geruïneerde staat verkeert. Het BAKHUISJE bij de boerderij aan de ZW-zijde van het park dateert eveneens uit zijn periode. Na het overlijden van Otto baron van Wassenaer erft zijn zoon Walraven Elias Johan van Wasenaer-van Catwijk tot Hoekelum, in 1858 getrouwd met Carolina barones van Balveren. Zij overlijdt 7 jaren na de dood van haar eehtgenoot, in 1912. Ook Otto van Wassenaer heeft op de buitenplaats een aantal vernieuwingen tot stand gebracht. Even ten noordoosten van het huis werd omstreeks 1860 een ornamenteel houten PAVILJOEN in historiserende classicistische stijl opgetrokken aan de zuidoostzijde van het park. Het iets dichter bij het huis gesitueerde KINDERHUISJE dateert uit 1900-1910. Achter huis Noordereng liet hij omstreeks 1880 een nieuw KOETSHUIS met houtloods optrekken. In het aan de zuidwestzijde van het park gelegen bedrijfsgedeelte, waar het bakhuisje is gesitueerd liet hij rond 1875 een nieuwe STAL en omstreeks 1900 een nieuwe BOERDERIJ optrekken. Rond 1870-1880 werd Noordereng van een ijzeren wintertuin voorzien. In 1904 liet hij Noordereng vergroten en inwendig verbouwen, vermoedelijk voor eigen bewoning. Zijn zoon Karel Gerrit Willem baron van Wassenaer liet 6 jaar na de dood van zijn vader, in 1911, huis Hoekelum vergroten. Hierbij werden grote delen van het inwendige met stucdecoraties van Rief gesloopt. In grote trekken bleef alleen de hoofdopzet van het huis gehandhaafd, zij het dat deze naar alle zijden toe werd vergroot. De verbouwing vond plaats naar ontwerp van Hanrath en was in 1916 gereed. Met name aan de achterzijde van het huis verstoorde de door Hanrath geschapen massaliteit van het huis de relatie tussen het huis en de landschappelijke parkaanleg ter plekke. In deze periode bewoonde Karel van Wassenaer waarschijnlijk met zijn echtgenote Machtella barones van Lynden en zijn moeder huis Noordereng. In het begin van de jaren 90 van de 20ste eeuw werd aan de achterzijde van het huis een enorme zichtas gekapt, dat als historiserend element voor de aanleg van ondergeschikte betekenis is. Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. De niet in de omschrijving genoemde bouwkundige onderdelen binnen dit complex zijn voor de bescherming van ondergeschikt belang.

Waardering

De HISTORISCHE BUITENPLAATS HUIS HOEKELUM EN NOORDERENG is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinarchitectonisch belang:

- vanwege beide hoofdgebouwen;

- vanwege de deels in structuur en deels in detail gaaf bewaarde historische tuin- en parkaanleg in vroege landschapsstijl;

- vanwege de ornamentele waarde van de complexonderdelen;

- vanwege de visuele samenhang van de complexonderdelen.

Eigenschappen

Functies
Functie Hoofdcategorie Subcategorie Functietype Is hoofdfunctie
Historische aanleg Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen oorspronkelijke functie Ja
Adressen
Straat Getal Achtervoegsel Postcode Plaats Locatie Situatie Is hoofdadres
Edeseweg 124 6721 KE Bennekom BY Ja
Types
Hoofdcategorie Subcategorie Beschrijving Notitie
Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen
Percelen
Kadastraal perceel Kadastrale sectie Kadastraal object Appartement Kadastrale gemeente
C 819 Bennekom
C 816 Bennekom
C 2044 Bennekom
C 820 Bennekom
C 848 Bennekom
C 607 Bennekom
C 813 Bennekom
C 608 Bennekom
C 1353 Bennekom
C 1352 Bennekom
C 812 Bennekom
C 794 Bennekom
C 605 Bennekom
C 1345 Bennekom
C 809 Bennekom
C 823 Bennekom
C 616 Bennekom
C 843 Bennekom
C 814 Bennekom
C 2135 Bennekom
C 2357 Bennekom
C 836 Bennekom
C 835 Bennekom
C 2358 Bennekom
C 832 Bennekom
C 821 Bennekom
C 811 Bennekom
C 826 Bennekom
C 798 Bennekom
C 824 Bennekom
C 825 Bennekom
C 2359 Bennekom
C 1873 Bennekom
C 841 Bennekom
C 793 Bennekom
C 842 Bennekom
C 1415 Bennekom
C 834 Bennekom
C 801 Bennekom
C 829 Bennekom
C 792 Bennekom
C 611 Bennekom
C 828 Bennekom
C 2360 Bennekom
C 822 Bennekom
C 2361 Bennekom
C 2136 Bennekom
C 778 Bennekom
C 818 Bennekom
C 2042 Bennekom
C 2041 Bennekom
C 833 Bennekom
C 788 Bennekom
C 2306 Bennekom
C 2362 Bennekom
C 773 Bennekom
C 2363 Bennekom
C 612 Bennekom
C 614 Bennekom
C 1870 Bennekom
C 2307 Bennekom
C 845 Bennekom
C 837 Bennekom
C 1871 Bennekom
C 584 Bennekom
C 1418 Bennekom
C 1220 Bennekom
C 585 Bennekom
C 1417 Bennekom
C 2356 Bennekom
C 1774 Bennekom
C 1673 Bennekom
C 2355 Bennekom
C 2354 Bennekom
C 2353 Bennekom
C 838 Bennekom
C 2308 Bennekom
C 827 Bennekom
C 2352 Bennekom
C 1355 Bennekom
C 2351 Bennekom
C 613 Bennekom
C 849 Bennekom
C 2346 Bennekom
C 1416 Bennekom
C 1354 Bennekom
C 846 Bennekom
C 844 Bennekom
C 2043 Bennekom
C 2350 Bennekom
C 2349 Bennekom
C 2347 Bennekom
C 772 Bennekom
C 606 Bennekom
C 2348 Bennekom
C 839 Bennekom
D 5034 Ede
D 11602 Ede
D 11603 Ede
D 5039 Ede
D 5037 Ede
D 5038 Ede
Bouwperioden
Start Eind Notitie Beschrijving
1600 1700 vervaardiging
Naar boven