Omschrijving van het complex.
In structuur en deels in detail gaaf bewaarde buitenplaats met HOOFDGEBOUW (Huis Soelen) (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), BRUG naar hoofdgebouw (3), VOORBURCHT MET KEERMUREN en TOEGANSBRUG (4), KOETSHUIS met TOREN(5), STEL TUINVAZEN (6), POORTGEBOUW (7), TOEGANGSHEK (8), BOERDERIJ 'ALDENHAAG' (9), GRAFMONUMENT (10), DIENSTWONING (11), TUINMUUR (12), BOERDERIJ (13), TUINMANSWONING (14).
Als groene strook naast de bebouwde kern van Zoelen ligt evenwijdig aan de Achterstraat het historische buitenplaatscomplex Soelen, waarmee in 1298 ridder Arndt van Arkel door de graaf van Gelre werd beleend. In 1385 werd de middeleeuwse burcht met voor- en nederburcht vermeld, waarvan thans een deel van het poortgebouw, een deel van de gebouwen van de voorburcht (beide in vijftiende-eeuwse vorm) en het muurwerk van het hoofdgebouw resteren. Het goed omvatte het versterkte huis Soelen en ten noorden daarvan de hof Zoelen, later Aldenhaag genoemd. Deze huizen werden vanaf 1362 afzonderlijk beleend, doch aan het einde van de zestiende eeuw onder het geslacht Vijgh weer samengevoegd en sindsdien in één bezit gebleven.
In 1574 brandden Soelen en Aldenhaag af, waarna het huis Soelen in 1577, met gebruikmaking van het oude muurwerk, weer werd hersteld en opgebouwd. Aldenhaag is nooit herbouwd, alleen de ruïneheuvel (Essenheuvel) verwijst naar de bouwplaats van het kasteel. In de zeventiende eeuw is het huis vernieuwd, zie jaartal klokje 1643, en in de achttiende eeuw inwendig gemoderniseerd, zoals de Tegenwoordige Staat uit 1741 vermeldt: 'het Heerenhuis te Zoelen is een fraai Gebouw, en voor eenige jaren, van binnen, geheel vernieuwd. In 't Huis zyn fraaye geschilderde Kamers, en rondsom het zelve, schoone Plantaadjen'. In 1775 kocht Aert Johan Verstolk, schepen van de stad Rotterdam, de uitgestrekte buitenplaats met dubbele singels en visrijke grachten en verder 'royale Tuijnen met hunne Terassen, Trekkassen en verdere Broeijerije, sterre-bosschen, Allées van schoone en zwaare opgaande Boomen'. Onder het beheer van Verstolk vonden verschillende bouwactiviteiten plaats en werden binnen de formele aanleg de eerste landschappelijke elementen doorgevoerd, zoals op de 'Situatietekening van de Huisen Zoelen en den Aldenhaag' (1805) te zien is. In een brief uit 1808 werd een inmiddels verdwenen hermitage, thans grafmonument, op de Essenheuvel vermeld; daarnaast kersenboomgaarden en een essenbos. In de loop van de negentiende eeuw werd de gehele aanleg in landschapsstijl veranderd, te beginnen met de kap van het sterrenbos in 1828. Het is mogelijk dat de (tuin)architect J.D. Zocher jr. bij de nieuwe aanleg betrokken was, daar deze in omstreeks 1835 de verbouwing van het koetshuis en de poort in neogotische stijl uitvoerde, en vermoedelijk het grafmonument voor Johan Gijsbert Verstolk vervaardigde. De combinatie van de neogotische bouwstijl en de landschapsstijl was een populair gegeven in de negentiende eeuw. Door vererving kwam het goed in het geslacht Völcker. In 1911 is het huis gerestaureerd en van zijn witte pleisterlaag ontdaan. Tussen 1956-1961 vonden inwendige herstelwerkzaamheden plaats en tussen 1975 en 1977 is het huis door het architectenbureau W.A. Heineman te Velp geschikt gemaakt voor bewoning in appartementen. In 1992 is het landgoed verkocht aan de staat, het beheer van het landgoed valt sindsdien onder Staatsbosbeheer. Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven.
Waardering
Het HISTORISCHE BUITENPLAATSCOMPLEX SOELEN is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:
- wegens de ouderdom;
- wegens de visuele en historische relatie tussen de buitenplaats en het dorp Zoelen;
- als onderdeel van de gaaf bewaarde infrastructuur en dorpskern gevormd door kerk, herberg en huis Soelen;
- wegens het in oorsprong middeleeuwse huis met voorburcht;
- wegens de historische tuin- en parkaanleg in landschapsstijl met enkele formele elementen;
- wegens de visuele samenhang tussen de complexonderdelen.
