HISTORISCHE BUITENPLAATS BAEST (Oirschot) Omschrijving complex: (Van de Mortellaan nr 1-13, Oirschot) COMPLEX HISTORISCHE BUITENPLAATS BAEST. In structuur en in deels in detail gaaf bewaarde historische buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), HEK EN BRUG (3), TUINHUIS (4), MOESTUINMUUR (5), ZONNEWIJZERSOKKEL (6), ERFMUUR (7), KOETSHUIS ANNEX DIENSTWONING (8), GROTE DIENSTWONING GENAAMD BAESTERHOEF(9), SCHUUR (10), POORTHUIS (11), VOORMALIGE TUINMANSWONING(12), VOORMALIGE PACHTERSWONING GENAAMD EIKEHOEF ("BOEREKAMER")(13), VOORMALIGE PACHTERSWONING GENAAMD MASTEHOEF (14), BOERDERIJ GENAAMD DE LINDEHOEF (15), PACHTERSWONING MET STAL GENAAMD DE BEUKEHOEF (16), VELDKAPEL (17). De geschiedenis van de historische buitenplaats Baest, van oudsher bekend als Baester Hoeven, gaat terug tot in de 12de eeuw. In 1225 wordt het woud van Baest expliciet als bezit van de abdij van Berne genoemd. In de pauselijke bul van 1560 werd bepaald, dat "Huis te Baest" zou dienen voor het persoonlijk onderhoud van de nieuwe bisschop van 's-Hertogenbosch, waarschijnlijk in de functie als uithof en buitenplaats van de kerkvorst, een functie die Baest vermoedelijk al sinds de 15de eeuw of eerder had. Het hoofdgebouw van de buitenplaats, Huis Baest, dat ongeveer centraal in de aanleg is gelegen, dateert in oorsprong uit de 16de eeuw; het fundament bevat echter nog gedeelten van een nog ouder stenen bouwwerk. In essentie is de verweving van het aangename met het nuttige vanouds een karaktieristiek van de historische buitenplaats Baest. Bij de geleidelijke ontginning van de gronden rondom Baest vanaf de 16de eeuw of eerder tot in de 19de eeuw hebben naast exploitatieve overwegingen recreatieve belangen een niet onbelangrijke rol gespeeld. Rond 1800 werd de aanleg, die tot dusverre bestond uit door in formele stijl aangelegde ontginningslanen en wandeldreven omgeven en bereikbare landbouw- en bospercelen, verrijkt met uitgestrekte wandelingen in landschapsstijl, met name rondom de zich in de aanleg in drie richtingen vertakkende sterk meanderende beek, die een belangrijk 'leitmotiv' in de aanleg speelt. Alszodanig is de buitenplaats Baest een belangrijke uiting van de rond 1800 in Nederland (met name Gelderland) bestaande belangstelling voor de 'ornamental farm', waarbij landbouw en bospercelen, naast hun economische waarde, vanaf de wandelpaden en lanen de belangrijkste taferelen vormen. In deze zin hebben de tot het complex van de historische buitenplaats behorende gebouwde onderdelen naast een functionele waarde eveneens een sierwaarde. De overige gebouwde opstallen op de historische buitenplaats, die niet als complexonderdeel zijn aangegeven, zijn voor de bescherming van ondergeschikt belang. Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. Waardering De HISTORISCHE BUITENPLAATS BAEST is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang
- vanwege het in oorsprong Middeleeuwse hoofdgebouw, dat in de 16de en 19de eeuw zijn classisistische uitstraling kreeg;
- vanwege de bij de buitenplaats behorende historische tuin- en parkaanleg, die een gaaf bewaard en in Nederland relatief zeldzaam voorbeeld is van een 'ornamental farm';
- vanwege de ornamentele en functionele waarden van de gebouwde tuinonderdelen en gebouwen binnen het complex.
