Inleiding
De JULIA JAN WOUTERS STICHTING is een complex bestaande uit de volgende beschermde onderdelen: HOOFDGEBOUW, TUINMANSWONING, BOS- PARK en TUINAANLEG, OMGRACHTE GRAFHEUVEL met GRAFKELDER en HEK. Het complex ligt aan de zuidzijde van een langgerekt terrein, dat globaal wordt begrensd door de Schoterlandseweg/Tjeerd Roslaan aan de zuidzijde; de Van Bienemalaan aan de westzijde en de Beukenlaan aan de oostzijde. Omwille van de duidelijkheid maakt bijgevoegde kaart deel uit van de beschrijving. De geschiedenis van het vm. landgoed gaat terug tot in de 17de eeuw, toen er op het terrein een boerderij lag, waarvan het karakteristieke opstrekkende verkavelingspatroon vanaf de Tjonger nog enigszins herkenbaar is en waarvan slechts een gedeelte nog tot het huidige complex behoort. De boerderij c.a. werd in 1763 verkocht aan Tetje Epkes Bienema-Roos. De familie Bienema liet de buitenplaats Veenwijk bouwen en voorzien van bossen en een formele tuinaanleg waarvan enkele elementen nog herkenbaar zijn. In 1807 werd het smalle perceel door aankopen aan de oostzijde verbreed. In hetzelfde jaar werd het concept van de formele tuin vervangen door het concept in landschapsstijl. Enkele elementen daarvan zijn bewaard gebleven. Aan de noordzijde van de uitbreiding werd tussen 1807-1810 een omgracht familiegraf gesticht door Epke Roos van Bienema. In 1845 werd de buitenplaats Veenwijk en een deel van de bijbehorende terreinen gekocht door Jan Wouters, die door verdere aankoop in 1849 zijn bezit kon vergroten. Tussen 1873 en 1892 is de buitenplaats Veenwijk gewijzigd. Bij testament had de laatste eigenaresse Julia Hartsinck-Wouters, dochter van Jan Wouters, bepaald haar kapitaal grotendeels te bestemmen "tot het doen verblijf houden van voor hun leven met geheel onderhoud van ongehuwde en behoeftige dames uit den fatsoenlijken en beschaafden stand, de ouderdom van vijfenveertig jaren bereikt hebbende en geboren in de provincie Friesland" op het buitenhuis Veenwijk. Het buitenhuis bleek ongeschikt voor de huisvesting en in 1901 besloot men een nieuw huis te laten bouwen, naar ontwerp van en door Joh. Borger uit Joure, voortgezet door J.G. Brouwer uit Oranjewoud. Het in de trant van de Neo-Renaissance uitgevoerde gebouw werd gedeeltelijk gebouwd op de fundamenten van het oude Veenwijk, maar breder. In 1927 werd het hoofdgebouw uitgebreid met een vleugel aan de noordwestelijke zijde die een eenheid vormt met het hoofdvolume. Deze vleugel werd ontworpen en uitgevoerd door timmerman J.G. Brouwer, gebaseerd op een voorontwerp van de Leeuwarder architect H.H. Kramer. Van ondergeschikt belang voor de bescherming van rijkswege zijn de kassen met ketelhuis en een berghok. Buiten bescherming van rijkswege valt een recentelijk geplaatste houten garage ten noorden van de voormalige tuinmanswoning wegens geringe architectuurhistorische waarde.
Het complex ligt in een landschappelijk waardevolle omgeving met cultuurhistorisch belangwekkende buitenplaatsen c.a. te Oranjewoud-Oudeschoot.
Omschrijving
Het hoofdgebouw van de Julia Jan Wouters Stichting is gebouwd in 1901 naar ontwerp van Joh. Borger uit Joure in een voor Friesland uitbundige Neo-Renaissancestijl, werd voltooid door J.G. Brouwer uit Oranjewoud en naar zijn ontwerp uitgebreid met een vleugel aan de noord-westzijde in 1927; aannemer was A.R. van der Wijk uit Lippenhuizen Het tehuis vormt het hoofdgebouw in de aanleg van de stichting.
De voormalige tuinmanswoning ten zuidwesten van het hoofdgebouw is gebouwd in 1901 naar ontwerp van en uitgevoerd door J.G. Brouwer. De woning vormt een functionele eenheid met het hoofdgebouw. In materiaalgebruik en detaillering is het een eenvoudige dienstwoning. Erachter lagen de verschillende moestuinen, van elkaar gescheiden door heggen, met broeikassen (1906/1916), ketelhok en overige hokken en boomgaarden.
De omgrachte grafheuvel met aangeaarde grafkelder, gesticht tussen 1807 en 1810, vormt een solitair element in de gehele aanleg van het wandelbos. In de gracht aan de zuidzijde van het complex is aan het eind van de 19de eeuw een bakstenen dam gelegd met hardstenen hekstijlen met een ijzeren draaihek en vleugelstukken. Dit vormt een bewaard gebleven element van het buiten Veenwijk, getuige het opschrift op de hekstijlen. De historische tuinaanleg dateert uit verschillende perioden en vormt geen temporele eenheid in aanleg. Enkele elementen dateren nog uit de 18de-eeuwse formele tuinaanleg, ondermeer het kunstmatige heuveltje (toponiem: Woutersbergje) en de daarop uitkomende rechte vaart (grand canal). Van de landschappelijke tuinaanleg uit 1807 is ondermeer herkenbaar de voortuin met padenbeloop en perken, de beplanting en het reliëf. De tuin zet zich in het naburig perceel aan de oostzijde voort met een slingerende gracht met aan de overzijde enkele solitaire bomen, die voorheen behoorde tot de uitbreiding van het buiten Veenwijk.
Waardering
Het complex Julia Jan Wouters Stichting, bestaande uit de volgende beschermde onderdelen: hoofdgebouw, tuinmanswoning, bos-, park- en tuinaanleg, grafkelder in omgrachte ronde grafheuvel en hek, geëvolueerd uit de voormalige buitenplaats Veenwijk, is van algemeen cultuurhistorisch belang:
- vanwege de redelijke mate van historisch belang als uitdrukking van een sociaal-economische ontwikkeling, te weten het oprichten van een buitenplaats c.a. nabij Oranjewoud,
- vanwege de hoge mate van belang als bijzondere uitdrukking van een sociaal-economische ontwikkeling, in het bijzonder die van de liefdadigheidsinstellingen,
- vanwege de redelijke mate van belang als bijzondere uitdrukking van een typologische ontwikkeling, namelijk een tehuis in de vorm van een buitenhuis,
- vanwege de bijzondere plaats die de gebouwen innemen in het oeuvre van de bouwmeesters Joh. Borger en J.G. Brouwer,
- vanwege de hoge mate van esthetische kwaliteit van het complex, in het bijzonder de zeer hoge mate van esthetische kwaliteit van het hoofdgebouw,
- vanwege de zeer hoge mate van belang wegens de bijzonder rijke en ver-zorgde detaillering van zowel ex- als interieur van het hoofdgebouw,
- vanwege de hoge mate van belang van het complex dat onderdeel uitmaakt van een groter geheel dat cultuurhistorisch van nationaal belang is, te weten het gebied met de buitenplaatsen c.a. van Oranjewoud-Oudeschoot,
- vanwege de zeer hoge mate van belang voor het aanzien van Oudeschoot,
- vanwege de zeer hoge mate van architectonische gaafheid van exterieur en interieur,
- vanwege de hoge mate van visuele gaafheid van de samenstellende onderdelen van het complex bestaande uit een hoofdgebouw, tuinaanleg c.a., dienstwoning en hekwerk,
- vanwege de redelijke mate van zeldzaamheid op provinciaal niveau van een collectieve woonvorm voor dames uit de gegoede stand.
