HISTORISCHE BUITENPLAATS MENKEMABORG Menkemaweg 2-4 te Uithuizen (gemeente Eemsmond)
Omschrijving van het complex
In structuur en deels in detail gaaf bewaarde buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), TOEGANGSHEK (3), BRUG naar voorplein (4), TOEGANGSBRUG naar huis (5), KEERMUUR (6), SCHATHUIS (7), TUINMUUR MET TWEE KASSEN (8), ZOMERHUIS (9), TUINVAZEN (10), TUINSIERADEN (11), DUIVENTIL (12). Ten oosten van Uithuizen, grenzend aan de dorpskern ligt de historische buitenplaats Menkemaborg. De vroegste vermelding van een steenhuis op deze plaats dateert uit 1376. Volgens een gevelsteen werd het huis in 1400 verwoest, waarna het in het begin van de zeventiende eeuw, onder het beheer van de familie Clant, werd herbouwd op een U-vormige plattegrond met traptoren, zoals de gevelsteen in de oostgevel 'Anno 1400 is Menckemahues vornelt anno 1614 dorch Gots gnade gereparert' aangeeft. In 1682 werd het geslacht Alberda eigenaar van de borg (tot 1902). Omstreeks 1700-1705 liet Unico Allard Alberda van Menkema door Allert Meijer, de latere stadsbouwmeester van Groningen, het huis verbouwen tot een rechthoekig, driebeukig bouwblok. De ingang werd van de noordoostgevel naar de noordwestgevel verplaatst, waartoe toe een regelmatig ingedeelde schijnfaçade werd opgetrokken. De tuinaanleg, waarvan een ontwerp bewaard is gebleven, werd aan deze nieuwe situatie aangepast en waarschijnlijk ook door Meijer ontworpen. Rondom het huis lagen compartimenten gegroepeerd rondom een midden- en dwarsas. De compartimenten waren ingevuld met regelmatige boombeplanting met achter het huis en voor het zomerhuis een sieraanleg. In de loop van de achttiende en negentiende eeuw zijn er vrijwel geen veranderingen opgetreden, al kreeg de aanleg een meer landschappelijk karakter. In 1921 schonken de erfgenamen Menkemaborg aan de Stichting 'Museum van Oudheden voor Stad en provincie Groningen, waarna het goed van 1927 tot 1971 als uithof van het Groninger Museum werd gebruikt. Sinds 1971 wordt de borg beheerd door de Stichting Museum Menkemaborg. Tussen 1922-1923 en 1925-1927 werden borg en schathuis gerestaureerd door architect A.R. Wittop Koning. In deze jaren is tevens, naar een ontwerp uit 1921 van tuinarchitect Copijn en een anoniem ontwerp uit 1923, een nieuwe historiserende tuinaanleg gerealiseerd, waarvan thans nog enkele elementen resteren. De tuinarchitect en rozenkweker Boerema te Glimmen was betrokken bij deze aanleg.
Buiten de bescherming vallen wegens te geringe ouderdom: - de vier kopieën van 18de-eeuwse beelden voorstellende de vier kunsten; - de omstreeks 1981 gereconstrueerde treillages (twee poortkoepels en vier halve koepels); - de kaartverkoopruimte aan voorpleinzijde.
Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven.
Waardering:
De HISTORISCHE BUITENPLAATS MENKEMABORG is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:
- vanwege de ouderdom; - vanwege de ontwikkeling van een in oorsprong middeleeuwse borg tot het huidige gebouw dat zijn aanzien dankt aan verbouwing uit 1705 naar ontwerp van architect Allert Meijer; - vanwege de bouwgeschiedenis van de in oorsprong middeleeuwse borg, die in 1705 door architect Allert Meijer tot het huidige aanzien is verbouwd; - vanwege de eenheid van ontwerp van huis en tuin van de hand van Allert Meijer; - vanwege de formele tuinaanleg met grachten- en assenstelsel; - vanwege de visuele samenhang tussen de complexonderdelen.
