Algemene begraafplaats Crooswijk
Inleiding:
In navolging van het Koninklijk Besluit uit 1825 waarin het begraven in kerken en binnen de bebouwde kom werd verboden, werd in Rotterdam in 1832 de ALGEMENE BEGRAAFPLAATS Crooswijk aangelegd op het terrein van de voormalige buitenplaats 'Het huis te Crooswijk', dat de gemeente Rotterdam in 1828 had verworven. De begraafplaats werd verschillende keren uitgebreid. Verantwoordelijk voor de respectievelijke ontwerpen waren P. Adams (1828), L. Springer (1913/1915) en (mogelijk) J.T.P. Bijhouwer (jaren '30 twintigste eeuw).
Het complex omvat de volgende onderdelen:
-neo-classicistisch POORTGEBOUW door P. Adams, 1832, Crooswijksebocht 31 (monumentnr: 32908, thans 506294)
-voormalig DRENKELINGENHUIS annex ARBEIDERSWONING in sobere chalet-stijl, 1895, Crooswijksebocht 30. (monumentnummer: 506295)
-voormalig WACHTLOKAAL annex OPZICHTERSWONING in chalet-stijl, 1899, Crooswijksebocht 31; Kerkhoflaan 5. (monumentnummer: 506296)
-voormalig BAARHUISJE in chalet-stijl, circa 1899, Crooswijksebocht bij nr.31. (monumentnummer: 506297)
-PORTIERSGEBOUWEN en HEK in neo-renaissance trant, 1913/1915, Kerkhoflaan 5. (monumentnummer: 506298)
-AULA in neo-renaissance trant door G. Friedhof, 1915, Kerkhoflaan 5. (monumentnummer: 506299)
-de PARKAANLEG van de begraafplaats met bijbehorende vakindeling, beplanting en padenstelsels. (monumentnummer: 506300)
-GRAFHEUVEL met zerkenvierkant en grafcirkel met bijbehorende grafstenen, jaren '30 negentiende eeuw. (monumentnummer: 506301)
Omschrijving:
De in 1832 gestichte ALGEMENE BEGRAAFPLAATS Crooswijk is gesitueerd aan de Rotte geheel in het noorden van de wijk Crooswijk en verkreeg zijn huidige vorm door verschillende uitbreidingen. De begraafplaats is nu bijna 21 hectare groot en heeft een rechthoekige vorm met in het noorden afgeronde hoeken. Het terrein is geheel omgracht behalve de laatste uitbreidingsfase (het noordoostelijke hoekdeel) en wordt daarbuiten bovendien omsloten door de Rotte aan de westelijke zijde en de Boezem aan de oostelijke zijde. Aan de zuidzijde grenst de begraafplaats aan de Kerkhoflaan.
In de negentiende eeuw werden de doden per schuit over de Rotte naar de begraafplaats gevaren. Vandaar dat de oudste ingang zich geheel in het westen, aan de Rottezijde bevindt.
De eerste aanleg werd ontworpen door stadsarchitect P. Adams en bestaat uit een door een ringsloot en muur of talud omsloten achthoekig terrein, ingedeeld in een drietal stroken en ontsloten door een in 1832 gebouwd poortgebouw in neo-classicistische stijl. Direct achter deze ingang werd een middels een brede trap te bereiken grafkelderheuvel met daarop een kwadrant en daarbinnen een rotonde van grafkelders aangelegd.
In de jaren '80 van de negentiende eeuw werd de begraafplaats uitgebreid in noordelijke richting met een vierde en vijfde strook. De uitbreidingen werden afgerond met de aanleg van een singelbeplanting in landschappelijke stijl, waarvan nu nog restanten terug zijn te vinden op de begraafplaats. Ook achter de grafkelderheuvel werd een blok met beplanting in landschappelijke stijl aangelegd.
Ten zuiden van de toegangspoort werd in 1895 een drenkelingenhuis annex arbeiderswoning in sobere chalet-stijl gebouwd. Iets later werden ten noorden van de toegangspoort een wachtlokaal annex opzichterswoning en een lijkenhuisje in chalet-stijl toegevoegd en in 1909 nog meer noordelijk een groter drenkelingenhuis (in 1990 afgebroken).
In 1902 wordt de begraafplaats nogmaals een stukje uitgebreid in noordwestelijke richting en wordt door de directeur gemeentewerken G.J. de Jongh een plan voor de verdubbeling van de oppervlakte bepleit, waarvoor hij in 1909 een uitbreidingsplan presenteert. Voor de nadere uitwerking (in landschapsstijl) wordt tuinarchitect Leonard Springer aangetrokken.
In 1913/1915 wordt het ontwerp gerealiseerd. De ingang werd verplaatst naar de zuidzijde, aansluitend op de Kerkhoflaan, deel uitmakend van de stadsuitbreiding Crooswijk. De nieuwe ingangspartij bestaat uit twee gespiegelde portiersgebouwen met tussenliggend hekwerk in neo-renaissance stijl. In een directe as vanaf de ingang werd een aula gebouwd, in de vorm van een grieks kruis, eveneens in neo-renaissance trant. Deze aula vormt de spil in het nieuwe padenplan van de tuinaanleg in een uitbundige landschapsstijl.
In de jaren dertig vond nog een uitbreiding plaats in het noordoosten. De Boezem en de singel werden omgelegd ten behoeve van waterstaatkundige werken aan de verbinding tussen de Rotte en de Schie. De vorm van de nieuwe uitbreiding, een driehoekig terrein, buiten de singel, is hier een directe afgeleide van. Het padenplan, mogelijk ontworpen door J.T.P. Bijhouwer, kreeg een sobere doch gevarieerde geometrische opzet.
Na de Tweede Wereldoorlog werden verschillende erehoven aangelegd ter herinnering aan geallieerden, Ned. militairen en mariniers, Nederlandse verzetsstrijders en slachtoffers van het bombardement, alle voorzien van toepasselijke monumenten.
Geheel in het oostelijke einde van het oudste deel van de begraafplaats werden in vak E oude graven (zeventiende-, achttiende eeuw) bijgezet uit diverse kerken uit de stad.
NB Alle overige gebouwen, voor zover niet bij een van de complexonderdelen genoemd, vallen niet onder de bescherming.
Waardering:
De algemene begraafplaats Crooswijk, met bijbehorende onderdelen, is van algemeen belang wegens architectuur- en cultuurhistorische waarde alsook uit oogpunt van tuinarchitectuur en ontwikkeling van het funeraire erfgoed.
