Omschrijving
In structuur en deels in detail gaaf bewaarde buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), TOEGANGSHEK naar het huis (3), HOUTEN SIERHEK naar het bos (4), TOEGANGSBRUG (5), DIENSTWONING (6), BOERDERIJ ANNEX KOETSHUIS 'HET BOUWHUIS' (7), IJSKELDER (8), MOESTUINMUUR (9), SOKKEL (10), HOUTEN BRUG naar het buitenpark (11), TUINMANSWONING (12), TOLWONING MET TOLHEK (13), BOERDERIJ 't HOGELAND (14), STUW (15). Vrij gaaf bewaarde en mooi in het natuurlijk landschap van de Reest gelegen historische buitenplaats, op de restanten van een klooster gebouwd en aangelegd sedert 1813 door Reint Hendrik baron de Vos van Steenwijk (1755-1836). Het complex bestaat uit het classicistische HUIS Dickninge (1813) met BIJGEBOUWEN, dat ligt in een uitgestrekte PARKAANLEG (omstreeks 1813) die bestaat uit een binnen- en een buitenpark. Het BINNENPARK in landschapsstijl wordt omgeven door een gracht (in feite een aftakking van de Reest) en draagt een vrij gesloten karakter met een aantal zichten naar buiten, het BUITENPARK ten noorden van de Reest is eveneens door een watergang omgeven en bestaat uit een open grasveld omgeven door opgaand geboomte. Door beide parken loopt een rondwandeling; deze sluiten op elkaar aan. Ten noorden van de toegangsbrug liggen, tussen drie 17de-eeuwse lanen, nog enkele productiebossen, een hakhoutbos (onder meer zomereik) en enkele bosvakken met beuk en zomereik met slingerpaden, afgewisseld door enkele weilanden. De ontwerpers van huis en tuin zijn niet bekend, maar kenmerken en bijzondere tuinhistorische kwaliteiten doen met name bij het binnenpark directe of indirecte bemoeienis van de tuinarchitecten J.D. Zocher sr en/of jr vermoeden. Dezen waren aan het begin van de negentiende eeuw ook werkzaam in Friesland en Groningen. De geschiedenis van Dickninge is nauw verbonden met de aanwezigheid op die plaats van het middeleeuwse klooster van die naam, dat in gebruik was van 1325 tot 1652. In de loop van de zeventiende eeuw is een deel van de bouwvallige kloostergebouwen gesloopt; een ander deel bleef gespaard, waaronder een bijgebouw dat lange tijd dienst heeft gedaan als rentmeesterswoning. In 1796 koopt Reint Hendrik baron de Vos van Steenwijk (1755-1836) de restanten van het complex, daaronder het 'rentmeestershuis'. Tussen 1804 en 1813 gaat hij over tot afbraak om ter plaatse een nieuw gebouw op te richten: het huidige huis Dickninge dat in 1813 wordt voltooid. Tevens realiseert hij omstreeks diezelfde tijd de parkaanleg in landschapsstijl. Het bij Dickninge behorende bouwhuis zou omstreeks 1800 zijn vernieuwd. De drie 17de-eeuwse lanen, de omgrachting rondom het binnenpark, een tot ijskelder verbouwde middeleeuwse kelder (deel van de refter) en een stuwtje lijken het enige restant te zijn van het vroegere kloostercomplex. In zijn reisjournaal uit 1819 typeert staatsman Gijsbert Karel van Hogendorp het huis als zijnde gebouwd 'naar de nieuwste smaak: een witte gevel en grote ruiten' en het park 'naar de fraaiste Engelse wijze'. Deze typering geldt nog steeds voor parkaanleg en huis, zij het dat de gevel thans is uitgevoerd in schoon metselwerk. Het kadastrale minuutplan uit 1832 geeft de omgrachting aan met rondom het huis Dickninge een 'perk' (de huidige parkweide voor en achter het huis) en een rechthoekige moestuin met vijver, mogelijk nog een oude vijver uit de tijd van het klooster. Van het padenbeloop staat alleen de nog bestaande rondwandeling ingetekend die loopt vanaf de noordelijke toegangsbrug, tussen moestuin en boerderij door naar de brug over de gracht zuidelijk van het huis en vervolgt aan de westzijde van de omgrachting in noordelijke richting om weer bij de toegangsbrug uit te komen. In 1910 ontwerpt L.A. Springer (1855-1940) met behoud van de landschappelijke aanleg in de open ruimten voor en achter het huis, respectievelijk glooiende gazons met bloemslingers en een bloementuin in de geometrische Nieuw Architectonische tuinstijl aan. Deze aanleg is typerend voor de smaak van omstreeks de eeuwwisseling en kan zijn ingegeven door de wens tot verfraaiing van de bestaande aanleg en wellicht ook als een poging om een overgang te creëren tussen het formeel aandoende huis en het park in landschapsstijl. Door gebrek aan onderhoud zijn deze elementen echter zo goed als verloren gegaan. Omstreeks 1989 is het huis gerenoveerd en verbouwd tot vier appartementen. Bij die gelegenheid is ook het binnenpark voor een deel opgeknapt.
Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven.
Waardering
De omgrachte HISTORISCHE BUITENPLAATS DICKNINGE is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:
- vanwege het vroeg-19de-eeuwse (1813) hoofdgebouw, dat door vormgeving en ligging een opvallend monumentaal laat-Empire element is binnen een hoogwaardige vroeg-19de-eeuwse landschappelijke aanleg (1813);
- vanwege de ontwerpkwaliteiten van het hoofdgebouw;
- vanwege de redelijk hoge mate van gaafheid van het exterieur van het hoofdgebouw;
- vanwege de aanwezigheid van enkele waardevolle interieuronderdelen;
- vanwege de bij de buitenplaats behorende aanleg, bestaande uit een vroeg-19de-eeuws omgracht binnenpark in landschapsstijl met monumentale beplanting en wandelingen in en rond het park, en een buitenpark met drie 17de-eeuwse lanen en 18de-eeuwse bosvakken met restanten van slingerpaden;
- vanwege het voorkomen van een aantal kenmerkende complexonderdelen die ruimtelijk en functioneel met het hoofdgebouw en de aanleg verbonden zijn.
