In structuur en deels in detail gaaf bewaarde historische buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), twee TUINVAZEN (3), KOETSHUIS (4), TUINPRIEEL (5), TUINMANSWONING (6), DIENSTWONING (7), MOESTUINENSEMBLE bestaande uit TUINMUUR MET KAS EN ORANJERIE (8) en KAS (9). De oorsprong van de buitenplaats Eyckenstein ligt in het begin van de zestiende eeuw, nadat het Domkapittel van Utrecht ontginningsstroken had uitgegeven (ca.1490). Op de Waterschapskaart uit 1642 staat de buitenplaats voor het eerst aangegeven. Het goed kwam in 1777 in het bezit van Adriaan Hendrick Eyck (vanaf 1818 Eyck van Zuylichem). Deze voerde een grondige verbouwing aan het huis uit, waarvan helaas geen afbeeldingen bestaan. Een tekening van het huis met het bijschrift 'zoals het was voor 1780' -dus voor de verbouwing- toont een rechthoekig bouwblok met drie trapgevels. Waarschijnlijk werd het huis tot een eenvoudig bouwlichaam met lijstgevels verbouwd. Toen in 1787 Eyck als patriot voor de Pruisische troepen naar Frankrijk moest vluchten werden zijn goederen geconfisqueerd en verkocht. In de verkoopadvertentie (1791) staat de omschrijving van 'een buitenplaats, genaamd Eykenstein, bestaande in een heerenhuis, stal en koetshuis, tuinmanswoning, tuinen en boomgaarden, bosch en een groote party hakhout, boerenwoninge en aanhorige landeryen, staande en geleegen aan het oosteinde van de Maartensdyk'. In het begin van de negentiende eeuw, toen het goed weer in het bezit was gekomen van een telg uit de familie Eyck van Zuylichem, werd het huis tot het tegenwoordige Eyckenstein verbouwd. Mr. Maurits Jacob Eyck van Zuylichem was zelf verantwoordelijk voor het ontwerp in neoclassicistische stijl naar ideeën van de Italiaanse architect Andrea Palladio. Een litho van Madou uit 1825, gepubliceerd in het boek Voyages Pittoresque van J.J. de Cloet, toont een rechthoekig bouwblok met zijvleugels, die als open veranda's zijn uitgevoerd. Voor de gevel was een zuilenportiek (1809) geplaatst en de vloeren waren ca. een halve meter opgehoogd om het geheel meer allure en status te verlenen. Ook het achterhuis werd in deze tijd herbouwd. In 1880 kwam Eyckenstein en het buiten Berkenstein (aan de overzijde van de Dorpsweg) door vererving in het bezit van mr. W.C. baron van Boetzelaer. Deze heeft enkele wijzigingen aan het ex- en interieur van het huis Eyckenstein uitgevoerd en de grote oranjerie annex woning die bij de buitenplaats hoorde gesloopt. Ook Berkenstein werd gesloopt; alleen de dienstwoning (zie omschrijving onderdeelnr.7) en de achterliggende moestuin zijn bewaard gebleven. De tuinarchitect Springer kreeg de opdracht (1881-1883) een ontwerp voor de tuinaanleg te vervaardigen. Springer maakte in de kantlijn van zijn ontwerp een schets van de reeds bestaande situatie. Behalve de oude aanleg in landschapsstijl daterend uit het begin van de bouw van het huis, is ook een recht lanenpatroon uit de formele periode zichtbaar. Drie zandstenen beelden die toen de aanleg sierden werden aan het eind van de achttiende eeuw naar Gasselte in Drenthe verscheept, waar deze thans nog staan. Eyckenstein was tot in de negentiende eeuw het centrum van uitgebreid grondbezit (ca.700 ha). In 1917 en 1930 werden grote delen grond van de buitenplaats verkocht. Na leegstand (1935-1946) werd het huis weer bewoond en sinds 1955 voor gedeelde bewoning geschikt gemaakt. Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. De omgrenzing van het rechthoekige perceel wordt aan de oostkant gevormd door de Eyckensteinse Laan. De westgrens volgt de beplantingsrand langs de brede grasstrook evenwijdig aan de aanleg en verder noordwaarts de 18de-eeuwse laan, waarnaast de zinksloot met jaagpad. De overplaats aan de overzijde van de Dorpsweg met de tuinmanswoning op nummer 266 is eveneens in de omgrenzing opgenomen.
Waardering
De HISTORISCHE BUITENPLAATS EYCKENSTEIN is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:
- vanwege het voornamelijk vroeg-19de-eeuwse hoofdgebouw in neoclassicistische stijl, dat door de eigenaar, Mr. Maurits Jacob Eyck van Zuylichem, naar ideeën van de Italiaanse architect Andrea Palladio werd ontworpen;
- vanwege de bij de buitenplaats behorende historische tuin- en parkaanleg in landschapsstijl naar ontwerp van de tuinarchitect Springer (1881-1883), waarin enkele oudere elementen uit de formele en de vroege landschapsstijl behouden zijn gebleven;
- vanwege het complex van de bouwkundige onderdelen en de tuin- en parkaanleg.
