Complex eigenschappen

Complexnaam:

Backenhagen

Complexnummer:

473255

Complex beschrijving:

BUITENPLAATS BACKENHAGEN. De oudste bron met betrekking tot Backenhagen betreft een leenakte uit 1400, waarin het boerenerf het Rotgerinck wordt opgedragen aan de bisschop van Utrecht, en Johan van Bevervoerde Gerrytsoen het in leen ontvangt. In 1611 wordt het Rotgerinck gekocht door Johan de Bake, echtgenoot van Anna Hagen, die er een omgracht huis laat bouwen en het geheel herdoopte in Backenhagen. In 1619 wordt Backenhagen tot havezathe verheven en sindsdien behoort deze tot een der jongste havezathen in Overijssel.

Van de formele aanleg van Backenhagen, die te zien is op de kaart van de tot Twickel behorende landerijen in de buurtschap Deldenerbroek door Johan Muller uit ca. 1728 en op de kaart uit de Atlas Hottinger uit 1783, is een aantal elementen bewaard gebleven. Zo dateert het rechthoekige bouwhuis op L-vormige grondslag, dat zich aan de oostzijde van het huidige huis bevindt, in oorsprong wellicht uit de 17e eeuw, als het niet in de eerste helft van de 18e eeuw tot stand is gekomen; een sluitsteen aan de zuidvleugel van het vermoedelijk niet in een bouwcampagne tot stand gekomen bouwhuis vermeldt het jaar 1732. Voorts is de westarm van de formele rechthoekige grachtenpartij, zoals deze op de Hottinger-kaart en de kaart door Johan Muller is te zien, bewaard gebleven. Het overige gedeelte werd aan het einde der 18e of in het begin van de 19e eeuw, toen er op Backenhagen een aanleg in landschapsstijl werd gerealiseerd, tot een vijverpartij in landschapsstijl vergraven. Deze aanleg is weergegeven op de het Kadastraal Minuutplan uit ca. 1830.

De hoofdas van de aanleg, die op de as van het huis was geprojecteerd, verliep in deze tijd in de richting oost-west en werd ten oosten en ten westen van de rechthoekige plaats door een dwarsas gekruist. Van de oostelijke dwarsas is ongeveer de zuidelijke helft in de vorm van een omgreppelde laan (thans nog eiken aan weerszijden, ca. 1900) bewaard gebleven. De westelijke dwarsas staat niet op de genoemde Hottinger-kaart aangegeven maar wel op een kleinschaligere editie ervan uit 1788 en op de kaart van Johan Muller. De rechte sloot aan de NW-zijde van het landschapspark, die aan deze zijde de grens van de historische aanleg vormt, herinnert nog aan de westelijke dwarsas.

Ten noordwesten van het huis Backenhagen bevindt zich een ruine, die na 1842, toen op Backenhagen dit huis werd gebouwd, met afbraak van de oude havezathe als tuinornament werd opgetrokken of als restant van de oude havezathe bewaard bleef. Uit het Kadastraal Minuutplan uit ca. 1830 blijkt, dat de ruine ter plekke van het noordelijke gedeelte van de oude havezathe is gesitueerd.

Deze ruine is als romantisch motief in de aanleg waardevol, maar als op zichzelf staand bouwwerk is ze door regelmatige afbraak en verbouwingen voor de bescherming van ondergeschikte betekenis.

De oorspronkelijke havezathe Backenhagen werd in 1732 in een tekening door Cornelis Pronk vereeuwigd. Volgens deze tekening werd dit eenvoudige edelmanshuis aan de voor(oost-)zijde door twee bouwhuizen geflankeerd. De zuidvleugel van het reeds genoemde bouwhuis met sluitsteen uit 1732 is met het rechter bouwhuis op de tekening van Pronk te identificeren, zo blijkt ook uit het Kadastraal Miunnutplan uit ca. 1830.

In 1842 kwam Backenhagen door verkoop in handen van Antony August Dull, gepensioneerd kapitein bij de Artillerie. Kort nadat de oude havezathe werd afgebroken liet hij het in sobere classicistische stijl uitgevoerde huidige blokvormige rode bakstenen huis bouwen. Omstreeks 1910, toen Backenhagen in eigendom was van P. Smeenk, werd centraal aan de noordzijde een 8-hoekige toren gebouwd en werd het huis van de huidige witte pleisterlaag voorzien. De entree werd toen van de zuidzijde naar de toren verlegd.

Het huidige park in landschapsstijl, dat in de kern nog steeds bestaat, maar dat oospronkelijk waarschijnlijk veel groter was, bestond al in ca. 1830, zo komt uit het Kadastraal Minuutplan naar voren. Aan de hand van dit plan en van de Topografische en Militaire kaarten uit 1848, 1910 en 1916 valt aan te nemen, dat een gedeelte van de wei- en bouwlanden aan de zuid-, west- en noordzijde alsmede het boscomplex aan de oostzijde deel van de aanleg zelf uitmaakte of tot de gezichten binnen de aanleg behoorden.

De formele gracht rondom het huis werd voor ca. 1830 tot een vijverpartij in landschapsstijl vergraven, waaromheen een wandeling via smalle slingerpaden over een licht glooiend gemaakt terrein werd uitgezet. Even ten noordoosten van het bouwhuis werd de huidige ijskelder gebouwd, die werd opgenomen in een heuvelpartij van het park.

Ongeveer ter plekke van de ruine van de oude havezathe werd een nog steeds bestaand gezicht gecreeerd op de ornamentele zijgevel van het 19e-eeuwse folly-achtige tuinhuis aan de rand van de boomgaard.

In noordelijke richting werd een weids gezicht geschapen over een open ruimte, die geleed wordt door de in curven verlopende oprijlaan van de Almelosestraat naar het huis. Voorts werd dit gezicht, dat zich oorspronkelijk veel verder in noordelijke richting uitstrekt, verlevendigd door de boerderij Perseverance, die de broer van Dull in 1854 had laten bouwen. Thans eindigt de historische aanleg aan deze zijde aan het erf van Perseverance en aan de oprit bij de Almelosestraat. De aanleg van deze open ruimte ten noorden van het huis wordt aan de oostzijde door een parkbos beëindigd, dat oorspronkelijk veel groter was en dat thans aan de zuidzijde eindigt aan het kadastrale perceel Ambt Delden nr. A 1813. Aan de oostzijde wordt de begrenzing aangegeven door de in curven verlopende oprit naar de boerderij Ter Weele, die omstreeks 1926, toen de boerderij werd gebouwd, werd aangelegd, met uitzondering van een strook bos op het kadastrale perceel Ambt Delden nr. A 1810 en nr. A 1811 grenzend aan deze oprit naar Ter Weele en grenzend aan de langs de Almelosestraat gelegen oprit van Backenhagen; deze strook bos van 25 meter diepte is voor het aanzicht van de buitenplaats vanaf de Almelosestraat een essentieel onderdeel van de historische aanleg. Ten zuiden van het bos aan de oostzijde van Backenhagen vormt de waterloop in landschapsstijl de oostgrens van de historische aanleg, tot het haaks erop staande fragment van een laan, die al voor 1910 een toegangslaan tot Backenhagen vormde. Ook thans nog dient dit tracé, dat de grens van de historische aanleg aan deze zijde vormt en dat als laan op de Topografische en Militaire kaart uit 1910 staat aangegeven, als achteruitgang van Backenhagen. In de hoek van deze achteruitgang van Backenhagen en het fragment van laan een 19e-eeuwse boomgroep (thans nog beuk en eik), die onderdeel uitmaakt van de compositie van het park in landschapsstijl. Een belangrijk element in de compositie van het park vormt het gezicht vanuit het huis en park in zuidwestelijke richting over de zogenaamde 'Hofweide' op de oostelijke formele dwarsas. Deze dwarsas is een cultuurhistorisch waardevol restant van de formele aanleg van Backenhagen en is als coulisse van waarde in dit gezicht vanaf de zuidzijde van Backenhagen over de oorspronkelijk tot de aanleg behoord hebbende Hofweide.

Thans wordt de grens van de historische aanleg aan de zuidzijde door de waterloop in landschapsstijl en door de halfcirkelvormige sloot rond de boomgaard van Backenhagen gemarkeerd. Aan de westzijde geeft de oostgrens van het kadastrale perceel Ambt Delden nr. A 1596 de grens van de historische aanleg aan met uitzondering van het gedeelte van de reeds genoemde brede sloot aan de NW-zijde van Backenhagen, die een waardevol restant van de formele aanleg vormt.

In de tijd, dat Backenhagen in het bezit was van P. Smeenk, werd een aantal nieuwe bruggen en hekken in het park opgesteld. Zo werd aan de Almelosestraat het dubbele siersmeedijzeren hek met vleugelstukken, pijlers, zuilsokkels en schampstenen geplaatst. Identieke schampstenen werden ook opgesteld bij de brug aan de huidige achteruitgang van Backenhagen. Deze brug annex dam, die van een dubbel smeedijzeren spijlenhek is voorzien, dateert echter uit ca. 1850. Voorts werd in de tijd van Smeenk op het punt waar de oprijlaan de vijverpartij aan de noordzijde van het huis snijdt, het ensemble van een houten brug met dubbel smeedijzeren hek met vleugelstukken, pijlers en zuilsokkels geplaatst. Vermoedelijk werden in deze tijd ook de vier stoeppalen ter weerszijden van de entree van het huis opgesteld. De brug over de vijverpartij in landschapsstijl aan de ZW-zijde van het huis dateert waarschijnlijk eveneens uit de tijd van Smeenk.

De omgrenzing van de aldus beschermde buitenplaats staat aangegeven op een deze omschrijving begeleidende kadastrale kaart.

De historische buitenplaats Backenhagen heeft de volgende samenstellende onderdelen:1. Hoofdgebouw (Huis Backenhagen), zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 473318;2. Historische tuin- en parkaanleg, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 473319;3. Bouwhuis, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 473320;4. IJskelder, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 473321;5. Brug met hek en zuilsokkels, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 473322;6. Tuinhuis, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 473323;7. Brug, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 473324;8. Brug annex dam met hek, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 473325;9. Hek met pijlers, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 473326;10. Twee zuilsokkels, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 473327;11. Vier stoeppalen, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 473328.

De historische buitenplaats Backenhagen is in cultuurhistorisch opzicht van grote waarde vanwege:1. het blokvormige huis, dat een goed voorbeeld is van een in sobere classicistische stijl opgetrokken landhuis uit het midden der vorige eeuw;2. de aanleg van het park in landschapsstijl uit het midden der vorige eeuw, waarin nog enkele formele elementen van de daaraan voorafgaande aanleg zijn te herkennen;3. het bouwhuis, dat grotendeels uit de eerste helft van de 18e of nog deels uit de 17e eeuw dateert.