Hoofdweg 74, Loenen
Onderdeel 2: HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG.
Omschrijving
De structuur van de gaaf bewaarde formele aanleg uit circa 1800 wordt bepaald door verschillende eikenlanen, die vrijwel loodrecht op de Hoofdweg zijn geprojecteerd en met elkaar verbonden worden door de Molenallee, die het gehele goed omvat. Vanaf de Hoofdweg wordt Ter Horst ontsloten middels een eikenlaan, die aan de zuidwestzijde van het huis en het beukenbos doorloopt, eindigend bij de Eerbeeksedijk; deze laan heeft een lengte van 530 meter, waarvan het tracé onduidelijk is geworden. Dwars op de oprijlaan, parallel aan de Hoofdweg, ligt een langgerekte vijverpartij bestaande uit drie terrasvijvers, die uitkomen op het grachtenstelsel rond het kasteel. Over de vijver was een zicht op de kerk van Loenen geprojecteerd, welke thans is dichtgegroeid. Bij de verkoop in 1924 werden de vijvers aanbevolen voor de forellenteelt, thans worden ze gedeeltelijk gebruikt als houtwaterplaats. De kern van de buitenplaats wordt gevormd door de 18de-eeuwse classicistische opzet van een omgracht hoofdgebouw met twee bouwhuizen die een met Veluwse veldkeien bestraat voorplein omsluiten. Vanaf de as van het huis loopt een breed zicht over het voorplein tussen lindelanen door naar het door opgaande beplanting omzoomde weiland aan de overzijde van de Hoofdweg. Aan de zuid- en oostzijde van het huis is een kleinschalige aanleg van verschillende compartimenten, waarvoor de tuinarchitect L. Springer in 1907 het ontwerp in neo-formele (gemengde) stijl maakte: aan de oostzijde voor de oranjerie ligt de bloementuin, thans grasparterre, waarvan alleen de padenstructuur resteert, deze tuin wordt aan de oostzijde begrensd door een houten schutting waarachter de moestuin met kas en koude bakken en de boomgaard zijn gesitueerd. In het verlengde van de bloementuin ligt een dichtgegroeid langwerpig bosperceel met links daarvan een geometrische aanleg waarvan thans de uitgegroeide heesters en een taxusgroep resteren. Achter deze aanleg strekt zich een beukenbos (Horsterbos genaamd) tot aan de Loenensche Beek en de Molenallee uit. De noordelijke bosrand wordt afgesloten in de vorm van een boog als enig landschapselement van de aanleg. De omgeving van Ter Horst bestaat uit een coulissenlandschap van afwisselend graslanden met sloten, akkers, houtwallen en bosjes.
Waardering
De HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG behorende tot de buitenplaats Ter Horst is van algemeen belang:
- vanwege de gaaf bewaarde 18de-eeuwse classiscistische opzet van de aanleg met een middenas en een lanenstelsel;
- vanwege de restanten van de aanleg van L. Springer uit 1907;
- vanwege het belang van de aanleg voor de geschiedenis van de tuin- en landschapsarchitectuur;
- vanwege de functioneel-ruimtelijke samenhang met de andere onderdelen van de buitenplaats.
Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Locatie
Omschrijving van het complex
In structuur en deels in detail gaaf bewaarde HISTORISCHE BUITENPLAATS TER HORST met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), TOEGANGSHEK (3), BRUG naar voorplein (4), twee BOUWHUIZEN (5 en 6), TOEGANGSBRUG (7), HOENDERHOK (8), ORANJERIE MET SCHUURTJE (9), TUINMUUR MET TWEE POORTEN (10), MOESTUIN MET KAS, KOUDE BAKKEN EN HOUTEN SCHUTTING (11), IJSKELDERS (12), WOONHUIS (14).
Ten noordoosten van het dorp Loenen aan de voet van de oostelijke stuwwal van de Veluwe op de overgang naar de lager gelegen IJsselvallei ligt de buitenplaats Ter Horst. Dit goed met bossen werd rond 1557 gekocht door Wijnand Hackfort van Hendrik Stepraedt van Doddendael. De geschiedenis vóór deze tijd is onduidelijk, wel bestaat er een bron uit 1354 waarin de verwoesting van een kasteel Horst wordt vermeld. In 1557 liet Hackfort een kasteel bouwen waarschijnlijk met gebruik van ouder, vijftiende-eeuws muurwerk (achtergevel). Bij het huis behoort een katholieke kapel, die eerst gevestigd was in de voormalige spijker (thans oranjerie/tuinhuis) en vanaf 1791 in het bouwhuis. In 1631 werd het goed een Gelders leen. Aan het einde van de achttiende eeuw, toen Ter Horst in bezit was van mr. Olivier G.W.J. Hackfort, kregen het huis en de omgeving een classicistisch aanzien door het plaatsen van een nieuwe façade in classicistische stijl tegen de toenmalige achtergevel, door de regelmatige invulling van het voorplein met twee bouwhuizen en door de aanleg van een lanenstelsel. Deze opzet is thans nog gaaf aanwezig. Bijhouwer schrijft over Ter Horst (1946) 'het bevat alle onderdelen van het Oud-Nederlandsche buiten: een overtuin met grazige weiden, een voorruimte, begrensd door hooge lindenrijen, daarna de buitengracht met de bouwhuizen, een brug over de binnengracht en tenslotte het kasteeltje. Daarachter bevinden zich de siertuinen en de moestuinen; naast deze middenpartij is de afstand tusschen de buitengracht en de ringsloot zo ruim dat verdere tuinen en bosschages de hoofdruimten kunnen omsluiten'. De sier- en moestuinen waarover Bijhouwer sprak, waarvan thans alleen de structuur te herkennen is, werden in 1919 door de tuinarchitect L.A. Springer ontworpen (ontwerptekeningen zijn bewaard gebleven).
Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. Binnen het complex ligt de zeer beeldbepalende boerderij De Oldenhof, die niet als afzonderlijk complexonderdeel is aangewezen vanwege de sterke wijzigingen in de van de straat afgelegen gevels. De boerderij ligt op een inmiddels dichtgegroeide diagonale zichtas vanuit het kasteel. Ook is er een zicht op boerderij en kasteel vanaf de Hoofdweg. De omgrenzing van de historische buitenplaats wordt bepaald door de Molenallee aan de zuidoostzijde, de dubbele eikenlaan ten noordoosten van de boerderij, de Hoofdweg met de overtuin, en weiden en waterpartijen aan de westzijde.
Waardering van het complex
De HISTORISCHE BUITENPLAATS TER HORST is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:
- vanwege de ouderdom;
- vanwege het 16de-eeuwse hoofdgebouw met spijker;
- vanwege de 18de-eeuwse voorgevel naar ontwerp van de architect Roelof Roelofszn. Viervant;
- vanwege de gaaf bewaard gebleven historische tuin- en parkaanleg in formele stijl uit circa 1800;
- vanwege de visuele samenhang van de complexonderdelen.
Eigenschappen
| Functie | Hoofdcategorie | Subcategorie | Functietype | Is hoofdfunctie |
|---|---|---|---|---|
| Historische aanleg | Kastelen, landhuizen en parken | Tuin, park en plantsoen | oorspronkelijke functie | Ja |
| Straat | Getal | Achtervoegsel | Postcode | Plaats | Locatie | Situatie | Is hoofdadres |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hoofdweg | 74 | – | 7371 AK | Loenen | – | BY | Ja |
| Hoofdcategorie | Subcategorie | Beschrijving | Notitie |
|---|---|---|---|
| Kastelen, landhuizen en parken | Tuin, park en plantsoen | – | – |
| Kadastraal perceel | Kadastrale sectie | Kadastraal object | Appartement | Kadastrale gemeente |
|---|---|---|---|---|
| – | C | 2459 | – | Beekbergen |
| – | C | 1321 | – | Beekbergen |
| – | C | 1300 | – | Beekbergen |
| – | C | 2332 | – | Beekbergen |
| – | C | 268 | – | Beekbergen |
| – | C | 2386 | – | Beekbergen |
| – | C | 2680 | – | Beekbergen |
| – | C | 2612 | – | Beekbergen |
| – | C | 1329 | – | Beekbergen |
| – | C | 1339 | – | Beekbergen |
| – | C | 2232 | – | Beekbergen |
| – | C | 1349 | – | Beekbergen |
| – | C | 3068 | – | Beekbergen |
| – | C | 2460 | – | Beekbergen |
| – | C | 1340 | – | Beekbergen |
| – | C | 3057 | – | Beekbergen |
| – | C | 204 | – | Beekbergen |
| – | C | 2616 | – | Beekbergen |
| – | C | 1303 | – | Beekbergen |
| – | C | 1305 | – | Beekbergen |
| – | C | 1328 | – | Beekbergen |
| – | C | 1326 | – | Beekbergen |
| – | C | 2458 | – | Beekbergen |
| – | C | 1056 | – | Beekbergen |
| – | C | 1334 | – | Beekbergen |
| – | C | 1299 | – | Beekbergen |
| – | C | 2230 | – | Beekbergen |
| – | C | 3072 | – | Beekbergen |
| – | C | 1325 | – | Beekbergen |
| – | C | 1333 | – | Beekbergen |
| – | C | 3056 | – | Beekbergen |
| – | C | 2619 | – | Beekbergen |
| – | C | 203 | – | Beekbergen |
| – | C | 2227 | – | Beekbergen |
| – | C | 1304 | – | Beekbergen |
| – | C | 2461 | – | Beekbergen |
| – | C | 3214 | – | Beekbergen |
| – | C | 3279 | – | Beekbergen |
| – | C | 1335 | – | Beekbergen |
| – | C | 2234 | – | Beekbergen |
| – | C | 2298 | – | Beekbergen |
| – | C | 1322 | – | Beekbergen |
| – | C | 3067 | – | Beekbergen |
| – | C | 270 | – | Beekbergen |
| – | C | 2391 | – | Beekbergen |
| – | C | 2333 | – | Beekbergen |
| – | C | 3070 | – | Beekbergen |
| – | C | 1338 | – | Beekbergen |
| – | C | 2231 | – | Beekbergen |
| – | C | 2392 | – | Beekbergen |
| – | C | 2387 | – | Beekbergen |
| – | C | 1327 | – | Beekbergen |
| – | C | 2670 | – | Beekbergen |
| – | C | 2063 | – | Beekbergen |
| – | C | 3062 | – | Beekbergen |
| – | C | 266 | – | Beekbergen |
| – | C | 3063 | – | Beekbergen |
| – | C | 267 | – | Beekbergen |
| – | C | 328 | – | Beekbergen |
| – | C | 1336 | – | Beekbergen |
| – | C | 1337 | – | Beekbergen |
| – | C | 205 | – | Beekbergen |
| – | C | 2233 | – | Beekbergen |
| – | C | 1061 | – | Beekbergen |
| – | C | 3069 | – | Beekbergen |
| – | C | 2611 | – | Beekbergen |
| – | C | 2395 | – | Beekbergen |
| – | C | 2224 | – | Beekbergen |
| – | C | 269 | – | Beekbergen |
| – | C | 1323 | – | Beekbergen |
| – | C | 2047 | – | Beekbergen |
| – | C | 2064 | – | Beekbergen |
| – | C | 2614 | – | Beekbergen |
| Start | Eind | Notitie | Beschrijving |
|---|---|---|---|
| 1800 | 1800 | – | vervaardiging |