Inleiding

Complex van drie "dienstwoningen met schuur aan de Duinlustweg bij buitenplaats Elswout", bestaande uit drie DIENSTWONINGEN onder één kap (monumentnr. 510077) met bijbehorende SCHUUR (monomentnr. 510078), in 1885 gebouwd op een terrein dat behoorde bij de buitenplaats Elswout. De dienstwoningen zijn beeldbepalend gesitueerd in een natuurrijke omgeving op de kruising van de Duinlustweg en de Brouwerskolkweg. De dienstwoningen liggen temidden van historische buitenplaatsen: Vaart en Duin aan de noordoostzijde, Elswout met Elswouthoek aan de zuidwestzijde en Duinlust aan de westzijde. In de 19de eeuw was dit gehele gebied in eigendom van de Familie Borski.

Elswout, aangelegd vanaf de 17de eeuw, is ontstaan uit zanderijen in de duinen waarvan diverse daarbij behorende zanderijvaarten het gebied doorkruisen. De laatste zanderij die door de eigenaren van Elswout werd geëxploiteerd lag ten westen van de Duinlustweg. Vanaf 1840 tot 1940 is hier zand afgegraven. De bijbehorende vaart staat in directe verbinding met de vaarten door Elswout en Elswouthoek. De dienstwoningen zijn ten oosten van deze vaart gebouwd, naar alle waarschijnlijkheid in opdracht van Willem Borski III die door de architect C. Muysken in 1882 een nieuw huis op Duinlust en in 1883 een nieuw huis op Elswout liet bouwen. Ook de veeboerderij en de oranjerie werden op zijn initiatief door Muysken ontworpen en uitgevoerd. Borski is evenwel in 1884 overleden, zodat de overige grootscheepse plannen die hij met de buitenplaats had nooit zijn uitgevoerd. Erfgename werd zijn zuster mevrouw J.J. van der Vliet-Borski die in 1881 van hem al de buitenplaats Duinlust in bezit had gekregen. De dienstwoningen zijn gebouwd in een stijl die kenmerkend is voor bij buitenplaatsen behorende dienstwoningen; door de toepassing van decoratief houtwerk is getracht de woningen in overeenstemming te brengen met de omringende natuur. In 1969, 1973 en in 1981 is aan de achterzijde een kleine uitbouw geplaatst, respectievelijk twee maal vergroot met onder meer entree en doucheruimte voor nummer 6 en 4. In 1975 is aan de achterzijde in het midden het dak vergroot en in 1981 is in de oostelijke zijgevel (van nummer 4) een negenruitsraam toegevoegd. Door deze verbouwingen is de monumentale waarde van de woningen evenwel niet geschaad. De SCHUUR linksachter (zuidwest) is gelijktijdig met de dienst- woningen gebouwd en valt mede onder de bescherming.

Waardering

Het complex van drie "dienstwoningen met schuur aan de Duinlustweg bij buitenplaats Elswout" is van algemeen belang uit architectuurhistorisch oogpunt: als representatief en goed voorbeeld van bij een buitenplaats behorende dienstwoningen uit het eind van de 19de eeuw; vanwege de gaafheid van hoofdvorm, detaillering en het toegepaste materiaal; vanwege de beeldbepalende situering op de hoek van de Duinlustweg en de Brouwerskolkweg en de ligging in een omgeving welke in het Monumenten Inventraisatie Project is gekenmerkt als "gebied met bijzondere waarde", namelijk een aaneengesloten groengebied van buitenplaatsen waarvan zowel de bebouwing als de parkaanleg inmiddels is beschermd (Elswout met Elswouthoek) of voor bescherming in aanmerking komt. De dienstwoningen met schuur zijn van cultuurhistorische betekenis als element uit de geschiedenis van het wonen en werken in Nederland, in het bijzonder op buitenplaatsen in Zuid-Kennemerland (Noord-Holland).