BUITENPLAATS JAGTLUST ('s-Graveland). De geschiedenis van Jagtlust gaat terug tot in de eerste helft van de 17e eeuw, toen de 's-Gravelandse polder werd aangelegd. De huidige buitenplaats is deels ten oosten en westen van de oorspronkelijke oostgrens van de 17e-eeuwse polderaanleg gelegen. Deze oostgrens van de polder is op Jagtlust door middel van een scheidingswal en scheidingssloot aan de westzijde van de moestuin bewaard gebleven. Tot 1820 bepaalt de geschiedenis van Jagtlust zich tot het terrein aan de oostzijde van deze oorspronkelijke poldergrens.
Het huis Jagtlust, dat pas vanaf het einde der 18e eeuw zo heet en voordien verschillende namen heeft gehad, werd gebouwd aan de NW-hoek van het zogenaamde Trompenveld, een door Cornelis Tromp in 1670 afgegraven strook grond aan de oostzijde van de 's-Gravelandse polder. De oostgrens van dit Trompenveld, die volgens de lineaire infrastructuur van de 's-Gravelandse polder door een scheidingssloot en scheidingswal werd aangelegd, is in het park van Jagtlust nog geheel bewaard gebleven.
Pas vanaf 1791, toen Jagtlust werd gekocht door Hendrik Otto Arntzenius, kreeg de voordien als herberg gebruikte hofstede een bestemming als buitenplaats. Arntzenius bouwde een vierkante onderkelderde hofstede, die in 1900 tot het huidige huis met een verdieping werd verhoogd en van een ruime aanbouw werd voorzien. Voorts verwierf hij een groot rechthoekig weiland ten westen van de oostelijke scheidingswal en een ten oosten ervan. Beide weilanden zijn in de parkaanleg van Jagtlust bewaard gebleven. De zuidgrens van de historische aanleg, die door de laan van Schoonoord wordt gemarkeerd, vormt vanouds de grens van de weilanden aan deze zijde, zoals de Leeuwenlaan vanouds de noordgrens van de historische buitenplaats vormt.
Waarschijnlijk liet Arntzenius ook het aan de zuidzijde van het huis gelegen koetshuis bouwen, zij het dat het huidige aanzien van dit koetshuis vermoedelijk uit ca. 1900 dateert. Arntzenius liet het noordelijke deel van de 's-Gravelandse scheidingswal op zijn buitenplaats afgraven in verband met het functioneren van een scheepswerf aan de scheidingssloot. Het boothuisje ten westen van het koetshuis, paardestal annex tuinmanswoning, dat op de Kaart van Jagtlust uit 1833 staat aangegeven (zie Bijdragen tot het Bronnenonderzoek naar de ontwikkeling van Nederlandse historische tuinen, parken en buitenplaatsen, nr. 23, 'Jagtlust te 's-Graveland', afb. 6), herinnert nog aan deze werf.
In 1820 werd de ten westen van Jagtlust gelegen buitenplaats Heilust door aankoop bij de buitenplaats getrokken. De toenmalige eigenaar Teunis Helmich Backer liet op het terrein van Heilust een eenvoudige aanleg in landschapsstijl realiseren door het in een ruime curve vergraven van de scheidingssloot aan de noordzijde en door het met de vrij gekomen aarde opwerpen van een heuvelpartij aan de voor(noord-)zijde van Heilust. Boven op de heuvel werd de huidige in neoclassicistische stijl opgetrokken 8-hoekige gepleisterde koepel gebouwd, die het aanzien van de buitenplaats aan deze zijde een grote ornamentele waarde verleent. Tussen het huis en het koetshuis werd over de scheidingssloot een stenen brug gebouwd, die omstreeks 1900 door de huidige houten brug met smeedijzeren handlijsten werd vervangen. Waarschijnlijk legde hij ook de omgreppelde in flauwe curven verlopende laansingel aan de zuid- en westzijde van Heilust aan. De toenmalige westgrens van de aanleg, die door de grens tussen de buitenplaats Land en Bosch werd aangegeven, vormt ook thans hier de grens van de historische buitenplaats. Teunis Helmich Backer liet voorts aan de zuidzijde van de aanleg de huidige door een houten schutting ommuurde rechthoekige moestuin aanleggen. De combinatie van materiaalsoort en ouderdom maakt deze muur bijzonder in Nederland (houten schuttingen komen ook voor op de buitenplaatsen Den Berg (Dalfsen) en Schatzenburg (Dronrijp). In 1824 liet hij aan de westzijde van de moestuin de westelijke druivenkas bouwen. De initialen van zijn dochtertje alsmede de bouwdatum werden toen op de muur van de kas geschreven (zie onderdeel 12). Als zodanig staat de moestuin aangegeven op de Kaart van Jagtlust uit 1833. Vermoedelijk dateert de houten schutting in de westelijke helft aan de zuidzijde van de moestuin, die vanouds wordt gebruikt voor het er tegen kweken van vijgen, uit dezelfde tijd. De oostelijke druivenkas, alsmede de centrale druivenkas en de drie kweekbakken (oorspronkelijke trekruiten aanwezig) werden waarschijnlijk in het einde der 19e eeuw gebouwd, toen Jagtlust in het bezit was van Jhr Jan Pieter Six.
Vermoedelijk liet Teunis Helmich Backer eveneens de aanleg in landschapsstijl ter hoogte van het voormalige Trompenveld realiseren, zo deze niet eerder aan het einde der 18e eeuw tot stand is gekomen. Deze aanleg kenmerkt zich evenals de aanleg in landschapsstijl op de voormalige buitenplaats Heilust door een invoudige ingreep in de formele polderstructuur. Ten zuidoosten van het huis werd een vijverpartij in landschapsstijl aangelegd, die van de sloot aan de noordzijde van dit parkgedeelte vertakt. Met de vrijgekomen aarde werd ten zuiden van het huis een heuvelpartij opgeworpen. Ten zuiden hiervan werd een slingerbos aangelegd. Op het talud aan de noordzijde, alsmede op de oostelijke en westelijke scheidingswal werd een slingerpad aangelegd. Genoemde elementen in landschapsstijl zijn tot op heden gaaf bewaard gebleven.
Na 1861, toen Jhr Jan Pieter Six eigenaar van Jagtlust was geworden, werd op de heuvelpartij ten zuiden van het huis een duiventoren in de vorm van een kasteelachtige toren gebouwd. De toren is door de combinatie van zijn kleine afmetingen en zijn kasteelachtige allure een goed voorbeeld van een 19e-eeuwse tuinfolly. Voorts liet hij ten oosten van het huis aan de noordzijde van het park de halfbolvormige met kiezels ingelegde grot bouwen, van waaruit de wandelaar een gezicht op het weiland en de vijverpartij in landschapsstijl wordt geboden. In 1900, toen Jhr Willem Six eigenaar van de buitenplaats was, werd het hoofdgebouw ingrijpend tot een geriefelijk in eclectische trant opgetrokken landhuis verbouwd. De oude hofstede werd met een verdieping verhoogd en aan de zuid- en oostzijde van enkele ruime aanbouwen voorzien. In de zuidoostelijke aanbouw werd een ruime inpandige oranjerie gebouwd. Naast deze inpandige situering van de oranjerie, waardoor ze tevens de functie van wintertuin kreeg, kan deze oranjerie door haar rijke stucbewerking in neo Lodewijk XV-stijl uniek in Nederland genoemd worden. Een architectonische bijzonderheid vormt voorts het venster aan de zuidzijde van de eetkamer, dat door een beschilderd luik te sluiten is en dat een blik in de oranjerie biedt. Bij de verbouwing van het voormalige huis werd de oorspronkelijk zich tegen de achter(zuid-)zijde van dit huis gesitueerde 18e-eeuwse houten schuur naar haar huidige positie aan de NW-zijde van de moestuin verplaatst. Jhr Willem Six liet vermoedelijk voorts het koetshuis in 18e-eeuwse stijl verbouwen en liet aan de zuidzijde hiervan de stenen paardestal annex tuinmanswoning optrekken. Waarschijnlijk liet hij ook de bakstenen hekpijlers met smeedijzeren toegangshekken aan weerszijden van de oprit aan de Leeuwenlaan plaatsen, zo dit niet in de tijd van Jhr Jan Pieter Six is geschied.
In 1910 werd door de vier zonen van Jhr Prof Dr Jan Six onder leiding van de 's-Gravelandse meestertimmerman Maarten de Haan het markante kinderspeelhuisje "Heilust" opgetrokken, dat even ten noordwesten van de 8-hoekige koepel staat opgesteld en dat in het park een grote ornamentele waarde vertegenwoordigt.
Tussen 1900 en 1919 liet Jhr Willem Six aan de NO-hoek van de parkaanleg een stapel zwerfkeien plaatsen, die in het park aan waarde als tuinornament hebben en die in de volksmond 'het Hunebed' wordt genoemd.
De historische buitenplaats Jagtlust is uit de volgende onderdelen samengesteld:1. HOOFDGEBOUW (huis Jagtlust), zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 468113.
2. HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG; zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 468114.
3. KOETSHUIS, PAARDESTAL ANNEX TUINMANSWONING; zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 468116.
4. THEEKOEPEL; zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 468117.
5. KINDERSPEELHUISJE; zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 468118.
6. DUIVENTOREN; zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 468119.
7. TOEGANGSHEKKEN MET PIJLERS; zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 468120.
8. BRUG; zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 468121.
9. BOOTHUISJE; zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 458122.
10. MOESTUINMUUR; zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 468123.
11. SCHUTTING; zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 468124.
12. WESTELIJKE DRUIVENKAS; zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 468125.
13. OOSTELIJKE DRUIVENKAS; zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 468126.
14. CENTRALE KAS; zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 468127.
15. DRIE KWEEKBAKKEN;zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 468128.
16. SCHUUR; zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 468129.
17. GROT; zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 468130.
18. HUNEBED; zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer: 468131.
De historische buitenplaats Jagtlust is in cultuurhistorisch opzicht van algemeen belang, vanwege:
- de aanwezigheid van een samenstel van structurele elementen van de 17e-eeuwse formele lineaire infrastructuur van de 's-Gravelandse, zoals scheidingssloten en scheidingswallen en oorspronkelijke kavelpatronen, die in deze mate elders in deze polder niet meer zijn terug te vinden;
- de gaafheid van het park in landschapsstijl, dat uit de eerste helft van de 19e of deels uit het einde der 18e eeuw dateert, en dat door zijn sobere uitvoering de formele structuur van de aanleg van voordien voor een groot deel ongewijzigd heeft gelaten;
- haar exemplarische hoedanigheid van een buitenplaats waar verschillende geschiedenislagen over elkaar zijn gelegd met respect en met behoud van de aanwezige waarden;
- de gaafheid en oorspronkelijkheid van haar ornamentele en functionele onderdelen, die weliswaar kenmerkend zijn voor hun tijd, maar die tegelijkertijd opvallen door hun originele vormgeving.
