Omschrijving complex: Historische buitenplaats VREUGD EN RUST.
In structuur en deels in detail gaaf bewaarde buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG in landschapsstijl met dubbele overplaats (2), ORANJERIE (3), TUINMUUR (4), vier lage HEKPIJLERS (5), TUINBANK (6), MONUMENT 'JULIANA EN BERNHARDBANK' (7). De historische buitenplaats Vreugd en Rust is gelegen aan de Vliet binnen de bebouwde kom van Voorburg grenzend aan de oude dorpskern.
Ter plekke van een boerderij liet Pieter van Groeneveldt in circa 1686 een herenhuis bouwen, dat in een verkoopakte van 27 juni 1735 voor het eerst met de naam Vreugd en Rust werd aangeduid. Het goed kende toen een geometrische aanleg met een theekoepel aan de Vliet zoals de kaart van het Hoogheemraadschap uit 1712 laat zien. Een paar decennia later werd in 1751 onder het beheer van Jan van Schuylenburch (1701-1764) het huis geheel opnieuw opgetrokken. Een prent van J. Vreeburg uit 1773 toont het nieuwe hoofdgebouw, een eenvoudig blokvormig pand van zeven traveeën breed (zoals thans nog aanwezig) gelegen in een formele tuinaanleg met een lange zichtas vanaf het huis in de richting van Huis ten Bosch. Deze as, hoewel enigszins versnipperd door de aanleg van dwarsassen, vormt nu nog steeds een kenmerkend onderdeel van de buitenplaats. De aanleg rondom het huis bestond uit rechthoekige vakken terwijl de zichtas voor het huis begeleid werd door twee symmetrisch geplaatste bouwhuizen. Ter zijde van de zichtas in het overpark was een vroeg-landschappelijke aanleg met kronkelpaden, waarnaast de moestuin was gelegen, die in de achttiende eeuw geheel werd ommuurd. In 1929 moest de moestuin wijken voor een tennisbaan, maar een deel van de tuinmuur is nog in redelijke staat aanwezig en fungeert als afbakening van de tennisbaan. De as zette zich aan de overzijde van de Parkweg door alwaar de boerderij van het buiten was gelegen. In 1929 is deze hofstede afgebroken. De buitenplaats werd aan het einde van de achttiende eeuw door aankoop van grond en andere buitens (die werden gesloopt) vergroot. De aanleg in landschapsstijl werd ook rond het huis doorgevoerd met een slingerende waterpartij en 'bosch als lustplaats', zoals te zien is op de kadastrale kaart van 1812. In de eerste helft van de negentiende eeuw liet de eigenaar Petrus Jac. Groen van Prinsterer de bouwhuizen slopen (1838/39), een nieuw koetshuis bouwen en het huis met twee vleugels uitbreiden (1852). Ook werd de aanleg in landschapsstijl gerealiseerd, vermoedelijk door tuinarchitect J.D. Zocher jr. Een litho van P.J. Lutgers uit circa 1850 laat de reeds voltooide tuinaanleg met waterpartij en hertenkamp zien. In deze tijd werd de oranjerie op de overplaats gebouwd, vermoedelijk naar ontwerp van Zocher. In 1916 werd de buitenplaats verkocht aan de gemeente Den Haag, die het huis van 1920 tot 1927 eerst verhuurde als hotel-restaurant en daarna tot 1984 als school. De buitenplaats is sinds 1916 door P. Westbroek omgevormd tot een openbaar toegankelijk park. Enkele onderdelen van de aanleg, zoals de Juliana en Bernhardbank, verwijzen naar de functie als openbaar wandelpark. De boerderij aan de Parklaan en de overwegend agrarische gronden tussen Parkweg en Broeksloot werden verkaveld en gebruikt voor woningbouw en voor twee kleine stadsparken, het Boerenbosje en het Juliana-Bernhardpark. Tuinarchitect H. Roeters van Lennep was verantwoordelijk voor het ontwerp en aanleg in 1836-39. In 1961 kwamen de gronden in bezit van gemeente Voorburg (thans Leidschendam-Voorburg). De huidige functie van het hoofdgebouw is hotel-restaurant.
De omgrenzing van de historische buitenplaats Vreugd en Rust omvat de overplaats gelegen voor het huis tussen het Oosteinde en de Parkweg, de overplaats tussen de Parkweg en de Noordenburglaan en het Boerenbos (waar de laatste bomen van de zichtas staan). Aan de zuidwestzijde vormt een sloot de grens van de tuinaanleg vervolgens over het Oosteinde langs het hek van de eerste overplaats (parallel aan de Rozenboomlaan) waarna deze afbuigt om een deel van de Parkweg te volgen en vervolgens weer af te slaan langs de achtererven van huizen aan de Rusthoflaan die grenzen aan het Juliana-Bernhardpark en langs het fietspad naast het Boerenbos. Aan de noordoostzijde wordt de grens bepaald door een sloot lopend langs het Julianapark, de overplaats en de tuinaanleg de grens. De achterzijde van de historische buitenplaats wordt begrensd door de Vliet of Rijn-Schiekanaal.
Op de bij de bescherming behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven.
Waardering
De HISTORISCHE BUITENPLAATS VREUGD EN RUST is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:
- vanwege het 18de-eeuwse hoofdgebouw in classicistische stijl, die in de 19de eeuw in neoclassicistische stijl werd uitgebreid;
- vanwege het belang van de aanleg voor de geschiedenis van de tuin- en landschapsarchitectuur;
- vanwege de ontwikkeling van de tuinaanleg met onder meer een fase in vroege landschapsstijl uit de derde kwart van de 18de eeuw (niet meer aanwezig);
- vanwege de lange zichtas als karakteristiek element van een 18de-eeuwse buitenplaats;
- vanwege de deels in structuur en deels in detail historische tuin- en parkaanleg in late-landschapsstijl die een representatief en gaaf bewaard gebleven voorbeeld is uit de tweede kwart van de negentiende eeuw zeer waarschijnlijk naar ontwerp van J.D.Zocher jr.;
- vanwege de visuele samenhang tussen de complexonderdelen.
